ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ АЛУЫН АРТТЫРУДА ЖАҢАШЫЛ ӘДІСТЕР МЕН ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ

Оңтүстік Қазақстан облысы білім басқармасы

Оңтүстік Қазақстан облысының әдістемелік кабинеті

ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ АЛУЫН АРТТЫРУДА ЖАҢАШЫЛ ӘДІСТЕР МЕН ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ

Әдістемелік құрал)

Шымкент

2017

КБЖ 74.204

К 80

Әдістемелік құрал Оңтүстік Қазақстан облысының әдістемелік кабинетінің әдістемелік кеңесінде баспаға ұсынылған, №4 хаттама 00.08.2017ж.

Құрастырушылар:

С. Адилбекова, А. Қожахметова Д.Орынбасар – «Жаңартылған білім беру мазмұны және дарынды балалармен жұмыс жасау» бөлімінің инновация жөніндегі әдіскері

Пікір айтушылар:

Ақтаев М.Б. – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы ОҚО бойынша ПҚБАИ директорының ғылыми-әдістемелік жұмыстары жөніндегі орынбасары, т.ғ.к.

Атабаев Қ.Ө. – Шымкент қаласы №89 жалпы орта мектебінің директоры, п.ғ.к.

Кенжебаев Ә., Есимханова Р.

К 80 Оқушылардың білім сапасын арттыру алгоритмі: әдістемелік құрал / Ә.Кенжебаев,

Р.Есимханова. – Шымкент: Оңтүстік Қазақстан облысы әдістемелік кабинеті, 2017.

– 60 б.

Ұсынылып отырған әдістемелік құрал білім сапасын арттыруда білім беру жүйесінің жеке сатысында атқарылатын жұмыстарды алгоритм ретінде сипаттайды: оқушы – ата-ана –мұғалім – мектеп әкімшілігі – аудандық (қалалық) білім бөлімі – облыстық әдістемелік кабинет. Қамтылған материалдар педагогтерге қызметін тиімді және сапалы жүргізуге көмек береді.

Әдістемелік құрал аудандық (қалалық) әдістемелік кабинет меңгерушілеріне, әдіскерлерге, мектеп әкімшілігіне, мұғалімдерге, ата-аналар қауымына арналған.

КБЖ 74.204

© Оңтүстік Қазақстан облысының

әдістемелік кабинеті, 2017

Құрастырғандар: С. Адилбекова, А. Қожахметова Д.Орынбасар

Дарынды оқушылардың білім алуын арттыруда жаңашыл әдістер мен инновациялық технологияларды пайдалану.

Мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал. Шымкент: Оңтүстік Қазақстан Облыстық білім басқармасының Оңтүстік Қазақстан облысының әдістемелік кабинеті, 2017ж.- 58 бет.

Әдістемелік құралда дарынды оқушылардың білім алуын арттыруда қолданылатын жаңашыл әдістер мен инновациялық технологиялар ұсынылған.

Әдістемелік құралдағы ұсынылған материалдар дарынды оқушылардың қажеттілігі мен қызығушылығын қанағаттандырып,білім сапасын арттыруға, шығармашыл тұлғаның қалыптасуына ықпал етеді.

Пікір бергендер:

1.Н.А.Ильмурадова – Оңтүстік Қазақстан облыстық үш тілде оқытатын мамандандырылған №1мектеп-интернатының директорының бейін бойынша оқыту жөніндегі орынбасары

2.Р.Н.Кенжебаева – М.Әуезеов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің «Жалпы тарих және мұражай ісі» кафедрасының п.ғ.к., аға оқытушы

Оңтүстік Қазақстан Облыстық білім басқармасының Оңтүстік Қазақстан облысының әдістемелік кабинетінің кеңесінде қаралып (хаттама № 2017ж. ) баспадан шығаруға ұсынылды.

© 2017

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму бағдарламасында білім беруді инновацияландыруға сай икемдеу үшін білім беру жүйесін ақпараттындыру, жаңа талапқа сай дамыту талабы қойылып отыр. Осы талапқа сай бүгінгі таңда білім беруде жеке тұлғаны дамыту, дана және дара ойлай алатын дарынды баланы оқыту мен тәрбиелеу жолдарын айқындау қажеттігі туындап отыр. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет «Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы және адамның дарындылығын таныту» сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Осы мәселе негізінде дарындылықты анықтап алу негізге алынуы шарт.
«Бұлақ көрсең көзін аш» деген ұлағатты сөзге сүйеніп, бар мүмкіндікті пайдаланып, баланың қабілетін дарынын ашу - мұғалім міндеті, бала бойындағы ерекшелікті, қабілетті танып, соған бағыттап дарынды баланың болашағының ірге тасы дұрыс қалануына мүмкіндік жасауымыз қажет. Дарынды баламен жұмыс жасаудағы бағыт оқу бағдарламасын тереңдетіп, оқыту және оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады.Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өнуі, әлемде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты. Сондықтан болашақта қазақ елінің көсегесін көгертіп, көркейтетін жас дарындарға қолдау көрсету қажет. Осы орайда қандай да болмасын білім беру мекемесі оқушыларға мемлекеттік білім стандартына сай білім берумен шектеліп қалмай, оларды ғылыми ізденіс жұмыстарға тартып, шығармашылық, дарындылық қабілеттерін дамыту бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.Қазіргі білім берудің мақсаты білім, білік, дағдымен қаруландыру ғана емес, солардың негізінде дербес өзгермелі қоғамда лайықты өмір сүріп, жұмыс жасай алуына, ақпаратты өзі іздеп тауып, ұтымды пайдалана алатын, жан-жақты дамыған, білімді, өз ісін және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етіп отыр.
Міне осы тұрғыда мектеп мұғалімдерінің алдындағы басты назар аударатын міндеттердің бірі білімді де тәрбиелі тұлға тәрбиелеуге бар күштерін жұмылдыру. Бүгінгі білім берудегі тәжірибе оқушылардың танымдық деңгейлерінің әртүрлілігін көрсетіп отыр. Білім берушінің алдындағы басты назар аударатын негізгі міндеттердің бірі – дарынды балаларды анықтап, оларды шығармашылыққа үйрете отырып, терең біліммен қаруландыру. Осындай жұмыс түрлерін ұйымдастыруда ұстаздар мынандай мәселелерге баса назар аударады:
-пән сабақтарында шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды іріктеу, орындау, талдау жұмыстарын жүйелі жүргізуге
-дарынды оқушылардың білім деңгейі мен олардың өз мүмкіндіктерін пайдалану көрсеткішін арнайы әдістемелер бойынша жүйелі түрде тексеріп отыруға
-сабақтан тыс мезгілде жүргізілетін жұмыстарға - пәндік олимпиада, ғылыми конференцияға, интеллектуалдық турнирлер мен шығармашылық байқауларға дайындық жұмыстарын жыл бойы жоспарлы жүргізуге.

Дарынды баламен жасалынатын жұмыс барысында төмендегідей бағыт-бағдарда жоспарлаған орынды:
-оқушымен жасалынатын жұмыстың икемді және ұтқыр формасы құрылуы тиіс
-жеке пәндерді оқытуда бағдарламадан тыс материалдар негізі қамтылып, тәуелсіз құрылымы жасалуы қажет
-дарынды оқушының ғылыми жұмысының жоспары өзі қалауындай етіп жасағаны орынды, өзіндік шешім қабылдауына ықпал ету қажет
-дарынды оқушының қызығушылығына байланысты мұғалімнің өзіндік оқу жоспарын құру;
-оқушыға жоо-нан ғылыми жетекшілік жасайтын ұстаз бен тығыз байланыс жасауына ықпал ету;
Дарынды баланың жасаған жұмысына қолдау көрсету де оның болашағына ерекше әсер береді. Оның өзінің білімділігіне деген сенімділігі арта түседі.
Дарынды оқушылар өз қатарларынан өзгешелініп тұрады. Олар өздерін қызықтыратын сұраққа үнемі жауап іздеп, білім құмарлықтарымен және өзіндік ізденімпаздықтарымен көзге түседі. Оқу бағдарламасын барлығына дерлік ұғындыру, барлығымен жұмыс жасау мұғалімге қойылатын басты талап. Бірақ дарынды балаларды бірсарынды сабақ өтетін сынып іші жалықтырып жібереді. Ендеше, осындай жағдайлар дарынды баланы жалықтырып алмау үшін арнайы жұмыс жасау қажеттігін көрсетіп отыр.
Бүгінгі таңда дарынды бала сөзі жиі қолданылып жүр. Дарындылық — адамның өз бейімділігі арқылы, шығармашылықпен жұмыс істеу арқылы қалыптасатын қасиет. Бұл қасиетті байқап, оның бар екеніне көз жеткізіп, бойындағы дарынын одан әрі өрбітуге, ұштауға, арман асуларын жұлдыздай жарқырап, тау бұлағындай мөлдіреп, халқының, ата-анасының мақтанышы болуға мүмкіндік жасау мұғалімге артылатын жүк.
Дарындылық – баланың алғырлығы, зерделігі, қабілетімен дамып отыратын үздіксіз процесс болғандықтан, айрықша табиғи қабілеті мен нақты пәндерден ерекше дарындылығы бар балалардың интеллетуалдық қабілетін дамытып отыру керек. Осы тұрғыда алдымен дарындылық ұғымын анықтап алсақ. «"Дарындылық"» ұғымы "сый" ("дар") деген сөзден шыққан, дамудың алғы шартын білдіреді. Бұл ұғымға педагогикалық энциклопедияда төменгідей анықтама беріледі. "Дарындылық - белгілі бір іс-әрекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін адам қабілеті дамуының жоғарғы деңгейі".
Балалар дарындылығын зерттеумен және ерекше балаларды оқыту және тәрбиелеудің психологиялық - педагогикалық жақтарын қарастыру қырлары әр қилы болуы тиіс. Қазіргі күнде ерекше қабілетті балаларды іріктеп, олардың әрі қарай дамуы үшін жағдайлар жасауы керек екендігі анық. Дарынды оқушылардың білім алуға деген құштарлығын арттыру үшін сабақта мұғалімдер жаңашыл әдістер мен кеңейтілген тапсырмаларды кеңінен қолдануы қажет.Ол үшін мұғалімдер білім саласында кеңінен пайдаланып жүрген жаңашыл әдіс-тәсілдер мен инновациялық технологияларды терең меңгеруі қажет. Инновациялық технологияны меңгеру мұғалімнен асқан кәсіптік шеберлікті, арнайы дайындық пен ізденісті, сауаттылықты талап етеді. Инновациялық оқыту білімді тереңдетумен қатар, оқушыны оқу әрекетіне қалыптастырып, олардың оқуға деген ынтасын оятып, қызығушылығын арттырады. Олай болса, педагогикалық технологияның мәні – шығармашылық қабілеттің дамуы үшін жағдай туғызу. Жаңашыл-мұғалім педагогикалық іс-әрекетте жүріп, міндетті түрде шығармашылық нәтижесі көрініс табатын инновациялық процеске түседі. Шығармашылық нәтиже тұлғаның өзгеруінен көрінеді және инновациялық іс-әрекет үш деңгейлі құрылымнан тұрады. Оның негізін рефлексия – өзіндік іздену, шығармашылық іс-әрекетін ой елегінен өткізу; креативті – қайта өзгеретін іс-әрекет және біріккен шығармашылық құрайды.Оқытудың көпсатылығы мен мұғалімдердің инновациялық даярлық мектептегі бүкіл білім беру процесі тұлғаға бағытталғанда ғана ақталады. Бұдан шығатын қорытынды: қабілеттерді, тұлғалық құндылықтары бойынша оқушыларды бағалауға мүмкіндік беретін оқу ортасын неғұрлым жылдам туғызғанда ғана, соғұрлым тез және оңай жаңаны тану процесі іске асады. Инновациялық білім беру технологиялары педагогикалық процестің когнитивтік компонентін ғана айқындап қоймайды, сонымен қатар оқушының тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуымен байланысты тәрбиелік аспектісі де іске асырады.Сондықтан, оқытудың жаңа инновациялық технологиясы оқытудың ұжымдық түрін сақтай отырып, оңтайлы бағдарлама бойынша оқытуға мүмкіндік туғызатын, оқушылардың толық мөлшерде танымдық шығармашылық қабілеттері, мотивациялары мен жеке қажетсінулерін ескеретін тұтас дидактикалық жүйесін түсіндіреді.

Оқытудың инновациялық технологияларын жаңа білім беру парадигмаларын өмірге енгізетін құрал ретінде қарастыруға да болады. Өйткені, жаңа білім беру технологияларын дамыту тенденциясы өзін-өзі белсендіретін, өзін-өзі тұлға ретінде қалыптастыратын гуманизациялық біліммен тікелей байланысты.Жаңашыл әдіс-тәсілдер мен инновациялық технологияларды қолданудағы негізгі мақсат – оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өмір сүруге бейімдеу.

ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Педагогикалық теориямен жеткілікті түрде қаруланған мұғалімнің іс-әрекеті тиімді болатыны әркезден-ақ мәлім.Бүгінгі педагогика ғылымының лексиконында педагогикалық /оқыту/ технология ұғымы терең тамыр жайды. Дегенмен де, осы ұғымды түсіну мен пайдалануда әр түрлілік басым.Технология – Tehne – искусство, ремесло, мастерство, учение – деген мағынаны білдіретін грек сөзі.“Технология – өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері жайлы білім жиынтығы”, - деп шетел сөздерінің қысқаша сөздігінде анықтама берілген.Сонда педагогикалық технология дегеніміз не? Белгілі практик ғылымдардың осы сұраққа берген жауаптарын келтірейік.Педагогикалық технология – педагогикалық мақсатқа жету үшін пайдаланылатын барлық дара, инструменталдық және методологиялық құралдардың қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді /Кларин М.В./.Технология – оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі /Монахов В.М./.Технология – дидактикалық жүйенің процессуалды бөлігі /Чошанов М./.Педагогикалық технология практикада іске асырылатын педагогикалық жүйенің жобасы /Беспалько В.П./.Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз – белгілі бір қабілеті бар дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет құралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі. Оқыту технологиясы – оқытудың тиімді жолдарын зерттейді, ғылымда, оқыту процесінде қолданылатын әдістер, тәсілдер мен қағидалар. Ол оқыту процесінде нақты жүйе қызметін атқарады /Селевко Г./.Оқу процесін технологияландыру дегеніміз – білім беру бағыттарына сай оқыту процесін құрастыру. Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі – қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту процесін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны, мұғалім мен оқушының өзара байланысты іс-әрекеті, оқушының ішкі даму процесі негізінде анықталған нақты мақсат қана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады.В.Л.Беспалько: “Технология – практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе, жоба” – десе, Монахов: “Педагогикалық технология – оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі” – деген анықтама бергені мәлім.

Білім беру технологиясының жіктелуі