«Еңбекақы және аударымдар»

Тәжірибелік сабақ: №11 САБАҚ: «Еңбекақы және аударымдар»

Сабақтың мақсаты:

• Еңбекақы және аударымдар түрлерін білу

Еңбекақы — жұмыс берушiнің қызметкерге атқарылған жұмыс үшін заттай немесе ақшалай берілетін төлем немесе сыйақы.

• Мемлекет ҚР ЕК-нің 102-бабына сәйкес еңбекақы төлеу саласында мынадай кепілдіктер белгілейді:

• айлық жалақының ең төменгі мөлшері;

• жұмыстан тыс уақыт жұмыс үшін төлем;

• мереке және демалыс күндеріндегі жұмыс үшін ақы төлеу;

• түнгі уақыттағы жұмыс үшін ақы төлеу;

• қызметкердің жалақысынан ұстап қалу мөлшерін шектеу;

• жалақыны төлеу тәртібі мен мерзімдері.

ҚР ЕК кепілдік берген еңбекақы төлеу саласында қызметкерлердің құқықтарына қысым жасаған жұмыс берушілер әкімшілік жауапкершілікке тартылады.

* Осы кезеңге белгіленген жұмыс уақытының нормасын толық атқарған және еңбек нормаларын (Еңбек міндеттерін) орындаған қызметкердің айлық жалақы мөлшері ҚР Заңында белгіленген айлық жалақының ең төменгі мөлшерінен төмен болмауы тиіс. Тиісті қаржы жылына арналған "республикалық бюджет туралы" ҚР Заңымен жыл сайын белгіленетін айлық жалақының ең төменгі мөлшері. 2021 жылы бұл сан 42500 теңгеге тең. ҚР-да бірде-бір жұмыс беруші өз қызметкерлерінің жалақысын белгіленген ең төменгі мөлшерден төмен белгілей алмайды.

Түнгі жұмыс түнгі уақытта 22.00-ден 6.00-ге дейін деп саналады. ҚР ЕК-нің 110-бабына сәйкес түнгі уақыттағы жұмыстың әрбір сағаты қызметкердің күндік (сағаттық) мөлшерлемесіне қарай бір жарым еседен төмен емес мөлшерде төленеді.

Мереке және демалыс күндеріндегі жұмысқа ақы төлеу еңбек немесе ұжымдық шарттардың және (немесе) жұмыс берушінің актісінің талаптарына сәйкес қызметкердің күндік (сағаттық) ставкасын негізге ала отырып, бір жарым еседен төмен емес мөлшерде жүргізіледі (ҚР ЕК-нің 109-бабы).

Егер мереке күнгі жұмыс түнгі уақыттағы жұмыспен сәйкес келсе, Төлем мереке, демалыс және түнгі уақыттағы жұмыс сағаттары үшін төленеді.

Түнгі уақытқа келетін ауысымдағы жұмыс сағаттары сағаттық тарифтік мөлшерлеменің (айлықақының) бір жарым мөлшерінде төленеді. Бұл ретте мереке күніне келетін жұмыс ауысымының бір бөлігі сағаттық тарифтік мөлшерлеменің (айлықақының) бір еселенген мөлшерінде қосымша төленеді.

Жалақы төлеу кезінде жұмыс беруші әрбір қызметкерге тиісті кезеңде оған тиесілі жалақының құрамдас бөліктері, жүргізілген ұстап қалулардың мөлшерлері мен негіздері туралы, оның ішінде ұстап қалынған және аударылған міндетті зейнетақы жарналары, салық аударымдары туралы, сондай-ақ төленуге тиісті жалпы ақша сомасы туралы мәліметтерді жазбаша нысанда ай сайын хабарлауға міндетті.

Жалақы төленетін күн демалыс немесе мереке күндеріне сәйкес келген кезде төлем олардың қарсаңында жүргізіледі.

Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және қосымша деп аталатын екі түрге бөлінеді.

Негізгі еңбек ақы — жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқаратын қызметіне төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатады:

1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.

2. Сыйлықтар мен сыйақылар.

3. Үстеме сыйлықтар.

Қосымша еңбекақыға — еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген, жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына төленетін төлемдер жатады. Бұндай төлемдер қатарына:

1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер.

2. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды атқарғаны үшін төленетін төлемдер.

3. Жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін берілетін үзілістерге төленетін төлемдер.

4. Жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер.

5. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін төлемдер.

6. Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың құны.

7. Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын көрсету курсына жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін төлемдері.

8. Әскери жиындарға қатысқаны үшін сондай ақ демалыс күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін төлемдер және тағы да басқалар жатады.

Еңбекақы нысандары:

Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істеген уақытына, сағаттық немесе күндік еңбекақы мөлшері бойынша өнм өндіргені немесе өндірмегеніне қарамастан, яғни оның жұмыста болған уақытына төленеді. Мерзімдік еңбекақы өндірген өнімі мен істеген жұмысын мөлшерлеуге болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі мен санын анықтау мүмкін емес болып есептелетін инженерлік техникалық жұмыстағы жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуге енгізделген.

Кесімді еңбекақы — жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру мақсатына қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің кесімді түрін қолданғанда жұмысшылар мен қызметкерлерге тиісті еңбекақы, оладың өндірген өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген өлшем бірлігіне қарастырылған яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту арқылы табылады. Кесімді баға белгіленген жұмыс уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен сапасына негізделіп белгіленеді.

Жаңа қызметкерді жұмысқа қабылдау кезінде жұмыс беруші онымен еңбек шартын жасасады. Еңбек шартына сәйкес қызметкер өз еңбегі үшін жалақы алады. Жалақы төлеу кезінде жұмыс беруші ҚР заңнамасымен регламенттелген міндетті салықтар мен жарналарды, сондай-ақ қосымша ұстап қалуларды ұстап қалады. Жалақыдан міндетті ұстап қалуға МӘМС, міндетті зейнетақы жарналары (бұдан әрі-МЗЖ) және жеке табыс салығы (бұдан әрі-ЖТС) жатады. ЖТС және МЗЖ есептеу үшін мөлшерлемелер табыс сомасының 10% - ын құрайды.

Міндетті салықтар мен жарналардан басқа, жұмыс берушінің ішкі актілеріне немесе заңнамалық актілерге сәйкес жұмыс берушінің қызметкердің кірістерінен басқа сомаларды ұстап қалуға құқығы бар.

Мысал:

Наурыз айындағы қызметкердің жалақысын есептеңіз. Есептелген жалақы-95000, наурыз айында-22 жұмыс күні, нақты жұмыс істеген күні-22.

1-тапсырма

Қаңтар айындағы қызметкердің жалақысын есептеңіз. Есептелген жалақы-115000, қаңтар айында-24 жұмыс күні, нақты қызметкер жұмыс істеген күн -20.

2-тапсырма

"Сіздің стартаптың барлық Еңбек ресурстарын (қызметкерлерін) есте түсіріңіз. Сіздің стартаптың барлық қатысушылары үшін жалақыдан МЗЖ, ЖТС есептеңіз. Сіз көрсеткен әр позиция үшін сіздің аймағыңыздағы орташа жалақыны негіз ретінде ала аласыз".

3-тапсырма

ПОПС стратегиясын қолданып, тапсырманы орындаңыз

П – Еңбекақы

О -

П -

С –

Тақырып бойынша бақылау сұрақтары:

1) Еңбекақы дегеніміз не?

2) 2021 жылғы ЕТЖ қанша?

3) Еңбекақы түрлері қандай?

4) Еңбекақы төлеу нысандарын сипаттаңыз ?

5) Еңбекақыдан міндетті ұстап қалуға не жатады?

Пайдаланылған ақапарат көзі:

https://atameken.kz/