Хореография мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу жүйесі ретінде

Хореография мектеп жасына дейінгі балаларды

тәрбиелеу жүйесі ретінде

Битенова Алия Шинадиловна, Астана қаласы «Арман»

№37 балабақша хореография педагогі

Бүгінгі таңда мектепке дейінгі білім беру жүйесінде елеулі өзгерістер орын алуда. Мектепке дейінгі білім беруді модернизациялау балабақшада білім беру процесін ұйымдастырудың жаңа формаларын іздеуге әкелді, өйткені мектеп жасына дейінгі балаларды оқытудың өзіндік ерекшеліктері бар, бұл дамуға инновациялық тәсілдерді қолдану болып табылады. Осыған байланысты мектепке дейінгі мекемелер педагогикалық ұжымның, ата-аналардың, тәрбиеленушілердің мүдделеріне бағытталған басым бағыттарды, бағдарламаларды, білім беру қызметтерінің түрлерін, жұмыстың жаңа нысандарын таңдауды жүзеге асыра алады.

Балалық шақ – бұл адамгершілікті қалыптастыру кезеңі, осы кезеңнен баланың бүкіл рухани өмірінің дағдылары дамиды. Мектеп жасына дейінгі балалар музыка мен биге өте сезімтал, сондықтан мектепке дейінгі білім беру мекемесіндегі хореографиялық сабақтарға назар аудару керек, олар баланы әртүрлі жағынан дамытады. Ғалымдардың зерттеулері балалардың музыкамен қозғалуы жүйке процестерінің қозғалғыштығына әсер ететіндігін, демек, баланың миының дамуына ықпал ететіндігін дәлелдейді.

Балалардың дамуында хореографияның рөлі ерекше, жас ерекшелігіне қарамастан, балалар музыкамен қозғалуды және жаңа қимылдарды үйренуді ұнатады. Баланың эстетикалық және көркемдік мәдениетін қалыптастыруда хореографиялық өнер эстетикалық тәрбиенің маңызды аспектісі болып табылады.

Хореография дегеніміз не және ол мектеп жасына дейінгі балалардың дамуына қалай әсер етеді? Хореография – бұл қозғалыс сұлулығы, дыбыстар, ашық түстер, костюмдер әлемі, яғни сиқырлы өнер әлемі. Хореографиялық өнер – мектепке дейінгі білім беру мекемесінде баланың бос уақытын ұйымдастырудың тиімді құралы, демалыстың мәдени түрі.

Хореография сөзбе-сөз аударғанда «биді жазу» дегенді білдіреді. Бұл ұғым адамдар бидің стенографиясын жасай бастағанда пайда болды, қимылдарды шартты белгілермен жазу болды. Кейінірек терминнің мағынасы өзгеріп, хореография «би өнері» дегенді білдірді. Бүгінгі күні хореографияға бидің барлық түрлері, мысалы, бал, заманауи және халық билері сияқтылар кіреді.

 Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде хореографиялық өнер сабақтары балалардың физикалық дамуына ықпал етеді және оларды рухани байытады. Бұл үйлесімді әрекет балалар мен ата-аналарды қызықтырады. Бірақ оның қалыптасуы ұзақ процесс, ол балалардан көптеген қасиеттерді талап етеді. Хореографиялық өнер баланың денесін дұрыс физикалық дамытуға және нығайтуға ықпал етеді. Эстетикалық талғам, мінез-құлық пен қарым-қатынас мәдениеті, көркемдік-шығармашылық және би қабілеті, қиял, есте сақтау қабілеті дамиды, ой-өрісі байытылады.

Хореография сабақтары ұйымдасқан, үйлесімді дамыған тұлғаны тәрбиелеуге бағытталған, баладағы хореографиялық өнер оның шынайы өмірін толықтырады, кеңейтеді және оны байытады. Бұл өнермен айналысу оған басқа көздерден ала алмайтын сезімдер мен тәжірибелер әкеледі.

Бұл сабақтар пайдалы болуы үшін мұғалім хореографияның не үшін қажет екенін және осы сабақтарды қалай дұрыс өткізу керектігін терең білуі керек. Онан баланың жеке даму нысаны мен оның жеке оқуын сүйемелдеу құқығы талап етіледі. Білім беру және тәрбие жүйесіне бейімделу балалар емес, оқыту бағдарламалары мен әдістері балаға бейімделіп, оның білім алуға және өз денсаулығын дамытуға саналы мотивациясын қалыптастыруы керек.

Мектепке білім беру мекемелерінде бала тәрбиелеу жұмысы күрделі, көп қырлы процесс. Ол көркемдік-орындаушылық, жалпы педагогикалық және әлеуметтік сәттердің органикалық үйлесімімен байланысты. Педагогтің күш-жігері балалардың дүниетанымын қалыптастыруға, жоғары адамгершілік мәдениетін тәрбиелеуге, көркемдік және эстетикалық дамуына бағытталған. Сондықтан мектепке дейінгі білім беру мекемесінде хореография арқылы баланы тәрбиелеудің бірінші деңгейі – оны орындаушы ретінде тәрбиелеу және оқыту. Ал екінші деңгейі – баланы тұлға ретінде қалыптастыру, ондағы азаматтық, адамгершілік-эстетикалық қасиеттерді, жалпы мәдениетті дамыту.

Балаларға мектепке дейінгі білім берудің тиімділігі көбінесе оқушылардың денсаулық жағдайына байланысты. Қазіргі заманғы және жаппай гиподинамияның қарқынды даму кезеңінде өмір сүріп, бала тез дамып келе жатқан техникалық жүйелердің кепіліне айналады: теледидар, компьютерлер, ұялы байланыс – мұның бәрі баланың моторлық белсенділігінің болмауына әкеледі және жас ұрпақтың денсаулығына әсер етеді.

Хореографиялық өнер баланың денесін дұрыс физикалық дамытуға және нығайтуға ықпал етеді. Эстетикалық талғам, мінез-құлық пен қарым-қатынас мәдениеті, көркемдік-шығармашылық және би қабілеті, қиял, есте сақтау қабілеті дамиды, ой-өрісі байытылады. Хореография сабақтары ұйымдасқан, үйлесімді дамыған тұлғаны тәрбиелеуге бағытталған.

Мектеп жасына дейінгі баланың дамуы әр түрлі іс-әрекеттерде көрінетін белсенділіктің арқасында жүреді, Олардың арасында ойын маңызды орын алады – баланың қоршаған шындықты игеруінің ерекше формасы. Ойын даму мен оқытудың әмбебап құралы, балалардың шығармашылық белсенділігін ынталандыратын және бастапқы хореографиялық дағдыларды қалыптастыратын құрал ретінде әрекет етеді. Бұл осы жастағы эстетикалық тәрбие мен өнермен таныстырудың негізгі және негізгі жолы.

Хореография мұғалімінің міндеті – юбалалаодың пластикалық сипаттамаларын, олардың мінез-құлқының егжей-тегжейлерін зерделеу, оларды дамыту үшін жағдай жасау. Бейнелі қозғалыстарды орындаудың экспрессивтілігі, жалпы бейнені қайта құру – бұл негізінен бізді қоршаған табиғат әлемі, ойыншықтар, мейірімді ертегі кейіпкерлері. Балаларға этюдтер, мазмұны бойынша шағын әңгімелер, бейнені игеру үшін жарқын қысқа музыкалық шығармалар, би қимылдарын импровизациялауға арналған тапсырмалар, импровизациямен ойындар ұсынылады.

Осылайша, хореографиялық өнер мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі балаларды эстетикалық тәрбиелеу мен оқыту құралдарының бірі болып табылады. Хореографиялық өнер, кез келген басқа өнер сияқты, терең эстетикалық қанағаттануға жатады. Жақсы билейтін бала өзінің қимылдарының еркіндігі мен жеңілдігінен, денесін игеру қабілетінен ерекше сезімдерді сезінеді, ол эстетикалық қанағаттану көзі ретінде қызмет ететін күрделі би қимылдарын орындайтын дәлдікке, сұлулыққа, икемділікке бөлене отырып, шабыттанады.

Хореографиялық өнер әлемінде форманың сұлулығы мен жетілуі бидің ішкі мазмұнының сұлулығымен тығыз байланысты. Биді орындау көркем шығармашылықтың элементтерін қамтиды. Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде билейтін бала өзінің көңіл-күйін, эмоцияларын әдемі, эстетикалық жағынан мінсіз түрде көрсетуге тырысады, өзінің ішкі қасиеттерін көрсетеді, дүниетанымын білдіреді.

Би лексикасын игере отырып, бала сұлулықты жай ғана пассивті қабылдамайды, ол белгілі бір қиындықтарды жеңеді, осы сұлулыққа қол жеткізу үшін белгілі бір жұмыс жасайды. Шығармашылық процесте сұлулықты біле отырып, бала өзінің барлық көріністерінде: өнерде және өмірде сұлулықты тереңірек сезінеді.

Мектеп жасына дейінгі балалармен би әрекетінде жеке тұлғаға бағытталған тәсіл қолданылады, ол білім беру процесін даралау және саралау принциптеріне негізделген, бұл әр балаға өзінің табиғи қабілеттерін барынша дамытуға, танымдық және әлеуметтік мүдделерін қанағаттандыруға жағдай жасауға мүмкіндік береді. Осы педагогикалық технологияны шығармашылық қызметіне енгізу кезінде мұғалім – «педагог-тәрбиеленуші» өзара әрекеттесудің дәстүрлі түрінен бас тарту керек. Ұстаз үшін білім беру процесінің орталығында баланың өзі тұр, сондықтан әр сабақты өткізудің мақсаты мен принципін оқушылардың қызығушылықтарымен, мүмкіндіктерімен және кейде құрметпен түзетуге тырысатын психологиялық мәселелермен салыстырылу керек. Балалармен жұмыс жасауда олардың жеке ерекшеліктерін зерттеп, өз бетінше шешім қабылдауға жетелеу қажет болады, сабақтарда балалардың шығармашылық әлеуетін дамытуға жағдай жасалу керек. Әр сабақ эмоционалды көңіл-күйден басталады, әрқашан шығармашылық жұмыс атмосферасын құрып, баланың хореографиялық өнерге деген қызығушылығы дамитындай сабақ ұйымдастырылады. Жаңа материалды үйрену, би қимылдарын бекіту және жаттықтыру балалардың жеке және жас ерекшеліктеріне сүйене отырып жүреді. Барлық оқушылардың психологиялық ерекшеліктері мен би мүмкіндіктерін біле отырып, жеке көзқарас қолданылады.

Барлық балаларға мейірімді қарым-қатынас көрсете отырып, кімге уақтылы қолдау, ынталандыру қажет екенін анықтау қажет.

Жеке репетициялар, яғни жеке сабақтар – бұл балаға жеке - бағдарланған көзқарассыз мүмкін емес, ол балалармен тереңдетілген оқу-тәрбие жұмысы. Бұл қосымша білім беру жүйесінде ерекше өзекті болып табылатын көп деңгейлі балалардың хореографиялық өнерін оқыту мәселесін шешуге мүмкіндік береді және әр балаға өзінің маңыздылығы мен қажеттілігін сезінуге мүмкіндік береді.

Бұл олардың хореография сабақтарына деген қызығушылығына оң әсер етеді. Тұлғаға бағытталған тәсіл бидің әртүрлі стильдері мен бағыттарын үйрену және қою кезінде жетілдірудің ең өзекті моделі болып табылады.

Осылайша, мектепке дейінгі білім беру мекемесінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың жаңа формаларын практикаға енгізу арқылы: мұғалімдердің оқу-тәрбие процесіне деген қызығушылығы, кәсіби шеберлік деңгейі, оқушылардың даму деңгейі артады.