Жобалау жұмыстарын дамыта отырып химия пәнін оқыту әдістемесі

Аннотация

Мақалада жалпы білім беретін мектептерде химия пәнін оқытуда

жобалау әдісін қолданудың маңыздылығы мен тиімділігі қарастырылады. Жобалық оқыту арқылы оқушылардың зерттеушілік дағдылары, шығармашылығы және пәнге деген қызығушылығы қалай дамитынына назар аударылады. Сонымен қатар, нақты жобалық жұмыстар үлгілері мен оны ұйымдастыру әдістемесі ұсынылады.

Кіріспе

Қазіргі таңда білім беру жүйесі оқушыны тек біліммен қаруландыруды емес, сонымен қатар оны дербес ойлауға, шығармашылықпен жұмыс істеуге, ғылыми-зерттеу жүргізуге үйретуді мақсат етеді. Бұл талаптар ХХІ ғасырдағы «4К» дағдыларымен тығыз байланысты: критикалық ойлау, коммуникация, кооперация, креативтілік.

Оқушының осы құзыреттерді меңгеруі – болашақта белсенді азамат,

еңбек нарығында сұранысқа ие маман болуына негіз қалайды. Осы тұрғыдан алғанда, химия пәнінде жобалық оқыту әдісін қолдану – білім берудің заманауи талаптарына сай келетін, нәтижеге бағытталған тиімді тәсілдердің бірі. Химия – тек формулалар мен реакциялар жиынтығы емес, ол — қоршаған әлемді танытатын ғылым. Жоба жұмыстары оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың химиялық құбылыстарды өмірмен байланыстыра отырып терең түсінуіне, тәжірибе жүзінде қолдана алуына жол ашады.

Сонымен қатар, жобалық оқыту оқушыны зерттеушілік қызметке баулиды. Ол өз бетімен ақпарат жинауды, талдауды, қорытынды жасауды үйренеді. Топпен жұмыс барысында оқушылардың коммуникативтік дағдылары қалыптасады, жауапкершілік пен ынтымақтастық сезімі дамиды. Мұғалімнің рөлі де өзгереді — ол енді білім көзі емес, бағыт-бағдар беруші, фасилитатор қызметін атқарады.

Сондықтан жобалау жұмыстарын химия сабағына жүйелі түрде енгізу — білім сапасын арттырудың, оқушыны тұлға ретінде дамытудың және ғылымға деген қызығушылығын қалыптастырудың тиімді жолы болып табылады.

Негізгі бөлім

1. Жобалық оқыту әдістемесіне қысқаша шолу.

Жобалау әдісі – оқушыны нақты тақырып немесе проблема аясында зерттеу, жоспарлау, тәжірибе жасау және нәтижесін ұсынуға бағыттайтын оқыту формасы. Бұл әдіс оқытудың белсенді және тұлғаға бағытталған тәсілі болып табылады. Оқушылар оқу процесінің пассивті қатысушысы емес, белсенді зерттеуші, шешім қабылдаушы ретінде әрекет етеді. Жобалық оқыту кезінде оқушылар белгілі бір мәселені өз бетінше немесе топпен зерттеп, нәтижесінде нақты өнім (баянды жоба, постер, макет, бейнеролик, тәжірибе нәтижесі т.б.) жасайды. Бұл оқыту формасы оқушыларды шығармашылыққа баулып қана қоймай, сыни ойлау қабілетін дамытып, өз ойын дәлелдей білуге үйретеді.

Жобалық әдіс арқылы:

• Оқушы өзінің зерттеушілік қабілетін дамытады – өзекті сұрақ қояды, гипотеза құрады, зерттеу жоспарын жасайды, тәжірибе жүргізеді, деректерді талдайды;

• Теорияны практикамен ұштастырады – сабақта алған білімін нақты өмірлік жағдайларда қолдана алады;

• Командалық және жеке жұмыс жасау машықтарын қалыптастырады – топпен тиімді қарым-қатынас орнатады, рөлдерге бөлініп жұмыс істейді;

• Оқуға деген ішкі мотивациясы артады – оқушы өз жобасына жауапты болып, нәтиже көрсетуге талпынады;

• Жауапкершілік пен дербестік қалыптасады – жұмысты жоспарлау, уақытты басқару, қиындықтарды жеңу қабілеті дамиды;

• Пәнаралық байланыстар қалыптасады – химияны биология, физика, математика, география пәндерімен біріктіре отырып зерттеу жүргізіледі.

Жобалық оқытуда мұғалімнің рөлі – бағыт беруші, кеңесші, серіктес. Мұғалім оқушыны дайын жауаппен шектемей, өз бетімен ізденуге, тәжірибе арқылы білім алуға жетелейді. Бұл әдіс оқушы мен мұғалім арасында серіктестік орнатып, оқу процесін қызықты әрі мағыналы етеді.

2. Химия сабағында жобалық әдісті қолданудың артықшылықтары:

Жобалық оқыту әдісі – білім алушының жеке белсенділігіне, ізденісіне және шығармашылығына негізделген оқыту формасы. Бұл әдіс химия сияқты күрделі әрі тәжірибеге бай пән үшін өте тиімді. Жобалау барысында оқушылар өз білімін нақты өмірмен байланыстырып, ғылымның маңыздылығын сезінеді.

Жобалық әдістің негізгі артықшылықтары

• Танымдық қызығушылықты арттырады
  Оқушылар күнделікті өмірде кездесетін химиялық құбылыстар мен заттардың қасиеттерін өздері зерттейді. Мысалы, тұрмыста қолданылатын сабынның құрамын талдау, суды тазарту әдістерін сынау, экологиялық таза жуу құралдарын жасау сияқты жобалар арқылы оқушылар пәнге деген қызығушылықтарын тереңдете түседі.

• Критериалды ойлау қалыптасады
  Жоба барысында оқушылар дерек жинап, оны талдап, салыстырып, өз шешімдерін дәлелдейді. Бұл процестер сыни және логикалық ойлауды, нақты дәлелмен сөйлеу қабілетін қалыптастырады. Оқушылар түрлі ақпарат көздерінен алынған мәліметтерді сын тұрғысынан бағалауға үйренеді.

• Зерттеу дағдысы дамиды
  Оқушы жоба орындау кезінде өздігінен сұрақ қояды, болжам жасайды (гипотеза құрады), тәжірибе жоспарлайды, деректер жинап, қорытынды жасайды. Бұл ғылыми зерттеу циклін меңгеруге мүмкіндік береді және оқушыны шағын ғылыми жобаға бейімдейді.

• Пәнаралық байланыс күшейеді
  Жобалық жұмыс барысында химия басқа пәндермен (физика, биология, география, экология, математика, информатика) тығыз байланысады. Мысалы, экология тақырыбындағы жобаларда химиялық заттардың қоршаған ортаға әсері зерттелсе, физикалық-математикалық есептерді шешуде реакция жылдамдығы мен зат мөлшерін есептеу қажет болады.

• Шығармашылық қабілет дамиды
  Оқушылар өз жобаларын жасау кезінде шығармашылық тұрғыдан ойлап, ерекше тәсілдер мен жаңашыл шешімдер ұсынады. Бұл әсіресе өнім жасауға бағытталған жобаларда (мысалы, табиғи сабын жасау, индикатор дайындау, т.б.) жақсы көрініс табады.

• Коммуникативтік және әлеуметтік дағдылар қалыптасады
  Топпен жұмыс істеу, пікір алмасу, бір-бірінің пікірін тыңдау, келісімге келу — жобалық оқытудың маңызды құрамдас бөлігі. Бұл дағдылар оқушының болашақ өміріне де қажетті қасиеттер болып табылады.

• Мотивация мен жауапкершілік артады
  Жоба барысында оқушы өз ісіне толық жауап береді. Тақырыпты таңдау, жұмыс жоспарын құру, уақытты тиімді пайдалану, нәтижені қорғау – осының бәрі оқушының ішкі мотивациясы мен дербестігін дамытады.

• Қоғамдық маңызы бар мәселелерге қызығушылық тудырады
  Химия ғылымы арқылы оқушылар экологиялық, санитарлық-гигиеналық, денсаулық сақтау сияқты өзекті мәселелерге назар аударып, өз зерттеулері арқылы қоғамға пайдалы болуға талпынады.

3. Жобалық жұмысты ұйымдастыру кезеңдері:

Жобалық жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін оны жүйелі түрде бірнеше кезеңге бөліп жоспарлау қажет. Әрбір кезеңнің өз мақсаты, мазмұны және міндеттері бар. Мұғалім осы кезеңдер арқылы оқушыны дұрыс бағыттап, жетелеуі тиіс.

4. Химия пәніне арналған жобалық жұмыс тақырыптары үлгілері:

5. Бағалау және рефлексия:

Жобалық оқыту – тек соңғы нәтиже емес, оқу үдерісінің барлық кезеңін қамтитын тұтас жүйе. Сондықтан бағалау да тек қорытынды өнімге емес, жобаның дайындалу барысына, оқушының белсенділігіне, бірлесіп жұмыс істеу дағдысына, шығармашылығына, өзіндік ойына негізделуі тиіс.

Жобалық жұмысты бағалаудың негізгі бағыттары:

1. Жобаның құрылымы мен логикасы
   – Мәселе нақты анықталған ба?
   – Жобаның жоспары жүйелі ме?
   – Мақсаты мен міндеттері айқын ба?

2. Зерттеу тереңдігі мен өзектілігі
   – Зерттеу сұрағы мен гипотезасы негізделген бе?
   – Ақпарат жинау көздері сенімді ме?
   – Тәжірибе немесе талдау жеткілікті әрі мазмұнды ма?

3. Шығармашылық және инновациялық шешімдер
   – Жоба ерекше идея ұсына ма?
   – Проблемаға дәстүрлі емес жолмен қарасты ма?
   – Жоба барысында қандай жаңалық немесе тың тәсіл қолданылды?

4. Командалық жұмыс (топтық жоба болса)
   – Топ мүшелері арасында міндеттер дұрыс бөлінген бе?
   – Ынтымақтастық пен өзара қолдау көрініс тапқан ба?
   – Барлық оқушы белсенді қатысқан ба?

5. Презентация және қорытынды ұсыну сапасы
   – Ақпарат нақты, түсінікті әрі жүйелі ұсынылған ба?
   – Слайдтар, постерлер немесе басқа визуалды құралдар сапалы ма?
   – Сұрақтарға жауап бере алу, өз идеясын дәлелдеп жеткізу деңгейі қандай?

Бағалау тәсілдері:

• Критериалды бағалау: Алдын ала белгіленген бағалау критерийлеріне сүйеніп, мұғалім, топ немесе оқушылар өзара (топтық/жеке) бағалау жүргізеді.

• Бақылау парақтары: Әр кезеңде мұғалімнің бақылауы арқылы оқушының белсенділігі мен үлесін бағалау.

• Өзін-өзі бағалау: Оқушы өзінің жұмысына, күш-жігеріне және жетістігіне баға береді.

• Құрдастық бағалау (Peer assessment): Бір-бірінің жұмысын әділ, негізді түрде бағалауды үйрету.

Жобалау әдісі – оқушыны тек білім алушы ғана емес, өз бетімен ізденуші, зерттеуші, шығармашыл тұлға ретінде қалыптастыруға мүмкіндік беретін тиімді педагогикалық технология. Бұл әдіс оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың ойлау қабілетін, зерттеу дағдыларын, ақпаратпен жұмыс істеу мәдениетін, коммуникативтік және коллаборативтік машықтарын дамытуға бағытталады.

Химия сабағында жобалық оқытуды қолдану – оқушылардың теориялық білімін нақты өмірлік жағдайлармен байланыстырып, тәжірибе арқылы тереңдетуге мүмкіндік береді. Мұндай жұмыстар оқушының ғылыми ойлауын қалыптастырып, дәлелді пікір айтуға, шешім қабылдауға, өзіндік жаңалық ашуға итермелейді. Сонымен қатар, жоба барысында оқушы өзінің күш-жігерін бағалап, жауапкершілікпен жұмыс істеуді үйренеді.

Мұғалім үшін жобалау әдісі – тек оқушыға бағытталған оқыту ғана емес, сонымен қатар олардың тұлғалық және академиялық әлеуетін ашудың қуатты құралы. Бұл әдіс оқушылардың даралығын ескеруге, оларды ынталандыруға және әрқайсысына жеке қолдау көрсетуге жол ашады.

Бүгінгі білім беру үрдісі – тек білім берумен шектелмей, өмірлік дағдыларды қалыптастыруды көздейді. Сол себепті химия пәнінде жобалау жұмыстарын жүйелі әрі мақсатты түрде қолдану – оқыту сапасын арттырып қана қоймай, ғылымға қызығушылығы бар, ойлай білетін, белсенді азамат тәрбиелеудің маңызды бір жолы.