Мектеп алды және мектеп педагогикасында когнитивті психологияның теориялық негізін және тәжірибесін пайдалану.

Когнитивті психология - психологияның бөлімі, танымдық оқыту, яғни адам психикасының танымдық процессі. Осы саладағы ғылыми-зерттеулер, әдетте есте сақтау, зейін, логикалық ойлау, қиял мен шешімдер қабылдау қабілетіне байланысты сұрақтарға жауап береді. Когнитивті психологияның шешімі психологияның көптеген бөлімдерінде пайдаланылады, әдетте жиі әлеуметтік психологияда, тұлғалық психологияда. Қазіргі даму кезеңінде когнитивті психология көбіне ақпаратты қайта өңдеу есептеуіш құрылғы мен адамдардың танымдық процестері арасындағы ұқсастық негізінде жүзеге асырылады. Сондықтан көптеген құрылымдық компоненттері (блоктар) танымдық және атқарушы процестер, әсіресе жады (Р. Аткинсон) анықталды. Бірақ ол когнитивті психология (Гештальт психология Коффка зерттеу, және Вертхаймер Келермен негіздері екені есімізде маңызды болып табылады; мәдени және тарихи облысымыздың жұмыстары (Выготский, Лурия, Пиаже жұмысы) кибернетика құру және кешенді есептеу-ақпараттық машиналардың пайда болуынан бұрын жүргізілді. Сигналдарды түрлендіру үшін белгіленген қуаты бар құрылғыны білдіретін ең көп таралған ұғым психика. Осы тұжырымдаманың негізгі рөлі организмнің ішкі когнитивті схемаларына және танып процесінде организмнің белсенді қызметіне беріледі. Адамның когнитивті жүйесі оның өткізу қабілеті негізінде кірісі, сақтауы, ақпаратты шығару құрылғысы бар жүйе ретінде қарастырылады. Сондай-ак мектеп алды білімде де когнитивті психологияның маңызы зор. Мектеп алды мекеменің психологі ретінде шығармашылықпен жұмыс жасайтын педагог-психологтарды ынталандыру және оқушылардың әр түрлі санаттарына қатысты танымдық психология практикада қолдану құралдары анықтау мақсатында өткен педагог-психологтар мен проблемалық топтар үшін шебер-сыныптың облыстық сырттай конкурсында "Қамысты ауданы әкімдігі білім беру бөлімінің «Айналайын» бөбекжайы» мемлекеттік коммуналдың қазыналық кәсіпорны психологы Гунько Жанна Айдаровна өз жұмыстарында когнитивті психологияның әдістеріне сүйеніп жасаған. Бұл жұмысында мектепке дейінгі балалардың танымдық даму деңгейін анықтау үшін әдістемелер жиынтығын ұсынған. Осы әдістермен, психологтар мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін , логикалық ойлау, көңіл, қиял, қабылдау даму деңгейін анықтай алады. Сондай-ақ, бұл жұмысқа, түзету материалдары енгізілген. Осы материалдардың көмегімен баланың артта қалған танымдық процестерін дамытуға реттеуге болады.

Бүгінгі күн талабы бойынша жан-жақты, білімді,білікті ұрпақ тәрбиелеу қажет екендігі белгілі болып отыр. Сондықтан да қазіргі кезде білімге жаңалық енгізу мақсатында түрлі ізденіс жұмыстары жүргізілуде.

Баланың мектепке сәтті бейімделуінің, психологиялық тұрғыда дамуының негізі –ол коммуникативтік қарым –қатынастар / мұғалім, ата –ана және сыныптастары.

Психологиялық тұрғыда –коммуникативтік қарым -қатынастар бала дамуында үлкен рөл атқарады. Олар бір-бірімен араласу арқылы қоршаған ортаға, үлкендерге, өз қатарластарына деген түсініктері өзгереді. Кіші сынып оқушысының тез тіл табысу қабілетінен –алдағы уақытта оның оқу үлгіріміндегі жетістіктері, еңбекке деген көз қарасы жалпы айтқанда алдағы өміріне де әсерін тигізеді. Сонымен қатар сөздік қор, дұрыс сөйлеу мәнері, жеке және топтық жұмыстарды ұйымдастыру да негіздері қалыптасады.

Кез келген үйден оқытылатын баланың арманы жалпы мектептегі балалармен бірге оқу болып табылады. Бірақ оған балалардың денсаулықтары көтере бермейді. Осы фактілерді ескере отырып, «Қостанай қаласы әкімдігі білім бөлімі №22 орта мектебі» психологы Казакова Ирина Сергеевна, мен Амангелді орта мектебінің «Жана ауыл мектебі» психологы Атембекова Айнур Шоптибаевна жұмыстарында үйде оқытылатын оқушының интеллектуалдық деңгейін жасына сай дамытып отыру -психологтың алдына қойған жұмысы болды.

-Мүмкіндігі шектеулі оқушымен жұмыс жасаған уақытта, когнитивтік қабілеттері мен қоса шығармашылық қабілеттерін дамыту, шығармашылық қабілеттер арқылы қоғамда оқушының әлеуметтік ортаға тұлға болып қалыптасу-психофизиологиялық мүмкіндіктерін дамыту-оқудағы негізгі қиындықтары жойылады. Әлеуметтік-адамгершілік қасиеттері дамиды, жағымды мінез-құлық қалыптасады.

Ең бірінші оқушының жанұяның ерекшеліктерін ескеріп, жағымды ықпалдар жасап, ұстаз бен ата –ананың арасында байланыс орнатуға тырысқан. Екіншіден: үйден оқытылатын оқушыны зерттеу барысында: сауалнамалар, сурет салу тесттері, сұрақ-жауап сияқты әдістер қолданылған. Қазіргі психологияда оқыту мен арнайы жаттығулар арқылы оқушының когнитивтік қабілеттерін дамытуға болатыны туралы айтылады. Когнитивтік қабілеттер туа біткен қасиеттер емес, оны жүре дамытуға болады. Яғни мұмкіндігі шектеулі инклюзивтік бағдарламасы бойынша оқитын оқушы үшін де когнитивтік қабілеттерін нормаға дейін көтеруге болады. Баланың когнитивтік қабілеттері сабақ барысында дамытып отырады.

Танымдық қасиеттерді дамыту үшін оларды жаттықтыру керек. тренингтер, сабаққа кірістірілген дамыту ойындары. Егер мүмкіндігі шектеулі оқушымен арнайы жаттығулармен дайындалып отырса, уақыт өте келе маңызды танымдық қабілеттері дамып отыратындығын айтқан.

Өз сөзімді қорыта айтқанда когнитивті психология оқулықтарында келтірілген анықтамаға сай, бұл ғылым адамды «ақпараттың процесоры» ретінде қарастырады және үйренушіге мәнді түсіну мен құруда үйренушінің әрекеті мен ментальды құрылымның рөлін атап көрсетеді. Басқаша айтқанда, когнитивті психология, адамдардың ақпаратты қалай алып оны қалай түрлендіретіндігін, ол ақпаратты қалай сақтап және қолданатындығын түсінуге тырысады. Сол себептен, когнитивті психологияның мұғалімдерге жалпы айтары бар. Аталған ғылым оқытуда аса маңызды деп атап көрсеткен бірқатар қағидаларды келтере кетейік:

1.Мүлдем еске алмайтын ақпаратқа қарағанда уақыт өткен сайын оқтын-оқтын оралып отыратын немесе тіппен жай еске алатын ақпараттар есте көбірек сақталады. 2. Бірінші пункпен екінші қағида байланысты- жаңа білімді ескі білім негізінде құру, яғни бір-бірімен байланысты іздеу, тек сонда ғана жаңа білім оқушы үшін мәнді болады және осы жағдайда ғана мотивация туындайды. 3. Сонымен бірге, бір семестр бойынша, бірнеше сабақтар барысында алынған білімді кіріктіру жады үшін және оларды шынай өмірмен байланыстыру маңызды. Бұл когнитивті психологияның адамдардың түрлі топтарымен жүргізілген тәжірибелер мен зерттеулерден кейін келген қорытындылары. Сонымен бірге, бұл қорытындылар біздің жобаның теориялық базасы болып табылады және көптеген стратегиялар мен біздің әрекеттерімізге түсініктеме беріледі.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Психология С. Немов

2. Психолог. даму сабақтар Д.С.Қожахметов

3. Мектептегі психология журналы 2015ж

4. Экспресс-диагностика в детском саду: Комплект материалом для педагогов-психологов детских дошкольных образовательных учреж­дений. — М.: Генезис, 2008. — 80с. Павлова Н.Н, Руденко Л.Г.

5. «Индивидуальная психологическая диагностика дошкольника»2014г А.Н. Веракса.

6. Словарь RWCT Караганды 2012 , 12-13 беттер