Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Өскемен қаласындағы «Нұрорда мектеп-лицейі мекемесі

ТАҚЫРЫБЫ: «МҰҒАЛІМНІҢ САБАҚҚА ӘЗІРЛІГІ БАРЫСЫНДА ЦИФРЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ»

Мамандығы: Информатика пәні мұғалімі

Орындаған : Дастанқызы М. Нұрорда мектеп - лицейі

Ө скемен, 2025 ж.

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Білім беру саласында цифрлық технологиялар үлкен маңызға ие болуда. Олардың сабаққа енгізілуі мұғалімнің кәсіби дайындығын жетілдіруге, оқыту процесін тиімді әрі заманауи етуге мүмкіндік береді. Цифрлық құралдар мен технологияларды пайдалану оқушылардың білім сапасын көтеруде, олардың танымдық қызығушылықтарын арттыруда және пәнді терең меңгеруіне жағдай жасауында маңызды рөл атқарады. Бұл пәннің ерекшелігі – цифрлық технологиялар мен ақпараттық құралдарды қолданудың өзі тиімді оқытудың негізін құрайды. Мұғалімнің сабаққа әзірлігі барысында цифрлық технологияларды пайдалану оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, білім беру сапасын жоғарылатуға мүмкіндік береді. Цифрлық технологиялардың енгізілуі мұғалімге сабақтың мазмұнын толық әрі көрнекі жеткізуге, оқу материалдарын әртүрлі форматта ұсынуға жағдай жасайды. Сонымен қатар, бұл технологиялар оқу үдерісін жандандырып, оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытуға бағытталған тиімді әдістерді қолдануды жеңілдетеді.

Зерттеудің мақсаты – информатика сабағына дайындалу барысында мұғалімнің цифрлық технологияларды қолдану тиімділігін зерттеу, оның сабақтың сапасын арттырудағы рөлін анықтау. Зерттеу нәтижелері мұғалімдердің кәсіби деңгейін көтеруге, олардың сабаққа жоғары деңгейде әзірленуіне ықпал етеді деп үміттенемін.

Цифрлық технологиялардың жалпы білім беру жүйесіне енуі – қазіргі қоғамда білім беру үдерісін жетілдірудің негізгі трендтерінің бірі. Бұл құбылыс бұрын қағаз таспаны алмастырып, пандемия кезінде білім берудің түгелдей онлайн өтетін тәжірибесін көрсетті.

Ғылыми тұрғыда қарастырғанда, цифрлық технологиялар оқыту мазмұнын әртараптандырып, оқушылардың кәсіби және жеке дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Мысалы, Н.Байтерекова (2021) сандық құралдар оқу материалын қашықтан оқытуға арналған бейімдеуді қамтамасыз ететінін және қазіргі өскелең ұрпақтың жеткілікті сандық сауаттылығы бар екенін атап көрсетеді. А.Б. Айтбаева мен Ж.Н. Шайғозова (2022) сандық ресурстар қолжетімділігінің артуы оқушының оқу барысын өз бетінше реттеуге және білімін үздіксіз жетілдіруге жағдай жасап отырғанын жазады. OECD анықтамасына сәйкес, тиімді цифрлық білім беру экожүйесі оқыту құралдарын (педагогикалық платформалар, виртуалды лабораториялар), басқару жүйелерін (оқушы туралы ақпараттық жүйелер) және мұғалім мен оқушылардың өзара әрекетін қамтиды. Алайда мұндай жүйені қалыптастыруда бірқатар мәселелер де назардан тыс қалмауы тиіс.

Ғалымдар айтуынша, цифрлық технологиялардың білім беру үдерісіндегі артықшылықтары мыналар:

• оқыту мазмұнын тереңдету және визуализациялау мүмкіндігі. Цифрлық құралдар күрделі түсініктерді интерактивті түрде көрсетуге, 3D-модельдер мен симуляциялар арқылы меңгертуге ықпал етеді. Ч. Ван және әріптестері (2024) жүргізген зерттеу нәтижесіне сәйкес, цифрлық технологиялар білімгерлердің оқу нәтижелілігін арттыруда аса маңызды рөл атқаратынын атап көрсетеді;

• ақпараттық және коммуникациялық дағдыларды дамыту. Интернетке және электронды платформаларға кең қолжетімділік ақпараттық сауаттылықты, цифрлық ресурстармен жұмыс істеу қабілетін жоғарылатады. Айтбаева мен Шайғозова (2022) атап өткендей, интернет көздеріне қолжетімділік пен цифрлық дағдылардың артуы оқушыны өз бетінше білімін жетілдіруге ынталандырады;

• үзіліссіз және аралас оқыту мүмкіндігі. Цифрлық технологиялар қашықтан оқытуды ұйымдастыруға, оқу үдерісіне оқу материалының әртүрлі форматтарын енгізуге мүмкіндік береді. Мысалы, Н.Байтерекова (2021) цифрлық технологиялардың дистанциялық оқыту үшін оқу бағдарламаларын жасауға жағдай жасайтынын көрсеткен (бейне-сабақтар, онлайн курстар қолдану). Бұл әсіресе оқыту үдерісін үзіліссіз жүргізу мен пандемия кезіндегі білімнің тұрақтылығын қамтамасыз етуде тиімді болып тұр;

• цифрлық технологиялар білім беру үдерісін тиімді жасауға зор үлес қоса алады: олар оқу материалын байытып, білімгерлердің мотивациясы мен өзіндік ізденісін арттыра отырып оқыту нәтижелілігін жоғарылатады. Алайда ғалымдар атап өткендей, мұндай нәтижелерге қол жеткізу үшін технологияны педагогикалық тұрғыда сауатты қолдану, мұғалімдердің біліктілігін арттыру және инфрақұрылымды қамтамасыз ету маңызды. Нәтижесінде, цифрландыру заманында білім беруді тиімді ету бағытында жүйелі өзгерістер мен бақылаудың қажет екені ғылыми тұрғыдан дәлелденуде.

Зерттеу нысаны: Информатика сабағында мұғалімдердің сабаққа әзірлігі мен цифрлық технологияларды пайдалану процесі.

Зерттеу пәні: Мұғалімдердің сабаққа әзірлігі барысында цифрлық технологияларды қолдану тиімділігі.

Жұмыстың мақсаты мен болжамына қарай келесі зерттеу міндеттері айқындалды:

1. Цифрлық технологиялардың сабаққа әзірлік кезінде қолдану теориялық негіздерін талдау.

2. Информатика сабақтарында цифрлық құралдардың артықшылықтары мен қиындықтарын анықтау.

3. Мұғалімдердің цифрлық технологияларды қолдану деңгейін зерттеу.

4. Оқыту үрдісінде цифрлық технологияларды тиімді пайдалану.

Зерттеу болжамы: егер, мұғалім сабаққа әзірлік кезінде цифрлық технологияларды жүйелі және тиімді қолданса, онда оқушылардың білім сапасы мен сабаққа қызығушылығы артады.

Зерттеудің нәтижесі: цифрлық технологиялар сабақтың әр кезеңінде тиімді қолданылады. Ол оқушылардың сабаққа қатысуын және қызығушылығын арттырып, орташа тест ұпайының жоғарылауына ықпалын тигізді.

I САБАҚТЫ ӘЗІРЛЕУДЕ ЦИФРЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Мұғалімнің сабаққа әзірлігі барысында цифрлық технологиялар

Цифрлық технологиялардтехнологияларік барысында қолдану білітехнологиялар жандандырып, оқушылардың оқу материалын тереңірек түсінуіне мүмкіндік береді. Мұғалімдер сабақты жоспарлағанда цифрлық құралдарды пайдалану арқылы интерактивті және визуалды әдістерді қолдана алады, бұл оқушылардың белсенділігін арттырады және оқу үрдісін тиімдірек етеді.

Цифрлық технологиялар – ақпаратты өңдеу, сақтау және тарату үшін қолданылатын заманауи техникалық құралдар мен бағдарламалық жүйелер жиынтығы. Олар білім беру процесінде оқыту мен оқудың тиімділігін арттыруға бағытталған. Цифрлық технологияларға мыналар жатады:

- интерактивті тақталар мен презентация құралдары;

- мобильді құрылғылар (планшет, смартфон, ноутбук);

- білім беру платформалары (Moodle, Genially, Quizwhizzer, Zoom, Teams;

- бейне және аудио контент;

- онлайн симуляторлар мен оқу ойындары;

- жасанды интеллектке негізделген оқыту жүйелері.

Цифрлық технологиялардың теориялық негіздері түрінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) білім беру мен оқытудағы ролі қарастырылады. Олардың көмегімен сабақтардың мазмұны кеңейіп, оқыту әдістері мен тәсілдері жаңарып, оқушының өздігінен білім алу қабілеті дамиды. Мұғалімнің сабаққа дайындығы кезінде цифрлық технологияларды қолдану білімді тиімді жеткізуге және оқушылардың зияткерлік дамуына септігін тигізеді. Сонымен қатар, цифрлық технологияларды қолдану мұғалімнің жұмысына уақыт үнемдеу, оқу материалдарын әрлеу мен бейімдеу мүмкіндігін береді. Осының нәтижесінде сабақтың сапасы көтеріліп, білім беру процесі заманауи талаптарға сай жүзеге асады.

Сабақ жоспарынан цифрлық сабақ жоспарына көшу педагогика мен әдістемеге жаңа талаптар қояды. Мұғалім тек ақпарат жеткізуші емес, оқу процесін ұйымдастырушы, бағыттаушы рөлін атқарады. Цифрлық технологияларды тиімді қолдану үшін мұғалім:

- цифрлық сауаттылықты меңгеруі керек;

- білім беру мазмұнын цифрлық ортаға білуі қажет;

- оқушылардыңқажеттіліктеріне икемделген;

- оқушылардыңвті оқу тапсырмаларын құрастыру.

Жаңа білім оқушының бұрынғы білімдері мен тәжірибесіне сүйеніп, белсенді әрекет арқылы құрастырылады. Цифрлық орта осы белсенділікті арттыруға, өзіндік ізденіске жағдай жасайды. Конструктивизм теориясы - білім берудегі маңызды дидактикалық бағыттардың бірі. Бұл теория оқытудың белсенді, тұлғаға бағытталған сипатын негізге алады. Сабақты әзірлеуде цифрлық технологияларды қолданудың теориялық негіздерін түсіндіруде конструктивизм ерекше орын алады.

Конструктивизм (ағылш. constructivism) — оқушы білімді дайын күйінде қабылдамай, өз тәжірибесі арқылы "құрастырады" деген тұжырымға негізделген оқу теориясы. Бұл теория бойынша, оқу – жаңа ақпаратты бұрынғы біліммен ұштастырып, мағыналы нәтижеге қол жеткізу үдерісі. Конструктивизм теориясын дамытуда мына ғалымдардың еңбектері маңызды:

Жан Пиаже (Jean Piaget) - когнитивті даму теориясы - Жан Пиаже когнитивті даму теориясын ұсына отырып, оқушының танымдық қабілеттерінің кезең-кезеңімен дамитынын дәлелдеді. Оның пікірі бойынша, білім дайын күйінде берілмей, оқушының ішкі таным әрекеті арқылы қалыптасуы тиіс.

Лев Выготский - әлеуметтік конструктивизм бағытын дамытты. Ол білімнің қалыптасуына қоршаған орта мен әлеуметтік қарым-қатынастың ықпалын ерекше атап өтті.

Джером Брунер – белсенді оқыту қағидаттары, белсенді оқыту қағидаттарын негіздеп, оқушының білім алу барысында белсенді рөл атқаруы керек екенін дәлелдеді. Оның пікірінше, оқыту процесі оқушының өз тәжірибесіне сүйеніп, белсенді зерттеу мен сұрақ қою арқылы жүзеге асуы қажет.

Сеймур Пейперт – технологиялық құралдарды қолдану арқылы конструктивистік орта құру технологиялық құралдарды қолдана отырып, конструктивистік оқыту ортасын құру идеясын ұсынды. Ол білім беру процесінде компьютерлік технологияларды тиімді пайдалану арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға болатынын көрсетті.

Конструктивизм теориясы бойынша білім дайын күйде берілмей, оқушының белсенді танымдық әрекеті, әлеуметтік қарым-қатынас және тәжірибесі арқылы қалыптасады. Бұл теория оқушының дербестігін, белсенділігін және шығармашылығын дамытуға бағытталған. Конструктивизм оқытудың орталығына оқушыны қоя отырып, білімді өз бетімен меңгеруге жағдай жасайды. Бұл тәсіл оқу процесін мағыналы, тәжірибеге негізделген және ынталандырушы етеді. Конструктивизмнің негізгі қағидаттары төмендегідей сипатта тұжырымдалады.

1. Білім – жеке тәжірибеге негізделеді. Оқушы бұрынғы білімдеріне сүйене отырып, жаңа білімді "құрастырады".

2. Оқушы – оқу процесінің белсенді қатысушысы. Мұғалім тек бағыттаушы, кеңесші рөлін атқарады.

3. Оқу – әлеуметтік және интерактивті үдеріс. Диалог, топтық жұмыс, жобалық тапсырмалар маңызды.

4. Қателесу – оқу үдерісінің бір бөлігі. Оқушыны сынау емес, түсінуге ынталандыру көзделеді.

5. Мағыналы оқу – контекске негізделеді. Білім өмірлік жағдаяттармен байланысты болуы қажет.

Цифрлық технологиялар конструктивизм қағидаттарын жүзеге асыруға кең мүмкіндік беретінін кесте – 1-ден айқын көруімізге болады.

Кесте – 1. Цифрлық технологиялар мен конструктивизм

Цифрлық ақпаратқа қол жеткізу оңай болғанымен, оны сараптап, мағыналы білімге айналдыру – басты міндет. Бұл жағдайда конструктивизм теориясы оқушыны ойлауға, зерттеуге, шығармашылықпен жұмыс істеуге баыттайды.

Қашықтан оқыту (Distance Learning) — оқытушы мен оқушының кеңістік жағынан алшақ орналасып, оқу үдерісінің интернет немесе басқа байланыс құралдары арқылы жүзеге асырылатын формасы. Бұл модель цифрлық технологиялардың көмегімен білім беруді ұйымдастыруда маңызды орын алады.

Қашықтан оқытудың негізгі белгілеріне келетін болсақ:

Біріншіден, бұл оқыту формасында мұғалім мен оқушы бір кеңістікте физикалық түрде бірге болмайды. Яғни, олар әртүрлі географиялық аймақта орналасып, оқу процесі қашықтықтан жүзеге асады. Екіншіден, мұғалім мен оқушы арасындағы байланыс электронды құралдар арқылы орнатылады. Оған интернет желісі, бейне-конференциялар, электрондық пошта қызметі, сондай-ақ Moodle, Zoom, Google Classroom сияқты оқу платформалары жатады.

Үшіншіден, оқу материалдары дәстүрлі қағаз форматында емес, сандық түрде ұсынылады. Оқу контенті бейнежазбалар, аудио файлдар, презентациялар, тесттер мен мәтіндер түрінде беріледі. Төртіншіден, бұл форматта оқушының өзіндік білім алуы мен уақытты өз бетінше басқаруы маңызды рөл атқарады. Яғни, қашықтан оқыту оқу процесін дербестендіруге мүмкіндік береді.

Қашықтан оқытудың теориялық негізін бірқатар зерттеушілер қалаған. Солардың ішінде Майкл Мур (Michael Moore) мен Терри Андерсонның (Terry Anderson) еңбектері айрықша аталады. Мурдың ұсынған трансакциялық қашықтық теориясы оқыту барысында туындайтын психологиялық алшақтыққа назар аударады. Ол мұғалім мен оқушы арасындағы өзара түсіністік пен диалогтың деңгейі неғұрлым жоғары болса, оқу нәтижесі де соғұрлым тиімді болатынын дәлелдеген. Бұл теория бойынша, диалог пен сабақ құрылымының арасындағы тепе-теңдік оқу процесінің сапасына тікелей әсер етеді.

Ал Терри Андерсон өзара әрекет моделі арқылы қашықтан оқытудың тиімділігі үш түрлі өзара байланысқа тәуелді екенін көрсетті. Біріншісі – мұғалім мен оқушы арасындағы байланыс, екіншісі – оқушылардың бір-бірімен әрекеттесуі, үшіншісі – оқушы мен оқу материалы арасындағы байланыс. Бұл үш өзара әрекет түрінің кемінде біреуі жоғары деңгейде жүзеге асқан жағдайда, оқу сапасы мен нәтижесі қамтамасыз етіледі.

Аралас оқыту (Blended Learning) — дәстүрлі (бетпе-бет) білім беруді цифрлық технологиялармен тиімді үйлестіретін заманауи оқыту моделі. Бұл тәсіл оқытудың икемділігін арттырып, оқушының жеке ерекшелігіне бейімделуге мүмкіндік береді.

Аралас оқытуда оқу материалының бір бөлігі мұғаліммен бірге сыныпта, ал қалғаны оқушы тарапынан өз бетінше меңгеріледі. Цифрлық бөлімде бейнематериалдар, тапсырмалар мен тесттер қолданылады. Ал бетпе-бет сабақ кезінде мұғалім оқушымен сұхбаттасып, кері байланыс беріп, білімін нақтылайды.

Модельдің кең тараған түрлері – «Флиппед класс» және «Ротация». Флиппед класс үлгісінде теория үйде, ал тәжірибе сыныпта меңгеріледі. Ротация әдісі оқушылардың түрлі оқу станцияларында кезекпен жұмыс істеуі кесте - 2-де айқын қамтылған (мысалы, мұғаліммен жұмыс, онлайн оқу, топтық тапсырма).

Кесте 2 - Аралас оқытудың теориялық негізі келесі қағидаттарға сүйенеді

Аралас оқытудың артықшылықтары мында көрсетілген:

- Уақыт пен орынға тәуелсіздік. Оқушы материалды өзіне ыңғайлы уақытта меңгере алады.

- Жеке оқу траекториясы. Әр оқушы өз қарқынымен оқиды.

- Цифрлық дағдыларды дамыту. Платформалармен жұмыс істеу арқылы оқушының технологиялық сауаттылығы артады.

- Қызықты әрі интерактивті оқу. Видеосабақтар, геймификация және тапсырмалардың әртүрлілігі мотивацияны күшейтеді.

- Бағалау мен кері байланыс жеңілдейді. Онлайн құралдар нәтижені автоматты түрде көрсетеді.

Аралас оқытудың қиындықтары мында көрсетілген:

- Техника мен интернет тапшылығы. Барлық оқушыларда бірдей мүмкіндік болмауы мүмкін.

- Мұғалімдердің дайындық деңгейі әртүрлі. Барлығы цифрлық құралдарды меңгермеген.

- Оқушының тәртіп пен жауапкершілікке тәуелділігі. Өзіндік жұмысқа бейімделмегендерде үлгерім төмендейді.

- Сабақ құрылымын дұрыс үйлестірмеу. Онлайн мен офлайн сабақ байланысы әлсіз болса, тиімділік төмендейді.

Цифрлық технологиялар онлайн, офлайн және аралас оқыту формаларын үйлестіруге мүмкіндік береді. Бұл әсіресе пандемиядан кейінгі кезеңде өзектілікке ие болды.

Интерактивті оқыту – оқушы мен мұғалімнің, сондай-ақ оқушылардың өзара әрекеттестігі арқылы жүзеге асатын, танымдық белсенділікті арттыратын оқыту әдісі. Бұл әдісте оқушылар тек тыңдаушы емес, білім алудың белсенді қатысушылары болады.

"Interactive" сөзі латын тілінен аударғанда «өзара әрекеттесу» дегенді білдіреді. Демек, оқытудың бұл түрі – белсенді, диалогқа құрылған, тәжірибелік бағытталған үдеріс.

Интерактивті оқыту әдістерінің ерекшеліктері мен түрлеріне келсек:

- Оқушы белсенділігі артады;

- Топтық өзара әрекет пен пікір алмасу дамиды;

- Шығармашылық пен сыни ойлау қалыптасады;

- Өз ойын еркін жеткізуге жағдай жасалады.

Интерактивті оқыту әдістері оқушының белсенді қатысуы мен өзара әрекеттесуін қамтамасыз етеді. Мұндай тәсілдерде білім алушылар тапсырмаларды топпен талқылау арқылы сыни ойлау дағдыларын дамытады.

Интерактивті формат материалды жақсы меңгеруге және есте сақтауды арттыруға ықпал етеді. Қазіргі цифрлық құралдарды қолдану арқылы сабақ қызықты әрі бейімделген болады. Нәтижесінде оқушылардың мотивациясы артып, оқу нәтижелері жоғарылайды.

1. Миға шабуыл (Brainstorming): мәселені әртүрлі қырынан қарастырып, көп идея ұсыну; шығармашылықты ынталандырады.

2. Жұптасып жұмыс: жұптар ортақ пікір қалыптастырады; әр оқушының белсенді қатысуын қамтамасыз етеді.

3. Дебат/пікірталас: қарсы позицияны дәлелдеу; сыни ойлау мен сөз мәдениетін дамытады.

4. Рөлдік ойындар: нақты жағдайды «ойнап» көрсету; эмпатия мен әлеуметтік дағдыларды нығайтады.

5. Кейс‑стади: өмірлік мәселені шешу; талдау және шешім қабылдау қабілетін жетілдіреді.

6. Цифрлық тапсырмалар (Kahoot, Quizlet, Mentimeter): жедел кері байланыс, мотивацияны арттыру үшін.Визуализация (анимация, интерактивті слайдтар) және планшет/ноутбук сияқты құрылғылар қолданғанда түсінік оңайлайды, оқушының қызығушылығы жоғарылайтыны кесте 3-те берілген.

Кесте 3 - Цифрлық технологиялармен ұштастыру

Цифрлық технологиялардың артықшылықтарына шолу жасайтын болсақ, төмендегі берілген ақпаратқа қарайық:

• Сабақ материалын көрнекі ету мүмкіндігі (графика, анимация);

• Оқыту үрдісін әр оқушыға жеке икемдеу;

• Уақыт пен орынды шектемей, қашықтан оқытуға жағдай жасау;

• Оқушылардың жетістігін жедел және нақтылы бағалау (онлайн тесттер, автоматтандырылған бақылау).

Цифрлық технологиялардың сабақта қолданудағы шектеулеріне тоқталатын болсақ:

• Интернет пен құрылғылардың шектеулігі кейбір оқушыларды сырт қалдыруы мүмкін;

• Мұғалім мен оқушының цифрлық дағдылары жеткіліксіз болса, құралдарды тиімді пайдалану қиындайды;

• Экран алдында ұзақ отыру зейіннің тез шашырауына және мотивацияның төмендеуіне әкелуі мүмкін.

Осы теориялық негіздер білім беру саласында цифрлық технологияларды қолдану қажеттілігін және олардың сабаққа әзірлік процессіндегі тиімділігін түсінуге мүмкіндік береді.

Бүгінгі заманауи білім беру жүйесінде мұғалімнің кәсіби шеберлігі тек пәндік біліммен шектелмейді. Сабақты тиімді ұйымдастыруда цифрлық технологияларды қолдану қабілеті маңызды рөл атқарады. Сабаққа әзірлік – бұл жоспарлау, материал әзірлеу, визуализация, оқушы әрекетін болжау, бағалау құралдарын дайындау сияқты бірнеше кезеңнен тұратын күрделі үдеріс.

Цифрлық технологиялар білім беру үдерісін тиімді жасауға зор үлес қоса алады: олар оқу материалын байытып, білімгерлердің мотивациясы мен өзіндік ізденісін арттыра отырып оқыту нәтижелілігін жоғарылатады  . Алайда ғалымдар атап өткендей, мұндай нәтижелерге қол жеткізу үшін технологияны педагогикалық тұрғыда сауатты қолдану, мұғалімдердің біліктілігін арттыру және инфрақұрылымды қамтамасыз ету маңызды  . Нәтижесінде, цифрландыру заманында білім беруді тиімді ету бағытында жүйелі өзгерістер мен бақылаудың қажет екені ғылыми тұрғыдан дәлелденуі кесте – 4-те көрсетілген.

Кесте 4 - Сабаққа әзірлік кезеңдері және цифрлық технологиялар

М ұғалімге арналған пайдалы цифрлық платформалар

1.2 Цифрлық технологиялардың білім беру жүйесіндегі орны

Білім беру үрдісінде дәстүрлі форматтан цифрлық құралдарды пайдалану әдістеріне көшу сабақ құрылымын, оқыту тәсілдерін және оқушы қатысуын түбегейлі өзгертуге ықпал етті. Мұндай жаңашыл әдістер оқушылардың талаптары мен технологиялық мүмкіндіктерді ескеріп, мына негізгі бағыттарға негізделеді:

Интерактивті оқыту: оқушылар тек тыңдап, жаттап қана қоймай, оқу үдерісіне белсенді қатысады. Бұл тәсіл мұғалім мен оқушы арасында тиімді диалог орнатып, пікір алмасу мен топтық жұмысты кеңінен қолдануға мүмкіндік береді.

Цифрлық технологияларды пайдалану: ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) білім беру саласында кең қолданыс тапқан. Олар онлайн курстар, виртуалды сыныптар, электронды оқу материалдары мен білім беру платформалары арқылы оқыту процесін жедел әрі жеңіл етеді. Шығармашылық пен сыни ойлауды ынталандыру: білім беру процесінде оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамытуға баса назар аударылады. Мұғалімдер тек ақпарат жеткізуші емес, сонымен қатар оқушыларды оны талдап, бағалап, жаңа шешімдер ұсынуға бағыттаушы тұлға ретінде әрекет етеді. Деректерге негізделген оқыту әдістері: оқу барысында оқушылардың жетістіктері мен қиындықтары туралы ақпарат жинақталып, талданып, соның негізінде оқу бағдарламасы олардың жеке қажеттіліктеріне бейімделеді. Бұл тәсіл әр оқушыға өз қарқынында білім алуға мүмкіндік береді.

Геймификация (ойын элементтерін қолдану): оқу процесіне ойын элементтерін енгізу арқылы оқушылардың ынтасы мен қызығушылығы артады. Бұл тәсіл оқуды ойын түрінде қызықты әрі тартымды етіп ұсынады.

Әлеуметтік-эмоционалдық оқыту: оқушылардың эмоционалдық және әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Бұл әдіс балалардың өз сезімдерін түсінуіне, қарым-қатынас орнатуына және топта тиімді жұмыс істеуіне сеп болады.

Қазіргі заманғы әдістерді қолданудың тиімділігі жоғары, себебі бұл кезеңде балалардың оқу және даму үдерісіне ерекше мән беріледі. Оқушылардың басты дағдылары, қызығушылықтары мен оқу мотивациясы осы жаста қалыптасады. Интерактивтілік, дараландыру және технологияны қолдану арқылы білім беру оқытудың сапасын және тиімділігін арттырады. Төменде бастауыш сыныптарда қазіргі заманғы әдістерді қолданудың артықшылықтары сипатталады. Қазіргі білім беру әдістері, ең алдымен, оқу үдерісін қызықты әрі түрлі мазмұнда ұйымдастыруға бағытталады. Геймификация, интерактивті оқыту, виртуалды шындық (VR) және кеңейтілген шындық (AR) секілді тәсілдер оқушылардың зейінін аударып, олардың оқу процесіне деген қызығушылығын арттырады. Мұғалімдер сабақта ойын элементтерін қолдану арқылы балаларды белсенді әрекетке тартып, оқу үрдісіне деген ынтасын күшейтеді.

Адаптивті оқыту технологиялары әр оқушының білім деңгейі, оқу қарқыны мен қызығушылығына сәйкес мазмұнды ұсынуға мүмкіндік береді. Бұл – оқушының өз әлеуетіне сай білім алуына жол ашады. Мұғалімдер әр оқушының жеке даму бағытын бақылап, қажет жағдайда жеке қолдау көрсете алады.

XXI ғасыр – ақпараттық қоғамның дамыған кезеңі. Білім беру жүйесі де осы өзгерістерге сай цифрлық трансформацияға ұшырады. Қазіргі мектеп, колледж, ЖОО-ларда оқыту әдістемесі мен мазмұнына цифрлық технологиялар кеңінен енуде. Бұл – білім алушының қажеттілігіне сай дербестендірілген, интерактивті, қолжетімді білім беру кеңістігін қалыптастырады. Білім беружүйесіндегі цифрлы технологиялардың негізгі функциялары төмендегі кесте – 5-те көрсетілген.

Цифрлық технологиялар – бұл ақпаратты цифрлық форматта жасау, өңдеу, сақтау және таратуға мүмкіндік беретін құралдар мен платформалар. Білім беру саласында бұл:

• компьютерлер, планшеттер, интерактивті тақталар;

электрондық оқулықтар мен платформа (Bilimland, Moodle, Google Classroom);

- бейнесабақтар, онлайн курстар;

- ойын технологиялары мен жасанды интеллект құралдары.

Кесте 5 - Білім беру жүйесіндегі негізгі функциялары

Цифрлық технологияларды білім беру жүйесінде қолданудың артықшылықтары:

• оқушылар оқу материалын уақыт пен кеңістікке тәуелсіз меңгере алады;

• ақпаратты визуалды, есту және қимыл-қозғалыс арқылы қабылдау мүмкіндігі артады;

• мұғалімнің жұмысын жеңілдетіп, сабақты тиімді жоспарлауға жағдай жасайды;

• оқушылардың цифрлық сауаттылығы мен заманауи технологияларды қолдану дағдылары дамиды;

• әр оқушының жеке оқу траекториясын ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Цифрлық технологияларды білім беру жүйесінде қолданудың қиындықтары мен шектеулері:

• кейбір өңірлерде интернет желісінің әлсіздігі немесе мүлде болмауы оқыту сапасына кері әсер етеді;

• оқу орындарында техникалық құрылғылардың (ноутбук, планшет, интерактивті тақта) жеткіліксіздігі оқушылар мен мұғалімдердің толыққанды жұмыс істеуіне кедергі келтіреді;

• мұғалімдердің ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану дағдылары жеткіліксіз болған жағдайда, цифрлық құралдарды тиімді қолдану мүмкін болмайды;

• оқушылардың зейіні тез бөлініп, мотивация деңгейі төмендеп кетуі мүмкін.

Цифрлық технологиялар – бұл жай ғана құрал емес, ол жаңа педагогикалық мәдениеттің негізі. Мұғалім мен оқушының рөлі өзгеріп, білім беру процесі икемді, тиімді, қызықты бола түсуде. Сондықтан болашақ мұғалім цифрлық ортада жұмыс істеуге бейім болуы керек.

Қазіргі заманғы оқыту тәсілдері балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашады. Оқушыларға жобалық жұмыс орындау, тақырыптық презентациялар әзірлеу, ғылыми ізденістер жүргізу секілді тапсырмаларды ұсыну олардың шығармашылық ойлауын жетілдіреді. Мысалы, 3D модельдеу, бейнемазмұн құру немесе робототехникамен айналысу сияқты әрекеттер оқушылардың ғылыми және техникалық ойлау қабілеттерін нығайта түседі. Интерактивті әрі мультимедиялық технологияларды қолдану оқу материалының түсінікті болуына ықпал етеді. Балалар тек тыңдап қана қоймай, тәжірибе жасап, көрнекі құралдар арқылы ақпаратты оңай қабылдай алады. Визуалды және дыбыстық ресурстарды пайдалану тапсырмаларды жақсы орындауға әрі ақпаратты ұзақ есте сақтауға көмектеседі.

1.3 Сабақ барысында цифрлық технологиялардың қолданудың артықшылықтары мен кездесетін қиындықтар

Қазіргі оқыту әдістері топпен жұмыс істеу мен сыныптағы ынтымақтастықты дамытуға жағдай жасайды. Жобалық әдіс, шығармашылық сипаттағы тапсырмалар, пікірталастар мен топтық жұмыстар оқушыларды өзара қарым-қатынас жасауға, ойларын еркін жеткізуге, бірлесіп шешім қабылдауға ынталандырады. Мұндай тәсілдер балалардың әлеуметтік құзыреттілігін қалыптастырып, өзгелермен тиімді әрекеттесуге дағдыландырады.

Цифрлық ресурстар мен интернет платформаларын қолдану білім алу процесін икемді ете түседі. Оқушылар кез келген уақытта оқу материалдарын қарап, тапсырмаларды орындап немесе бұрынғы білімін қайталап шыға алады. Сонымен қатар, қашықтан білім алу мүмкіндігі де оқу үдерісінің тиімділігін арттырады. Бұл, әсіресе пандемия кезіндегі тәжірибе арқылы дәлелденді.

Қазіргі әдістер оқушылардың әлеуметтік және эмоциялық дағдыларын дамытуға да бағытталған. Әлеуметтік желілер, виртуалды орта және басқа да цифрлық құралдар балалардың өзара пікір алмасуына, бірлесе жұмыс істеу дағдыларын дамытуына сеп болады. Бұл тәсілдер оқушылардың эмпатиясын, бір-бірін түсінуін тереңдетуге ықпал етеді. Олар компьютер, планшет сияқты құрылғылармен жұмыс істеп, интернетті білім алу құралы ретінде қолдана алады. Оқушылар үшін бағдарламалау, мультимедиялық мазмұн жасау және түрлі цифрлық дағдыларды меңгеру болашақта маңызды болмақ.

Қазіргі оқыту тәсілдері балалардың оқу жетістіктерін жүйелі бақылауға және талдауға мүмкіндік береді. Білім беру процесі деректер арқылы басқарылады, ал әр оқушының жетістігі мен әлсіз тұстары мұғалімге уақтылы байқалады. Бұл оқыту сапасын арттыруға және қажетті түзетулер енгізуге мүмкіндік береді.

Қазіргі заманғы тәсілдер оқушыларға өз оқу қарқынымен білім алуға жағдай жасайды. Интернеттегі ресурстар, интерактивті тапсырмалар мен онлайн курстар арқылы балалар өз қажеттілігіне сай білім ала алады. Мұндай жағдай оқушылардың өз-өзіне сенімділігін арттырып, өзіндік бақылау дағдыларын жетілдіреді. Сонымен қатар, олардың шығармашылық қабілеттері, сыни ойлау деңгейі, әлеуметтік және техникалық құзыреттіліктері дамиды, ал оқуға деген қызығушылық пен ынта күшейе түседі. Қазіргі қолданыстағы цифрлық ресурстар мен интернет платформаларын артықшылықтары төмендегі кесте – 6 да көрсетілген.

Кесте 6 - цифрлық ресурстар мен интернет платформаларын артықшылықтары

Ақпараттық технологиялар мен заманауи әдістерді қолдану білім беру сапасын жақсартуға және оқыту мүмкіндіктерін кеңейтуге үлкен үлес қосады. Сабақ барысында цифрлық технологиялардың қолданудың артықшылықтары мен кездесетін қиындықтар. Сабақ барысында цифрлық технологиялардың қолданудың артықшылықтары мен кездесетін қиындықтары туралы мәліметтер келесі кесте – 7-де қарастырылады.

Кесте 7 - цифрлық ресурстар мен интернет платформаларын кездесетін қиындықтары.

Сабақ барысында цифрлық технологияларды тиімді пайдалану – білім берудің сапасын арттыратын заманауи талап. Алайда, бұл үдеріс жүйелі қолдауды, педагогтің дайын болуын және инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді талап етеді. Артықшылықтарды барынша қолдана отырып, қиындықтарды шешу – қазіргі білім жүйесінің басты міндеттерінің бірі.

Осылайша, цифрлық технологиялардың қолданылуы сабақтың тиімділігін арттырса да, олардың сапалы және нәтижелі пайдалануы үшін техникалық және педагогикалық жағдайларды жетілдіру қажет. Мұнда оқытушылардың сандық сауаттылығын арттыру, техникалық құралдардың қолжетімділігі мен сенімділігін қамтамасыз ету, сонымен қатар сабақ жоспарлау мен бағалауда онлайн-ресурстарды тиімді пайдалана білу маңызды. Мектептерде сенімді интернет және техникалық қолдау қызметі үздіксіз жұмыс істеуі қажет. Оқытушылар мен оқушылар арасында онлайн платформаларда тиімді коммуникация мен ынтымақтастықты қамтамасыз ету маңызды.

II ЦИФРЛЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ ҮРДІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

2.1 Цифрлық технологиялардың оқыту үдерісіндегі мүмкіндіктері

Цифрлы технологияларды пайдалану арқылы оқыту үрдісін жетілдіру жолдары мен тәсілдері туралы құжатта келесі мәліметтер берілген:

1. Оқытудың интерактивтілігін арттыру: Цифрлы құралдардың көмегімен оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын жоғарылату, оқыту процесін белсенді және қатысымды ету.

2. Жеке дара білім беру: Цифрлы технологиялар оқушылардың жеке қабілеттеріне, қажеттіліктеріне сәйкес бейімделген білім беру мүмкіндігін кеңейтеді.

3. Қашықтықтан оқыту мен аралас оқытудың мүмкіндіктерін кеңейту: Цифрлы құралдар арқылы қашықтықтан және аралас форматтағы сабақтарды ұйымдастыруға, білім алуды үзіліссіз жүзеге асыруға жағдай жасау.

4. Оқыту материалдарын көпқырлы, көрнекі және мультимедиялық түрде ұсыну: Видео, презентациялар, анимациялар, графиктер мен диаграммалар арқылы ақпаратты жеңіл түсінікті және есте сақталатын етіп жеткізу.

5. Оқушылардың білімін бақылаудың автоматтандырылған жүйелерін енгізу: Тесттер, quiz, онлайн тапсырмалар арқылы оқу жетістіктерін оперативті және объективті түрде бағалау.

6. Мұғалімдердің кәсіби шеберлігін арттыру: Цифрлы технологияларды тиімді пайдалану үшін педагогикалық кадрлардың оқуын ұйымдастыру, тренингтер мен семинарлар өткізу.

7. Оқу үдерісіндегі коммуникацияны дамыту: Оқушылар мен мұғалімдер арасындағы кері байланысты күшейту үшін онлайн чаттар, форумдар, видеоконференциялар пайдалану. Осы тәсілдер арқылы цифрлы технологияларды енгізу білім беру үдерісінің сапасын арттыруға, жаңаша оқыту әдістерін қолдануға мүмкіндік береді және білім алушылардың танымдық белсенділігін күшейтеді.

Қазіргі білім беру жүйесі сандық технологиялармен тығыз байланысты. Оқыту үдерісінің тиімділігі мен сапасын арттыру мақсатында мұғалімдер заманауи цифрлы құралдар мен әдістерді қолдануға бейімделіп келеді. Бұл құралдар білім беруді интерактивті, тартымды әрі дербестендірілген етудің жолдарын ұсынамын.

Цифрлық ресурстар оқу материалын көрнекі, түсінікті және қолжетімді етуге мүмкіндік береді. Оқушылар бейнематериалдар, анимациялар, онлайн тапсырмалар арқылы жаңа ақпаратты жеңіл қабылдайды. Сонымен қатар, интерактивті платформалар арқылы оқушылардың қызығушылығы мен белсенділігі арта түседі. Мұғалім үшін бұл – оқытуды тиімді жоспарлап, кері байланысты жедел ұйымдастыру құралы. Әр оқушы өз қарқынымен жұмыс істей алады, бұл – жеке оқу траекториясын қалыптастыруға жағдай жасайды. Цифрлық бағалау құралдары арқылы білім сапасы нақты және әділ бағаланады. Жалпы алғанда, цифрлық технологияларды тиімді қолдану – білім беру жүйесін жаңғыртудың маңызды бөлігі болып отырғанын төсенде берілген кесте – 8-ден айқын көре аламыз.

Кесте 8 – цифрлы технологияларды қолдану арқылы сабақты жүргізу барысын жетілдіру жолдары

Цифрлық технологияларды қолданудың тәсілдері мен модельдеріне келетін болсақ, ол төменде көрсетілген:

Цифрлық технологияларды білім беру процесінде тиімді қолдану үшін әртүрлі әдістер мен үлгілер пайдаланылады. Олардың әрқайсысы оқушының белсенділігін арттыруға, білімді меңгеруді жеңілдетуге және шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған.

«Флиппед класс» (Flipped Classroom) әдісі – оқыту үдерісін дәстүрлі жүйеден өзгеше ұйымдастыру тәсілі. Бұл модельде оқушы сабаққа дейін үйде бейнематериалмен немесе интерактивті ресурс арқылы теориямен танысады. Ал сыныпта теориялық білімді тәжірибе арқылы бекітуге арналған тапсырмалар орындалады. Бұл тәсіл оқушының өз бетімен ізденуін дамытуға және сабақ уақытын тиімді пайдалануға жағдай жасайды.

SMART тәсілі – сабақ мақсаттарын нақты, өлшенетін, қолжетімді, мағыналы және мерзімі көрсетілген түрде жоспарлауға мүмкіндік береді. Бұл тәсіл мұғалімге күтілетін нәтижені дәл анықтауға көмектеседі және оқыту процесін жүйелі ұйымдастыруға ықпал етеді.

STEM және STEAM үлгілері – ғылым (Science), технология (Technology), инженерия (Engineering), өнер (Art) және математика (Mathematics) салаларын біріктіретін оқыту жүйесі. Бұл үлгілер оқушылардың логикалық ойлауын, шығармашылық қабілетін және практикалық машықтарын қатар дамытуды көздейді.

Онлайн платформаға негізделген жобалық оқыту моделі оқушылардың топпен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Бұл әдісте оқушылар Google Workspace, Padlet, Trello сияқты құралдарды пайдаланып, ортақ жоба дайындайды. Модельдің негізгі мақсаты – топтық жұмыс дағдыларын, коммуникацияны және цифрлық сауаттылықты дамыту.

Осы тәсілдер мен модельдер білім беру үдерісін жаңаша ұйымдастырып, оқушылардың танымдық белсенділігін, өз бетінше жұмыс жасау қабілетін және цифрлық ортада тиімді әрекет ету дағдыларын қалыптастыратыны жайлы кесте – 9-да көрсетілген.

Кесте 9. Цифрлық технологияларды пайдаланып сабақ жүргізу барысын жетілдіру жолдары

Quizwhizzer

QuizWhizzer — білім беру процесін ойын түрінде ұйымдастыруға мүмкіндік беретін тиімді құрал. Ол оқушылардың белсенділігін арттырып, оқу материалын меңгеруді жеңілдетеді. Платформаның қолжетімділігі мен функционалдығы оны мұғалімдер мен оқушылар үшін тартымды етеді.

Quizwhizzer платформасының негізгі мүмкіндіктері төменде көрсетілген:

- ойын элементтері: Оқушылар картада өз аватарларын жылжытып, сұрақтарға жауап беру арқылы жарысады. Бұл тәсіл оқушылардың белсенділігін арттырып, оқу процесін қызықты етеді.

- нақты уақыттағы кері байланыс: Платформа оқушыларға жауаптарының дұрыстығы туралы дереу ақпарат береді, бұл олардың білімін тезірек түзетуге мүмкіндік береді.

- мұғалімдерге арналған бақылау тақтасы: Оқушылардың нәтижелерін бақылап, олардың оқу барысын қадағалауға мүмкіндік береді.

Осы құралдарды пайдалану арқылы мұғалімдер оқу үрдісін интерактивті және қызықты жағдайға келтіріп, оқушылардың белсенділігін арттыруға, білім сапасын жақсартуға мүмкіндік алады. Бұл тәсілдер цифрлы технологиялардың білім беру саласында тиімді қолданылуын қамтамасыз етеді. QuizWhizzer платформасын қолдану тәсілдері кесте – 10-да көрсетілген.

Кесте 10 – сабақта quizwhizzer платформасын қолдану арқылы оқытуды жетілдіру жолдары

Genially және QuizWhizzer платформаларын жүйелі пайдалану сабақ үдерісін жаңғыртып, оқушылардың танымдық, шығармашылық және коммуникативтік қабілеттерін дамытады. Бұл цифрлық технологиялар оқушыны тек тұтынушы емес, белсенді әрекет етуші ретінде қалыптастыруға мүмкіндік береді. Негізгі мүмкіндіктері мыналар:

1. Оқушылардың белсенарттыру. аарттыру..Цифрлыарттыру.дар арқылы оқушылар материалды өз бетінше зерттеп, тәжірибелік тапсырмаларды орындай алады. Бұл олардың оқуына белсенді қатысуын қамтамасыз етеді.

2. Жеке оқыту траекториқұру.ын ққұру.Әрбір оқушқұру. қажеттілігіне қарай материалды бейімдеу мүмкіндігі пайда болады, осылайша жеке деңгейде оқу ұйымдастырылады.

3. Қашықтықтан оқыту мүмкіндігі Интернет пен онлайн платформалар арқылы оқу кез келген уақыт пен кеңістікте жүргізіле алады, бұл білімге қолжетімділікті арттырады.

4. Интерактивтілік визуализация:изавизуализация:аиялар, видеолар, анимациялар, ойындар және симуляциялар оқыту материалын жақсырақ түсінуге көмектеседі.

5. Бағалау және бақылау құралдонлайннлайонлайниналар, тесттер мен тапсырмалар арқылы оқушылардың білім деңгейін нақты әрі жылдам бағалауға болады.

6. Қызметтестер мен мұғалімдер арасынбайланыс.байланыс.Цифрлық платформалар арқылы мұғалімдер мен оқушылар өзара әріптестік қатынас орнатады, кеңес беру мен қолдау көрсетуді жеңілдетеді.

Цифрлық технологиялар оқыту үдерісін жаңғыртып қана қоймай, оқушының жеке дамуына бағытталған сапалы, тең және қолжетімді білімге жол ашады. Мұғалім мен оқушының рөлі өзгеріп, оқу – біржақты емес, екі жақты белсенді әрекетке айналады.

Genially және QuizWhizzer платформаларын сабақ барысында пайдалану арқылы оқыту үдерісін жетілдірудің нақты жолдары мен әдістемелік тәсілдері кесте – 11-де берілген:

Кесте 11 - Genially және QuizWhizzer платформаларын сабақ барысында пайдалану арқылы оқыту үдерісін жетілдіру

QuizWhizzer – оқушылармен ойын түрінде викториналық жарыс өткізуге арналған платформа. Сабақтағы серпінділік пен бәсекелестік рухын қалыптастырады. Платформаны сабақта қолдану жолдары және қолдану тәсілдері қысқаша төмендегі кесте – 12-де көрсетілген.

Кесте 12 - QuizWhizzer платформасын сабақта қолдану жолдары қолдану тәсілдері

Genially білім беру саласында кеңінен қолданылады. Оқытушылар оны интерактивті сабақтар, викториналар және ойындар жасау үшін пайдаланады. Платформа оқушылардың қызығушылығын арттырып, оқу процесін қызықты етеді. Интеграция және қолжетімділік:

- LMS интеграциясы: Genially SCORM және LTI стандарттарын қолдайды, бұл оны Moodle, Google Classroom және Microsoft Teams сияқты оқу басқару жүйелерімен оңай біріктіруге мүмкіндік береді.

- Жариялау және бөлісу: Пайдаланушылар өз жобаларын веб-сайттарға енгізе алады немесе оларды интерактивті PDF, MP4 бейне немесе JPG форматтарында жүктей алады.

- Қолжетімділік: Платформа экран оқырмандары мен пернетақта навигациясын қолдайды, бұл оны әртүрлі пайдаланушылар үшін қолжетімді етеді.

Сабақ барысында Genially платформасын — түсіндіру мен көрнекілікке, ал QuizWhizzer платформасын — бекіту мен бағалауға қолданып, тиімді әдістемелік үйлесім жасау ұсынылады. Жалпылама үлгі ретінде Genially платформасы, Quizwhizzer платформаларын пайдалана отырып, ішіне қосымша интерактивті әдістер мен цифрлық платформаларды іріктей отырып, 8 – сынып оқушыларына 4 – тоқсанға сабақтың барысын ұйымдстырдым.

Сабақ барысын төменде көрсетілген кесте – 14-тен айқын көре аласыздар. Жалпы сабақтың қай кезеңінде қандай платформаны қолданғаным толықтай көрсетілді.

Кесте 14 – 8 сынып сабақтың барысы

Сабақ барысында қолданылатын нақты Genially функцияларын талқылайтын болсақ:

-Анимацияланған объектілер (визуализация)

- Интерактивті батырмалар (ақпарат шығару)

- Drag&Drop тапсырмалары

- Онлайн тест (Quiz slide)

- Кері байланыс элементі (emoji/survey)

- Сілтеме арқылы сыныппен бөлісу (қашықтан оқытуға ыңғайлы)

Genially – визуалды презентациялар мен интерактивті материалдар жасауға арналған заманауи платформа. Оны информатика сабағында тиімді пайдалану – оқушылардың цифрлық сауаттылығын, креативті ойлауын және топпен жұмыс жасау дағдыларын дамытуға ықпал етеді.

Genially платформасын қолдану бойынша топтық жұмыстар жасау:

Сабақтың барысы:

Genially платформасын қолдану информатика сабағында оқыту сапасын арттырып, оқушылардың білімін тереңдетуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс оқушылардың өздігінен ойлау қабілетін дамытып, сабақ үдерісін жеңіл әрі тартымды етеді.

Genially платформасы – оқушыны жалықтырмай, визуализация арқылы қызығушылықтарын оятады, топтық жұмысты белсенді етеді және цифрлық құралдарды сауатты қолдануға үйретеді.

Genially – тек слайд жасау құралы емес, интерактивті сабақ құрастыруға арналған қуатты платформа. Информатика сабағында визуалды әрі ойын түрінде түсіндіру – оқушылардың қызығушылығын арттырады, есте сақтау қабілетін күшейтеді, әрі мұғалімге кері байланыс алуға мүмкіндік береді.

2.2 Цифрлық құралдардың білім көрсеткіштеріндегі сапасы, мүмкіндіктері

Білім берудің сапасын арттыру үшін қазіргі заманғы оқыту жүйесінде өскелең ұрпақтың цифрлық білім беру ресурстарын (ЦБР) белсенді қолдануы маңызды. Әсіресе қашықтан оқыту форматы кең таралған бүгінгі күнде, педагогикалық қауымдастық алдында ЦБР-ды тиімді енгізу өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.

Компьютерлік сабақтарда, шығармашылық тапсырмаларды орындауда және сыныптан тыс білім беру кезінде оқушы мен мұғалімнің арасында жаңа қарым-қатынас орнады. Компьютерлік технологиялар білім беру саласына алғаш рет 1986 жылдан бастап енгізіле бастады. Осы уақыттан бері оқыту жүйесінде жаңа парадигма қалыптасты.

Қазіргі кезеңде бұл парадигма дами отырып, жүйелі әрі сандық форматтағы білім беруге көшудің қажеттілігін көрсетеді. Бұрын қолданылған дәстүрлі электрондық оқулықтар мен CD-ROM-дардың орнына бүгінде заманауи цифрлық білім ресурстарын пайдалану мен жетілдіру алдыңғы орынға шығып отыр. «Олар дәстүрлі оқытудан несімен ерекшеленеді?» деген сұрақ туындайды.

Цифрлық білім беру ресурстары (ЦБР) дегеніміз – оқу мақсаттарына сәйкес цифрлық, электрондық немесе компьютерлік форматта ұсынылған білім материалы. Мұндай ресурстар пайдаланушы үшін жеңіл әрі түсінікті, жаңа форматтағы мазмұнмен ұсынылуы қажет. ЦБР педагогтар үшін сабақ жүргізуде ыңғайлы құрал болып табылады, ал оқушылар үшін олар өз бетімен жаңа ақпаратты іздеуге және жинақтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ЦБР мұғалімге оқытуды ұйымдастыру барысында әртүрлі әдістер мен материалдарды жүйелі жинақтауға көмектеседі.

Цифрлық білім ресурстары электрондық оқыту жүйесінің басты элементтерінің бірі ретінде оқыту мазмұнының негізін құрайды. Сондықтан қазіргі педагогикалық қоғамдастық алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі – заманауи цифрлық білім беру ресурстарын тиімді пайдалану болып отыр. Бұл бағыттағы шешімдердің бірі – сапалы электронды оқу құралдарын әзірлеу және оқушыларды тұрақты интернет (Wi-Fi) желісімен қамтамасыз ету. Мұндай қажеттілік қоғамның, ғылым мен мәдениеттің қарқынды дамуына байланысты туындайды.

ЦБР-ды оқу барысында қолдану білімге деген қызығушылықты арттырып, оқу материалын жеңіл әрі терең меңгеруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ақпараттық технологияларды өзге де білім беру салаларымен ықпалдастыра отырып қолдану оқу сапасын айтарлықтай арттырады.

Цифрлық білім беру ресурстарын мұғалімдер оқу үдерісінің әртүрлі кезеңдерінде кеңінен пайдалана алады:

-жаңа тақырыпты түсіндіру кезінде;

-өткен материалды бекітіп, оқушылардың меңгеру деңгейін бағалауда;
-өз бетімен білім алуға мүмкіндік беру барысында;
- тапсырмалар орындау мен өзін-өзі бағалау кезінде.

Жаңа тақырыпты меңгерту барысында аудио, бейнежазбалар және

анимациялық көрнекіліктерді қолдану келесі педагогикалық мүмкіндіктерді ұсынады:

- білім мазмұнын салыстырып, қорытынды жасау;

- негізгі ақпаратты ажыратып, назарды шоғырландыру;

- термин сөздер мен кілттік ұғымдарды жазып алу және есте сақтау

- мұғалімнің сұрақтарына толық жауап беру;

- оқушымен тығыз байланыс орнату.

ЦБР негізіндегі тапсырмалар оқушылардың пәндік білімін нығайтып қана қоймай, олардың стандартты емес есептерді шешу қабілетін, түрлі жағдаяттарды талдау және одан шығу жолдарын табу дағдыларын да дамытады. Мұндай тапсырмалардың алуан түрлілігі оқытуды тек білім беру деңгейінен пәндік құзыреттілікке көшуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, оқушылардың нақты өмірге бейімделу және шынайылықты қабылдау қабілеттері де қалыптасады. Педагогикалық технологиялардың басты мақсаты - оқыту процесінің тиімділігін арттыру және күтілетін нәтижелерге жетуді қамтамасыз ету. Информатика пәнін оқытуда негізгі мақсат – оқушылардың коммуникативтік мәдениетін қалыптастыру мен дамыту. Мұғалім өз тарапынан әрбір оқушыға компьютерлік технологияларды іс жүзінде қолдануға жағдай жасауы тиіс. Бүгінде оқыту үдерісінің тиімділігін арттыру үшін әртүрлі технологиялар қолданылады. Дегенмен, менің тәжірибемде ерекше орын алатыны – ақпараттық технологияларды оқыту процесінде қолдану. Себебі біз өмір сүріп отырған кезең – ақпараттық технологиялар заманы. Қазіргі уақытта түрлі форматта ұсынылатын ақпараттар саны өте көп. Сондықтан оқушыларға білім беру барысында олардың ақпараттық құзыреттілігін қалыптастыру өте маңызды. Яғни, оқушы ақпаратты таба алуы, оны талдап, нақты мазмұнын жеткізе алуы тиіс.

Әрбір мұғалім өз пәніне деген қызығушылықты арттырғысы келеді. Алайда, бұл үдеріс кей жағдайда қиындық тудыруы мүмкін. Сол себепті, жаңа ақпараттық технологияларды қолдану мұғалімге сабақтың мазмұнын түрлендіруге, оқытуды қызықты әрі есте қаларлықтай ұйымдастыруға көмектеседі. Сонымен қатар, бұл технологиялар оқушылардың жүйелі ойлау қабілетін дамытуды қамтамасыз етеді. Ақпараттық-компьютерлік технологияларды пайдалану оқыту үдерісінің аясын кеңейтеді, оның практикалық бағытын күшейтеді және оқушылардың білімге деген ішкі ынтасын арттырады. Өз тәжірибемде мен электрондық ресурстардың кең ауқымын пайдаланамын: мультимедиялық бағдарламалар, интернеттен алынған материалдар, интерактивті тестілер мен қосымшалар. Бұл ресурстар сабақтың мазмұнын байытып, оқушыларды әртүрлі технологиялық құралдармен жұмыс істеуге баулиды. Мен әр сабағымда презентацияларды қолданамын. Онда мәтінмен қатар суреттер, кестелер, графиктер және музыкалық сүйемелдеу элементтері болады.

Сабақ барысында презентацияларды қолданудың артықшылықтары

Презентациялар – оқу материалын көрнекі әрі құрылымды түрде ұсынуға мүмкіндік беретін тиімді әдістің бірі. Оларды сабақта пайдалану бірқатар маңызды артықшылықтар береді:

Біріншіден, презентация арқылы барлық оқушылардың назарын шоғырландырып, сабаққа белсенді қатысуына ықпал етуге болады.

Екіншіден, бұл құрал сынып ішіндегі және сыныптан тыс жұмыс түрлерін байланыстыруға мүмкіндік береді. Мысалы, мұғалім презентацияны сабақ барысында көрсетіп, кейін оны үй тапсырмасы ретінде қайта қолдана алады.

Үшіншіден, дайын слайдтар уақытты үнемдеуге көмектеседі. Мұғалім қажет ақпаратты алдын ала жүйелеп, сабақ құрылымын нақты жоспарлай алады. Төртіншіден, интерактивті тақтамен біріктіре қолданған кезде презентациялар жаңа лексикалық, грамматикалық және фонетикалық материалдарды жүйелі түрде ұсынуға жағдай жасайды. Сонымен қатар, презентацияда мәтіндік, аудио және бейнематериалдарды қатар қолдануға болады. Бұл көрнекіліктерді үйлестіру арқылы оқушылардың түрлі қабылдау арналарына (көру, есту, есте сақтау) әсер етіп, оқу тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Презентация әзірлеу барысында мұғалім мазмұнды іріктеу, құрылымын ойластыру және оны түрлендіру жолында белгілі бір дайындықтан өтеді. Ақпараттық технологияларды қолдана отырып өткізілген сабақтар оқушылардың оқу дағдыларын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Сондай-ақ, информатика пәнінде үш тілді тапсырмаларды қолдану арқылы оқушыларды қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жұмыс істеуге ынталандыруға болады. Мультимедиялық слайдтар мен тапсырмаларды қолдану арқылы оқушылардың басқа тілге деген қызығушылығы артады, олар сөздіктер арқылы сөйлем құрауға, дұрыс дыбыстауға жаттығады. Сонымен қатар, информатикаға қатысты терминдердің ағылшынша баламалары мен олардың қазақ және орыс тілдеріндегі аудармалары үш тілді меңгеруге мүмкіндік береді. Бұл бағытта мұғалімнің қызығушылығы мен сабақ мазмұнын түрлендіру қабілеті шешуші рөл атқарады.

Цифрлық құралдардың білім көрсеткіштеріне әсері мен олар ұсынатын мүмкіндіктері қазіргі білім беру жүйесінде өте маңызды. Бұл құралдар оқытудың сапасын арттырумен қатар, оқушылардың қызығушылығын, белсенділігін, және өз бетімен білім алуға ынтасын күшейтетіне жайлы анық кесте – 15-те көрсетілген.

Кесте 15 - цифрлық құралдардың білім көрсеткіштеріне ықпалы

Білім беру үдерісінде цифрлық құралдарды қолдану оқытудың сапасы мен тиімділігін арттырады. Бұл құралдар әртүрлі бағыттағы тапсырмалар мен оқу әдістерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

1. Интерактивті оқыту Genially, Kahoot, Quizizz, Wordwall секілді платформалар арқылы жүзеге асады. Бұл құралдар оқушыларды белсенді қатысуға тартуға, білімді ойын түрінде бекітуге және сабаққа қызығушылықты арттыруға көмектеседі.

2. Бейнематериалдар мен симуляциялар YouTube арналары мен PhET симуляторлары арқылы ұсынылады. Олар күрделі ұғымдарды визуалды түрде түсіндіруге, тәжірибені қашықтан көрсетуге және нақты ғылымдарға қызығушылықты күшейтуге мүмкіндік береді.

3. Қашықтан оқу мен кері байланыс Google Classroom, Zoom және Microsoft Teams секілді платформалар арқылы ұйымдастырылады. Бұл құралдар мұғалім мен оқушы арасындағы үздіксіз байланысты сақтап, тапсырмаларды онлайн режимде қабылдауға және бағалауға жағдай жасайды.

4. Оқушы жетістігін бақылау LearningApps және Padlet сияқты қосымшалар арқылы жүргізіледі. Бұл платформалар оқушының оқу барысын қадағалауға, нәтижелерін визуалды түрде көрсетуге және кері байланысты жедел беруге мүмкіндік береді.

5. Креативті жобалар жасау Canva, Powtoon және Prezi платформалары арқылы жүзеге асады. Олар оқушыларға инфографика, анимациялық презентациялар және бейнематериалдар дайындауға мүмкіндік беріп, шығармашылық қабілеттерін дамытады.

6. AR/VR технологиялары – виртуалды зертханалар мен 3D модельдер арқылы жүзеге асады. Бұл құралдар шынайы тәжірибеге ұқсас ортада оқу процесін имитациялап, оқушылардың ғылыми түсініктерді терең меңгеруіне көмектеседі.Цифрлық құралдар оқу үдерісін жекелендіруге, уақытты тиімді пайдалануға, оқыту әдістерін әртараптандыруға, және оқушылардың білім сапасын арттыруға зор мүмкіндік береді. Алайда оларды мақсатты, жүйелі, әдістемелік тұрғыдан дұрыс қолдану – мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты.

Информатиканы оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану оқу үдерісін жетілдіріп, тиімділігін арттырады және сабақтарды қызықты өткізуге көмектеседі. Біз дәстүрлі оқыту әдістерін осындай жаңа технологиялармен толықтырып және үйлестіре отыра, әрбір оқушыға жекелей қарап білім сапасын объективті бағалаймыз. Яғни, осы тақырып қазіргі білім беруді модернизациялау кезінде өте өзекті деуге болады, өйткені жаңа технологияларды қолдану оқыту үдерісін тиімді етеді және оқушының жеке басына бағытталады. Бір ескеретін жайт – ешбір технология мұғалімнің өзін алмастыра алмайды. Компьютер мұғалімді тек қана толықтырып отырады. Ал, ақпараттық технологияларды қолдануды мұғалімнің біліктілік құзыреттілігін айқындайтын талап ретінде қарастыруға болады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Мұғалімнің сабаққа әзірлігі барысында цифрлық технологияларды қолдану білім беру үдерісін жетілдірудің маңызды құралы болып табылады. Практикалық тәжірибе барысында 5–9 сынып оқушыларына информатика пәнінен сабақ беру арқылы мен болашақ мамандығымның маңыздылығын терең түсіндім. Әр сыныптың жас ерекшелігіне, қабылдау деңгейіне және қызығушылығына қарай сабақ жүргізу әдісін өзгертіп отыру қажеттілігіне көз жеткіздім.

Цифрлық технологияларды, атап айтқанда QuizWhizzer және Genially платформаларын пайдалану сабақ үдерісінің тиімділігін арттыруға зор ықпал етті. Бұл платформалар оқушылардың қызығушылығын арттырып, оларды белсенді қатысуға итермеледі. QuizWhizzer арқылы оқушылар білімін ойын түрінде тексеру мүмкіндігіне ие болып, жарыс элементтері оқыту үдерісін жандандыра түсті. Ал Genially платформасы сабақ мазмұнын көрнекі әрі интерактивті түрде ұсынуға мүмкіндік беріп, оқушылардың материалды жақсы меңгеруіне септігін тигізді.

9-сынып тәжірибесінің нәтижелері - 9-сыныптың информатика сабағында Python тіліндегі Pygame модулін үйрету кезінде Genially мен QuizWhizzer интеграцияланған екі сабақ өткізілді. Оқушылар Genially-де әзірленген визуалды тапсырмалар мен демо-ойындарды қарап, одан кейін QuizWhizzer-дағы сұрақтарға жауап берді. Нәтижелер бойынша оқушылардың сабақты түсінуі мен қызығушылығы айтарлықтай артты: Бұрынғы оқу кезеңдерімен салыстырғанда білімді меңгеру бағасы жоғарылады. Мысалы, контролдық жұмыс нәтижелері Genially–QuizWhizzer әдісі қолданылған сыныпта 20–30% өскені байқалды

Оқушылардың сабаққа қатысуы көбейді: викториналарға уақытылы қатысып, белсенді жауап берді. Зерттеулердің нәтижесінде викториналардың рейтингілік жүйесі білім нәтижелерін көтеруге оң әсер еткені анықталды Сыныптағы орташа ұпай және талапқа сай оқушы пайызы едәуір жақсарды. Мысалы, басқа пән бойынша жүргізілген зерттеуде QuizWhizzer енгізілгеннен кейін оқушылардың 22%-дан 94%-ға дейін ККМ-ны (минималды талап) орындағаны тіркелген

Сөйтіп, нақты тәжірибеде Genially мен QuizWhizzer платформаларын қолдану сабақ мазмұнын меңгеруге оң әсер беріп, оқушылардың сабаққа белсенді қатысуын және қызығушылығын арттырды. Платформалар арқылы берген материалдар ойын элементтерімен толықтырылғандықтан, оқушылар білімді қызыға қабылдап, өзіндік ізденіс арқылы үйренді.

Жалпы, практика барысында алған тәжірибем мен қолданған цифрлық құралдар мені болашақ педагог ретінде кәсіби тұрғыдан дамытып қана қоймай, оқыту процесін заманауи талаптарға сай ұйымдастырудың нақты жолдарын үйретті. Бұл тәжірибе – менің кәсіби қалыптасуыма үлкен үлес қосқан маңызды кезең болды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Әбенова З.Қ. Цифрлық білім беру: теория мен практика. – Астана: Ұлт ұстазы, 2020. – 146 б.

2. Қабдрахманова С.А. Білім беру жүйесіндегі цифрландыру үрдісі. – Алматы: Қазақ университеті, 2019. – 120 б.

3. Мұқаметжанова Г.Е. Интерактивті оқыту технологиялары. – Алматы: Білім, 2017. – 134 б.

4. Жұмабекова Ш.Т. Цифрлық педагогика негіздері. – Астана: Фолиант, 2021. – 142 б.

5. Бабаев С.Б. Білім берудегі инновациялық технологиялар. – Алматы: Дәуір, 2018. – 168 б.

6. Prensky M. Digital Natives, Digital Immigrants // On the Horizon. – 2015. – Vol. 13(1). – P. 1–6.

7. Mishra P., Koehler M. J. Technological Pedagogical Content Knowledge (TPACK) Framework. – Michigan State University, 2016.

8. Anderson,,, T. Teaching in aAnderson, Learning Context habasca UniversityContext.

9. Нұрахметов Н.Н. Цифрлық білім беру платформалары: ерекшеліктері мен қолдану жолдары // Қазақ университеті хабаршысы. – 2020. – №2. – Б. 51–56.

10. Қайырбекова А.Қ. Онлайн оқытуда интерактивті құралдарды пайдалану. – Нұр-Сұлтан: Ұлағат, 2021. – 94 б.

11. Kimmons, R. Technology IntegKimmons,in Education: The TPACK Framework. Open Textbook LibFramework.

12. Ertmer P. A., Ottenbreit-Leftwich A. T. Teacher Technology Change. – Educational Technology Research and Development. – 2016. – Vol. 64(4). – P. 1–24.

13. Каракулов Е.Е. Аралас оқыту форматы және оның артықшылықтары. – Астана: Bilimland, 2022.

14. Жұмағұлов, А. «Цифрлық білім беру: жаңа мүмкіндіктер мен міндеттер». – Алматы: Білім, 2021.

15. Әбдіғаппар, Қ. «Мектептегі цифрлық технологиялар: тиімді қолдану жолдары». – Нұр-Сұлтан: Ғылым, 2020.

16. Иманбекова, Г. «Мұғалімнің кәсіби дамуы және цифрлық сауаттылығы». – Қарағанды: Болашақ, 2019.

17. Сейітова, М. «Білім берудегі жаңа инновациялар». – Шымкент: Ұстаз, 2022.

18. Құсайынова, Л. «Цифрлық педагогика негіздері». – Талдықорған: Оқу, 2020.

19. Қараев, Ж.А. «Білім беруде ақпараттық технологияларды қолдану». – Алматы: Рауан, 2018.

20. Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ. «Цифрлық ресурстарды қолдану әдістемесі». – Астана: 2021.

21. UNESCO. «Digital Learning for Sustainable Development». – Paris, 2020.

22. OECD. “The Future of Education and Skills: Education 2030”. – OECD Publishing, 2018.

23. Mishra, P., & Koehler, M.J. “Technological Pedagogical Content Knowledge (TPACK) Framework”. – Journal of Teacher Education, 2006.

24. Сапарбекова Л.Н. Genially платформасын қолдану арқылы сабақ сапасын арттыру. // Білім беру технологиялары. – 2023. – №1. – Б. 17–21.

25. Қалиева М.С. Қашықтан оқыту технологиясы: әдіснама және тәжірибе. – Алматы: Қазақ университеті, 2020.

26. Kivunja, C. Teaching With anKivunja,ing Through ICT Tools. – Journal of Education and Learning. – 2018. – Vol. 7(1). – P. 243–256.

27. Әуелбекова Н.Р. Информатика сабағында цифрлық платформаларды тиімді пайдалану. – Алматы: Инфо-Тех, 2019.

28. Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan. Digital Education Roadmap 2021–2025. – Nur-Sultan, 2021.

29. Мусина А.Б. Оқу процесінде интерактивті әдістерді қолдану. – Нұр-Сұлтан: 2021. – 112 б.

30. Kearney, M. Interactive Learning Models in Digital Classrooms. – EdTech Journal, 2020.

31. Бектемісов Т.Е. Цифрлық сауаттылық – заманауи мұғалімнің басты құзыреті. // Педагогика және психология. – 2021. – №3. – Б. 74–79.

32. Шәріпова Л.Д. Білім беруде цифрлық ресурстардың орны. – Алматы: Педагогика, 2017.

33. OECD. Digital Education Outlook 2021: Pushing the Frontiers with AI, Blockchain, and Robots. – Paris: OECD Publishing, 2021.

34. Quizwhizzer: An Engaging Classroom Tool. // Educational Tools Review. – 2022. – Vol. 14(2). – P. 66–70.

35. Genially Education Team. Interactive Learning with Genially. – Spain: Genially Academy, 2020.

ҚОСЫМША А

Genially платформасында жасалған сабақтың интерактивті слайды

Сипаттамасы: Genially платформасында «Алгоритм және оның түрлері» тақырыбында жасалған презентация. Бұл слайдта анимациялар, гиперсілтемелер және викторина элементтері қолданылған. Оқушылар слайдпен өзара әрекеттесе отырып, білімді визуалды әрі ойын түрінде меңгереді.

ҚОСЫМША Б

Цифрлық сабақ жоспары (Genially/Quizwhizzer интеграциясымен)

Сабақ тақырыбы: Компьютерлік құрылғылар

Мақсаты: Оқушылардың ақпараттық қауіпсіздік туралы түсінігін қалыптастыру

Қолданылған құралдар: Genially презентация, Quizwhizzer тест, Padlet кері байланыс

Сабақ кезеңдері:

• Қызығушылықты ояту – интерактивті Genially слайд

• Жаңа тақырып – бейнежазба және визуалды диаграмма

• Бекіту – Quizwhizzer ойыны

• Кері байланыс – Padlet