ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ АУТЕНТТІК МАТЕРИАЛДАРДЫҢ РӨЛІ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ АУТЕНТТІК МАТЕРИАЛДАРДЫҢ РӨЛІ

Ерназарова Лаура Ұзақбайқызы

Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық-экономикалық колледжі, Шымкент

Аннотация

Білімді ұрпақ тәрбиелеу, заман талабына сай жан-жақты дамыған, ой-өрісі ояу, басқа елдің тек тілін ғана меңгермей, тілін саналы түрде үйрету заман талабы болып отыр. Ағылшын тілін үйренуге деген жастардың ықыласы, ынта-жігері күннен-күнге артып отыр, сол себепті ағылшын тілін үйретуде жаңа әдістердің саны да артуда.Көптілді білім беру немесе оқыту құралы ретінде бірнеше тілді пайдалану оқушыларға когнитивті дамуды  (адамның когнитивтік ортасының, атап айтқанда оның қабылдауының, есте сактауының, ойының, тілінін, қиялының қалыптасуы мен дамуы процесі), оқу жетістіктерін жақсартуды және мәдениетаралық түсіністікті арттыруды қоса алғанда, көптеген артықшылықтар бере алады.

Қазіргі таңда шетел тілін оқытудың мазмұны әдістеме ғылымында басты мәселелердің бірі болып табылады.Осыған орай тілге үйретуде тіл тек қарым-қатынас құралы ретінде ғана емес, сонымен бірге мәдениетке тарту құралы ретінде қарастырылады. Аутенттік материалдардың осы салада қосар үлесі зор деп есептеймін.Қоғамдық дамудың қазіргі кезеңі өзінің жоспарларын жақсы бекіткен,жұмыс барысында игерген тәжірибені орынды пайдалана алатын, қандай да нәтижеге бару үшін кез келген адамдармен тиімді коммуникативтік байланыса алатын, көзі ашық, көкірегі ояу жас ұрпақты тәрбиелеуді алға мақсат етіп қоюда. Сондықтан оқушыларда коммуникативті құзіреттілікті қалыптастыру бүгінгі білім берудегі ең басты мақсат. Әсіресе шет тілін оқытуда осы мақсат баса негізге алынады.

Құзіреттілік – бұл алынған білім,білік, дағдыларды іс-жүзінде, яғни күнделікті өмірде, практикада қолдана алу қабілеттілігі. Шет тілін оқытуда құзіреттілік әдісі үлкен қолданысқа ие.Жалпы аутенттік материалдар түсінігі оқыту методикасында жаңа пайда болған, жаңа заманғы оқыту әдісі.

Шет тілін үйренуде аутенттік материалдарды қолданудың ұзақ тарихы бар. Мысалы, ХІХ ғасырдың аяғында алғашқы лингвистердің бірі болып саналатын Генри Свит өз кітаптарында үнемі аутенттік мәтіндерді қолданды және олардың ойдан құрастырылған материалдарға қарағанда әлеуетті артықшылықтарын жақсы білді: табиғи идиомалық мәтіндердің жасанды әдістерге қарағанда үлкен артықшылығы бар" –деп есептеді.

Алайда, ХХ ғасырда сол кездегі басым лингвистикалық теориялар "жаңа әдіс" және "Аудиолингвистикалық әдіс" сияқты көптеген әдістерді тудырды.Авторлар төмендегідей аутенттік мәтіндерді жүйелейді. Аутенттік оқу-материалдарының жүйесін:функционалды аутенттік, лексико-фразеологиялық аутенттік, грамматикалық аутенттік,және аутенттілік деп қарастырады. Функционалды аутенттілік оқушының жан-жақты сөйлеу іс-әрекетін дамытады. Оқу мәтінінің аутенттілігі көбінесе лексика мен фразеологияның дұрыс таңдалуынан байқалады.Бұл түсінік оқытылатын тілдің грамматикасына да байланысты. Ал аутенттік құрылымы мәтіннің құрылымына байланысты. Шет тілі сабағында бастысы ақпарат емес, ақпарат арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру және тілін жаттықтыру, жетілдіру.

Аутенттік материалдар мыналар: жеке хаттар, анекдоттар, мақалалар, жарнамалар,ертегілер, кинофильмдерден үзінділер, елтануға байланысты мәтіндер. Сонымен аутенттік материалдар дегеніміз –шетел тілін оқыту үшін ,шынайы әдебиет, оқу көздерінен алынған лексика-грамматикалық құрылымы бар мәтіндер.

Қазіргі кезде аутенттік материалдар шетел тілін үйретуде өте маңызды болып табылады.Біздің заманымызда ағылшын тілін үйрену қалыпты жағдайға айналды, себебі компьютерлік,экономикалық және саяси терминдер ағылшын тілінде жүргізіледі. Ағылшын тілін халықаралық қатынас тілі деуге болады. Сондықтан аутенттік аудио, видеоматериалдар қолдану болашақта жақсы нәтиже беретіні анық.

Аутенттік материалдардың рөлі туралы пікірталастар жылдар өткен сайын жан-жақты болып келеді және қазіргі уақытта дискурс пен сөйлесуді талдау, прагматика, мәдениетаралық зерттеулер, Әлеуметтік лингвистика, этнология, екінші тілді үйрену, когнитивті және әлеуметтік психология, оқушылардың автономиясы, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ), мотивациялық зерттеулер және материалдарды әзірлеу. Өкінішке орай, көптеген зерттеушілер оқуды белгілі бір мамандандыру саласымен шектейді және бұл түсінікті болғанымен, әр саладағы жарияланымдардың үлкен көлемін ескере отырып, бұл бір саладағы идеялар басқалардың назарын міндетті түрде ала алмайтынын білдіруі мүмкін. Көптеген салаларға әсер ететін шынайылық сияқты тұжырымдамамен осы келіспеушіліктерді жеңуге тырысу және болашақта шет тілін үйренуде шынайылықтың рөлі тұрғысынан ақылға қонымды шешімдер қабылдау үшін қазір білетінімізді біріктіру маңызды. Бұл мақала мұны жасауға тырысты, дегенмен жобаның ауқымын ескере отырып, кейбір талқылау бағыттары сөзсіз талдауды қажет етеді.

Шет тілін оқытудың коммуникативті әдісі аясында жиі қолданылатын тағы бір ұғым - "шынайылық". Отандық және батыстық әдістемелік әдебиеттерде түпнұсқалықтың әртүрлі түрлері және студенттерді шет тілінде нақты қарым-қатынасқа үйрету кезінде аутенттік материалдарды пайдалану қажеттілігі туралы көп жазылған. Ағылшын тілінен аударғанда "authentic ""табиғи" дегенді білдіреді. Қазіргі уақытта техникада шынайы материалдардың кең тұжырымдамасы қолданылады.

Е. Н. Соловова түпнұсқа материалдарды "белгілі бір шет тілінде сөйлейтін елдердің нақты өмірінде қолданылатын материалдар, бұл тілді үйрену үшін арнайы жасалған материалдар емес" деп анықтайды. Бұл тұжырымдама неғұрлым толық және білім беру процесінде қолдануға болатын мәтіндер, газет мақалалары, билеттер, брошюралар, мультфильмдер, фильмдер, кітаптар және т.б. материалдардың кең ауқымын қамтиды.

Коммуникативті құзыреттілікті игеру үшін лексика мен грамматикалық ережелерді білу жеткіліксіз. Көптеген адамдар шет елдерге саяхаттауға, шетелдік компаниялармен ынтымақтасуға, интернет-ресурстарды пайдалануға, ағылшын тіліндегі әдебиеттерді түпнұсқада оқуға мүмкіндік алады. Сондықтан қазіргі кезеңде ағылшын тілі мұғалімдерінің мақсаты: зерттелетін тіл елдерінің мәдениетін білу арқылы шет тілі мәдениетін зерттеу; жалпыадамзаттық құндылықтарды игеру арқылы оқушының жеке басын тәрбиелеу; шет тілін қарым-қатынас құралы ретінде меңгеру және зерттелетін тіл жүйесінің хабардарлығы. Зерттелетін тіл елдерінің мәдениетін білу және оның жүйесі туралы хабардар болу тек шынайы материалды пайдаланған кезде ғана мүмкін болады.

Аутеннттік материал аясында А. М. Ролнева "ана тілінде сөйлейтіндер білім беру мақсатында жасаған монологиялық және диалогтық сөйлеу үлгілерін" ұсынады. Т.П.Матвеева "материалдың түпнұсқалығы тірі сөйлеу әрекетін көрсетеді, ал мәтінге енгізілген ақпарат неғұрлым сенімді деп қабылданады"деп санайды.

Асимов Э. г. және Щукин а. Н. аутенттік материал "лексикалық мазмұн мен грамматикалық формалардың табиғилығымен, тілдік құралдардың ситуациялық сәйкестігімен" сипатталады деп санайды.

Морроу "шынайы мәтін - бұл сөйлеушінің немесе жазушының аудиторияға шығаратын және хабарламаның белгілі бір түрін жеткізуге арналған тілдің кеңеюі"деп анықтайды.

Сандерсонның айтуынша,"аутенттік материалдар - бұл біз сыныпта қолдана алатын және оқушыларға бейімделмейтін материалдар". Ұқсас анықтаманы Хармер береді:"аутенттік мәтіндер (жазбаша немесе ауызша) - бұл ана тілінде сөйлейтіндерге арналған мәтіндер: бұл тіл үйренушілерге емес, тілдің өзінде сөйлейтін адамдарға арналған нақты мәтіндер"деді.

Шынайы материалдар сабақтардың ерекше дәмін жасайды, ана тілінде сөйлейтіндердің қолданғанына қол тигізуге, шетелдік әріптермен басылған сөздерді көруге, сол немесе басқа ұғымның артында қандай стереотиптер тұрғанын сезінуге мүмкіндік береді. Мұндай заттардың коллекциясын жинау бұрынғыға қарағанда оңайырақ, өйткені көптеген адамдар шетелге шығып, өздерімен бірге парақшалар, брошюралар мен тұрмыстық заттарды әкеледі.

Шет тілі сабағында шынайы материалдарды пайдалану ағылшын тілін үйренуге деген ынтаны арттыруға, сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін жандандыруға, тіл үйренушіні ел мәдениетімен таныстыруға көмектеседі және әлеуметтік-мәдени құзыреттілікті қалыптастырудың тиімді құралы болып табылады.

Табиғи сөйлеу жұмысы болып табылатын осындай шынайы және оқыту-шынайы материалдарды пайдалану сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін тиімдірек жаттықтыруға, шет тілі сабақтарында тілдік ортаға енуді имитациялауға мүмкіндік береді.

Тапсырмаларды дұрыс қою және олардың мазмұнын анықтау арқылы оқытушы кез-келген деңгейдегі студенттермен жақсы нәтижелерге қол жеткізе алады.

Сөйлеу дағдыларын коммуникативті бақылауды талқылау аясында тапсырмалардың түпнұсқалығына назар аударған жөн.Басқаша айтқанда, аутеннттік тапсырманы орындау кезінде студенттер нақты өмірде ұқсас жағдайда орындайтын коммуникативті-когнитивті функцияларды орындауы керек. Мысалы, егер нақты өмірде келесі күні ауа-райы болжамын тыңдағаннан кейін біз қалай киіну керектігі туралы қорытынды жасасақ, онда осындай шешім қабылдау үшін шынайы коммуникативті тапсырма жіберілуі керек. Сондықтан коммуникативті тапсырма шынайылықпен ерекшеленуі керек.

Гебхард түпнұсқалық материалдардың жіктелуін ұсынады: аудиовизуалды материалдар-бұл теледидарлық жарнамалар, көркем және деректі фильмдер, телешоулар, мультфильмдер, музыкалық бейнелер, жаңалықтар және т. б., аудиокітаптар, әндер, жарнамалар және радио хабарлары және т. б. көрнекі материалдар-суреттер, фотосуреттер, слайдтар, жол белгілері, иллюстрациялар, маркалар, ашық хаттар және т. б., баспа материалдары - газет мақалалары, спорт бағандары, ән мәтіндері, бағдарламалар, телефон анықтамалықтары, туристік брошюралар, комикстер, чектер, билеттер және т. б. құндылықтар (заттар) - монеталар, қолма-қол ақша, маскалар, ойыншықтар және т. б.

Жоғарыда келтірілген классификациялар бізге аутенттік материалдардың әртүрлі түрлерімен жұмыс істеу коммуникативті және танымдық мотивацияны арттыруға ықпал ететінін, әлеуметтік-мәдени құзыреттілікті қалыптастыратынын, оқушылардың жеке және эмоционалды жағдайына оң әсер ететінін, тіл мен мәдениетке бір уақытта жүгінуге мүмкіндік беретінін көрсетеді. Қазіргі уақытта мұғалім өз жұмысында ағылшын тіліндегі оқулықтардың, журналдар мен газеттердің шынайы материалдарын қолдануға кең мүмкіндіктерге ие, бейне және аудио материалдарды пайдалану да өте маңызды. Жақсы таңдалған материал студенттердің тілдік белсенділігін және олардың коммуникативті дайындығын барынша ынталандырады.

Көптеген зерттеушілер мен оқытушылардың сыныптарда әртүрлі шынайы материалдарды әзірлеуге және пайдалануға қатысуының көптеген себептері бар. Мұнда негізгі артықшылықтардың тізімі берілген:

1. Шынайы материалдар оқушылардың оқуға деген ынтасына оң әсер етеді.

2. Оқушылар шынайы материалдарды пайдалана отырып, жетістік сезімін сезіне алады.

3. Белгілі адамдармен бейне сұхбаттағыдай нақты дискурс ұсынылған, онда орта буын оқушылары өз мәнін түсіне алады. Олар нақты тілмен танысуды қамтамасыз етеді.

4. Оқулықтарда ағылшын тілін кездейсоқ немесе дұрыс қолданбау мысалдары жиі болмайды.

5. "Аутенттік материалдар оқушыларға әлемде болып жатқан оқиғалар туралы хабарлайды, сондықтан олардың білім беру құндылығы бар. Мұғалім ретінде біз мектеп жүйесінде жұмыс істейтін тәрбиешіміз, сондықтан білім беру және жалпы даму біздің міндеттеріміздің бір бөлігі болып табылады".

6. Шынайы материалдарды пайдалану оқытудың шығармашылық тәсіліне әкеледі.

7. Шынайы мәтіндер оқуды қуанышпен ынталандыруы мүмкін, өйткені олар оқушыларды қызықтыратын тақырыптарды қамтуы мүмкін, әсіресе студенттерге сабақтарда қолданылатын шынайы материалдардың тақырыптары немесе түрлері туралы өз пікірлерін айтуға мүмкіндік берілсе.

8. "Мәтіндерді оқу сканерлеу сияқты шағын дағдыларды үйренуге / үйренуге өте ыңғайлы, мысалы, студенттерге жаңалықтар мақаласы беріледі және нақты ақпаратты (сомалар, пайыздар және т. б.) табуды сұрайды, бастауыш сынып оқушылары жаңалықтар репортаждарын тыңдайды және олардан елдердің, танымал адамдардың және т. б. атауларын атауды сұрайды. (кілт сөздерді тану қабілеті)".

9. Егер тапсырма басқаша болса, бірдей материалды әртүрлі жағдайларда қолдануға болады.

10. Кітаптар, мақалалар, газеттер және т.б. қарапайым оқу материалдарында оңай табылмайтын мәтін түрлерінің, тілдік стильдердің алуан түрлілігін қамтиды.

11. Тілдің өзгеруі материалдарда көрінеді, осылайша студенттер мен оқытушылар осындай өзгерістерден хабардар бола алады.

Білім жеке адамның жеке өмірінде де, қоғамның болашақ дамуында да өте маңызды рөл атқарады. Көптеген әлеуметтік өзара әрекеттесулер білім беру процесінде болатынына күмән жоқ. Нәтижесінде әлеуметтік құзыреттілік ұғымы білім беруде қалай көрінетінін талдау маңызды. Сондай-ақ, фильмдер білімнің бір бөлігі бола алады, өйткені фильмдер арқылы біз көбірек ақпарат ала аламыз. Ағылшын тілі сабақтарында бейнефильмдерді қолдана отырып, біз студенттерде тыңдау, сөйлеу және жазу сияқты дағдыларды дамытамыз.

Ағылшын тіліндегі бейнефильмдерді қолдана отырып, оқушылардың әлеуметтік-мәдени құзыреттілігін қалыптастыру әдістерін қолдану сабақты қызықты етеді және ең жақсы оқытуды саналы түрде таңдауға мүмкіндік береді осы мәселеге арналған теориялық ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдай отырып, біз жоба әдісін инновациялық технологиялармен бірге қолдану қазіргі білім берудің негізгі міндеттерімен байланысты болуы мүмкін деген қорытындыға келдік. Мұғалімнің беделі заманауи технологияны қолданған кезде артады. Бұл оның уақытпен бірге жүретінін білдіреді және бұл факт студенттерге құрмет көрсетеді. Қорытындылай келе, ағылшын тілінде бейнефильмдерді қолдану өте тиімді деп айтуға болады, бұл материалды білу деңгейін арттырады, сонымен қатар оқушылардың ынтасын арттырады. Бастауыш сынып оқушылары үшін классикалық сюжеті бар көркем фильмдерді - лирикалық комедияларды, мелодрамаларды қолдану оңтайлы болады, ал жетілдірілген курстарда оқушылардың тілдік дағдылары жоғарылаған кезде күрделі сюжеті бар фильмдерді - тарихи, драмалық, көркем фильмдерді қосқан дұрыс.

Әдебиеттер тізімі:

1 Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы» 27.07.2007 ж. №319-3 Астана

2 Мемлекет басшысы Қасым-ЖомартТоқаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 2022 жылғы 16наурыз. «Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы

3 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

4 Randolph Quirk, Investigating Linguistic Acceptability, 1996, p.128

5 Senior R Authentic Responses to Authentic Materials in English Teaching Professional 38, 2005.-p.252