Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында тіл дамыту

# **Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында тіл дамыту**

### **Кіріспе**

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында тіл дамыту – оқушылардың **сөздік қорын байыту, сөйлеу дағдыларын жетілдіру, ойын нақты әрі әсерлі жеткізе білуін қалыптастыру** мақсатында жүргізілетін маңызды жұмыс. Тіл дамыту жұмыстары оқушылардың **сауатты жазуын, еркін сөйлеуін, мәтін мазмұнын түсініп, оны өз сөзімен баяндай білуін, көркем сөйлеу қабілетін дамытуға** бағытталады.

---

## **1. Тіл дамыту жұмысының маңызы**

✅ **Сөздік қоры молаяды** – жаңа сөздерді меңгеру, мағынасын түсіну.

✅ **Сөйлеу мәдениеті қалыптасады** – сауатты, мәнерлі, анық сөйлеу.

✅ **Жазба жұмыстары жақсарады** – шығармашылық ойлау қабілеті дамиды.

✅ **Оқушылардың ойлау қабілеті дамиды** – өз ойын жүйелі түрде жеткізе білу дағдылары қалыптасады.

✅ **Көркем әдебиетке қызығушылық артады** – көркем шығармаларды оқу арқылы тіл байлығы дамиды.

---

## **2. Қазақ тілі сабақтарында тіл дамыту әдістері**

### **1) Сөздік жұмысын жүргізу**

? **Мақсаты:** оқушылардың сөздік қорын кеңейту, жаңа сөздер мен тұрақты тіркестерді меңгерту.

✅ **Тәсілдері:**

- **Сөздік диктанттар** – жаңа сөздерді жазу және мағынасын түсіндіру.

- **Синонимдер, антонимдер, омонимдермен жұмыс** – сөздердің реңктерін түсіндіру.

- **Сөздік қорды байытуға арналған ойындар** ("Кім жылдам?", "Сөз тапқыш").

- **Тұрақты сөз тіркестері мен мақал-мәтелдер қолдану** – қазақ тілінің байлығын меңгерту.

? **Мысалы:**

*"Батыр" сөзінің синонимдерін табу: қаһарман, ержүрек, қайсар, батыл.*

---

### **2) Диалог және әңгімелесу әдісі**

? **Мақсаты:** оқушылардың **ауызекі сөйлеу дағдыларын жетілдіру**, еркін пікір білдіруіне жағдай жасау.

✅ **Тәсілдері:**

- **Рөлдік ойындар** (диалог құрастыру, сұхбаттасу).

- **Пікірталас сабақтары** (мысалы, "Қазақ тілінің болашағы", "Кітап па, әлде смартфон ба?").

- **"Бір минуттық әңгіме" әдісі** – оқушы белгілі бір тақырыпта 1 минут бойы үзіліссіз сөйлеуі керек.

? **Мысалы:**

*"Көктем" тақырыбында жұптасып диалог құрастыру.*

---

### **3) Шығармашылық жазба жұмыстары**

? **Мақсаты:** оқушылардың **жазу дағдыларын дамыту, ойды нақты әрі көркем жеткізуге үйрету**.

✅ **Тәсілдері:**

- **Эссе, мазмұндама, шығарма жазу**.

- **Креативті әдістер** – оқушы өзі әңгіме, ертегі құрастыру.

- **"Ертегіні аяқта" әдісі** – оқушыларға ертегінің басын беріп, соңын өздері жазуы керек.

? **Мысалы:**

*"Менің арманым" тақырыбында эссе жазу.*

---

### **4) Көркем шығармаларды оқу және талдау**

? **Мақсаты:** әдеби тілде сөйлеуге, мәтіндерді түсініп оқуға және мазмұндауға үйрету.

✅ **Тәсілдері:**

- **Көркем шығармалардан үзінді оқу, негізгі ойын талдау.**

- **"Менің көзқарасым" әдісі** – оқушылар оқылған шығарма бойынша өз пікірін білдіреді.

- **"Бес жолды өлең" әдісі** – белгілі бір сөзге байланысты бес жолдан тұратын өлең құрастыру.

? **Мысалы:**

*"Абайдың қара сөздеріндегі тәрбиелік мәнді анықтау."*

---

## **3. Әдебиет сабақтарында тіл дамыту әдістері**

### **1) Көркем мәтінмен жұмыс**

? **Мақсаты:** әдеби шығармалардың тіл байлығын меңгерту, көркем ойлауды дамыту.

✅ **Тәсілдері:**

- **Шығарма кейіпкерлерінің сөзін зерттеу.**

- **Мәтіннен көркемдегіш құралдарды табу (эпитет, теңеу, метафора).**

- **"Драмалық қойылым" әдісі** – шығарманың бір үзіндісін сахналау.

? **Мысалы:**

*"Абай өлеңдеріндегі теңеулерді анықтау."*

---

### **2) Кейіпкерлермен жұмыс**

? **Мақсаты:** оқушылардың сөйлеу шеберлігін арттыру, логикалық ойлауын дамыту.

✅ **Тәсілдері:**

- **"Мен – кейіпкермін" әдісі** – оқушы белгілі бір кейіпкердің рөлінде сөйлейді.

- **"Кейіпкерге хат жазу" әдісі** – оқушылар кейіпкерге хат жазады.

- **"Сөз тапқанға қолқа жоқ" әдісі** – кейіпкер атынан сұхбат жүргізу.

? **Мысалы:**

*"Қараш-қараш оқиғасындағы Бақтығұлға хат жазу."*

---

### **3) Өлеңмен жұмыс**

? **Мақсаты:** өлең құрылымын, ритмін сезіну, мәнерлеп оқуға дағдыландыру.

✅ **Тәсілдері:**

- **Өлеңді мәнерлеп оқу, ырғағын сезіну.**

- **Өлең жолдарының мағынасын ашу.**

- **Автор стилін талдау.**

? **Мысалы:**

*"Мағжан Жұмабаевтың "Мен жастарға сенемін" өлеңін мәнерлеп оқу."*

---

## **4. Цифрлық технологияларды пайдалану арқылы тіл дамыту**

✅ **Kahoot, Quizizz** – сөздік ойындар өткізу.

✅ **Google Docs** – эссе жазу және редакциялау.

✅ **Padlet, Jamboard** – онлайн диалогтар жүргізу.

✅ **YouTube, TEDx Talks** – тыңдау арқылы тіл байлығын арттыру.

---

## **5. Қорытынды**

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында тіл дамыту **жүйелі жүргізілгенде ғана нәтижелі болады**. Оқушылардың **сөздік қорын байыту, сөйлеу мәдениетін жетілдіру, шығармашылық ойлау қабілетін дамыту** үшін әртүрлі әдістер мен заманауи технологияларды тиімді пайдалану қажет.

? **Негізгі қорытындылар:**

✅ Оқушылардың сөздік қорын дамытуға басымдық беру.

✅ Ойын, диалог, шығармашылық жазба жұмыстарын кеңінен қолдану.

✅ Көркем шығармаларды оқытуда интерактивті әдістерді пайдалану.

✅ Цифрлық ресурстарды енгізу арқылы тілді меңгеруді жеңілдету.

? **"Тіл дамыту – болашаққа салынған инвестиция!"** ?✨