ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІ БОЙЫНША БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ

«Атырау қаласы білім бөлімінің

№33 Қасым Қайсенов атындағы орта мектеп»КММ

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Кунаева Жадыра Жумаевна

Аннотация

Бұл мақалада қазақ тілі пәні аясында білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жолдары жан-жақты қарастырылады. Функционалдық сауаттылықтың мәні мен мазмұны ашылып, оның теориялық, психологиялық және педагогикалық негіздері сараланады. Сонымен қатар, заманауи әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту жолдары ұсынылады. Зерттеудің мақсаты – функционалдық сауаттылықты қазақ тілі сабағында жүйелі түрде қалыптастыру арқылы білім сапасын арттыру. Мақала жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселені көтеріп, практик мұғалімдерге әдістемелік көмек ретінде ұсынылады.

Ғылыми өзектілігі

Функционалдық сауаттылық – XXI ғасырдың маңызды білімдік бағыты. Қазіргі қоғамға бейімделе алатын, алған білімін күнделікті өмірде тиімді қолдана білетін тұлға қалыптастыру – білім беру жүйесінің басты міндеті. Бұл үрдіс ең алдымен тілдік пәндер арқылы жүзеге асады. Қазақ тілі сабағында білім алушылар тек тіл ережелерін меңгеріп қана қоймай, мәтінді түсіну, пікір айту, өз ойын жазбаша және ауызша сауатты жеткізу, ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын да игеруі тиіс. Осы тұста, қазақ тілі пәні функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың негізгі құралы ретінде қарастырылады. Мақаланың ғылыми өзектілігі де осы – тіл үйрету арқылы өмірге бейім тұлғаны тәрбиелеу жолдарын анықтау.

Негізгі бөлім

Функционалдық сауаттылықтың мәні мен мазмұны

Функционалдық сауаттылық – бұл адамның алған білімін өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білу қабілеті. Бұл түсінік оқушының күнделікті өмірде ақпаратты саралап, сұрыптап, өз ойын жеткізе алуына, саналы шешім қабылдай білуіне тікелей қатысты. Қазақ тілі сабағында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру оқылым, жазылым, тыңдалым және айтылым әрекеттері арқылы жүзеге асады. Бұл дағдылар оқушының тілдік құзыреттілігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлауын, өзіндік пікірін білдіру қабілетін дамытады. Осылайша, тіл меңгеру – тек грамматиканы жаттау емес, тұлғаны жан-жақты дамытудың басты құралына айналады.
Функционалдық сауаттылық – бұл адамның алған білімін өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білу қабілеті. Бұл түсінік оқушының күнделікті өмірде ақпаратты саралап, сұрыптап, өз ойын жеткізе алуына, саналы шешім қабылдай білуіне тікелей қатысты. Қазақ тілі сабағында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру оқылым, жазылым, тыңдалым және айтылым әрекеттері арқылы жүзеге асады. Бұл дағдылар оқушының тілдік құзыреттілігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлауын, өзіндік пікірін білдіру қабілетін дамытады. Осылайша, тіл меңгеру – тек грамматиканы жаттау емес, тұлғаны жан-жақты дамытудың басты құралына айналады.
Функционалдық сауаттылық – бұл адамның алған білімін өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білу қабілеті. Бұл түсінік оқушының күнделікті өмірде ақпаратты саралап, сұрыптап, өз ойын жеткізе алуына, саналы шешім қабылдай білуіне тікелей қатысты. Қазақ тілі сабағында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру оқылым, жазылым, тыңдалым және айтылым әрекеттері арқылы жүзеге асады. Бұл дағдылар оқушының тілдік құзыреттілігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлауын, өзіндік пікірін білдіру қабілетін дамытады. Осылайша, тіл меңгеру – тек грамматиканы жаттау емес, тұлғаны жан-жақты дамытудың басты құралына айналады.

Қазақ тілінен функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың теориялық негіздері

Функционалдық сауаттылықтың теориялық негіздері психология, педагогика және лингводидактика ғылымдарымен сабақтас. Қазақ тілі пәнін оқытуда білім алушының когнитивтік (танымдық), коммуникативтік (қарым-қатынастық) және әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру басты назарда болуы тиіс. Бұл ретте тұлғалық-бағдарлы білім беру, құзыреттілік тәсіл, дамыта оқыту, сын тұрғысынан ойлау технологиялары жетекші орын алады. Мысалы, коммуникативтік грамматика арқылы оқушылар грамматикалық құрылымдарды тек жаттап қоймай, оларды сөйлеу барысында еркін қолдана алады. Теориялық негізде бұл – тілдік білімнің практикалық дағдыға айналуы.
Функционалдық сауаттылықтың теориялық негіздері психология, педагогика және лингводидактика ғылымдарымен сабақтас. Қазақ тілі пәнін оқытуда білім алушының когнитивтік (танымдық), коммуникативтік (қарым-қатынастық) және әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру басты назарда болуы тиіс. Бұл ретте тұлғалық-бағдарлы білім беру, құзыреттілік тәсіл, дамыта оқыту, сын тұрғысынан ойлау технологиялары жетекші орын алады. Мысалы, коммуникативтік грамматика арқылы оқушылар грамматикалық құрылымдарды тек жаттап қоймай, оларды сөйлеу барысында еркін қолдана алады. Теориялық негізде бұл – тілдік білімнің практикалық дағдыға айналуы.
Функционалдық сауаттылықтың теориялық негіздері психология, педагогика және лингводидактика ғылымдарымен сабақтас. Қазақ тілі пәнін оқытуда білім алушының когнитивтік (танымдық), коммуникативтік (қарым-қатынастық) және әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру басты назарда болуы тиіс. Бұл ретте тұлғалық-бағдарлы білім беру, құзыреттілік тәсіл, дамыта оқыту, сын тұрғысынан ойлау технологиялары жетекші орын алады. Мысалы, коммуникативтік грамматика арқылы оқушылар грамматикалық құрылымдарды тек жаттап қоймай, оларды сөйлеу барысында еркін қолдана алады. Теориялық негізде бұл – тілдік білімнің практикалық дағдыға айналуы.

Жаңа әдіс-тәсілдері арқылы қазақ тілін меңгерту жолында оқушылардың сауаттылығын арттыру

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушыны оқу процесінің белсенді субъектісіне айналдыру маңызды. Бұл мақсатқа жетуде жаңа форматтағы әдіс-тәсілдердің рөлі зор. Қазақ тілі сабағында қолданылатын тиімді әдістер қатарына «Ойлан – жұптас – бөліс», «Джигсо», «RAFT», «INSERT», «Бес жолды өлең», пікірталас, жобалық жұмыс, эссе жазу, кластер, Венн диаграммасы және тағы басқа интербелсенді әдістер жатады. Мұндай тәсілдер арқылы оқушы тек тыңдаушы емес, зерттеуші, ой бөлісуші, шешім қабылдаушы рөлінде көрінеді. Сонымен қатар, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар – Padlet, Kahoot, Quizizz – оқу үдерісін қызықты әрі тиімді етеді. Бұл әдістер оқушылардың функционалдық сауаттылығын жүйелі түрде арттыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі білім беру жүйесінде оқушыны оқу процесінің белсенді субъектісіне айналдыру маңызды. Бұл мақсатқа жетуде жаңа форматтағы әдіс-тәсілдердің рөлі зор. Қазақ тілі сабағында қолданылатын тиімді әдістер қатарына «Ойлан – жұптас – бөліс», «Джигсо», «RAFT», «INSERT», «Бес жолды өлең», пікірталас, жобалық жұмыс, эссе жазу, кластер, Венн диаграммасы және тағы басқа интербелсенді әдістер жатады. Мұндай тәсілдер арқылы оқушы тек тыңдаушы емес, зерттеуші, ой бөлісуші, шешім қабылдаушы рөлінде көрінеді. Сонымен қатар, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар – Padlet, Kahoot, Quizizz – оқу үдерісін қызықты әрі тиімді етеді. Бұл әдістер оқушылардың функционалдық сауаттылығын жүйелі түрде арттыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі білім беру жүйесінде оқушыны оқу процесінің белсенді субъектісіне айналдыру маңызды. Бұл мақсатқа жетуде жаңа форматтағы әдіс-тәсілдердің рөлі зор. Қазақ тілі сабағында қолданылатын тиімді әдістер қатарына «Ойлан – жұптас – бөліс», «Джигсо», «RAFT», «INSERT», «Бес жолды өлең», пікірталас, жобалық жұмыс, эссе жазу, кластер, Венн диаграммасы және тағы басқа интербелсенді әдістер жатады. Мұндай тәсілдер арқылы оқушы тек тыңдаушы емес, зерттеуші, ой бөлісуші, шешім қабылдаушы рөлінде көрінеді. Сонымен қатар, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар – Padlet, Kahoot, Quizizz – оқу үдерісін қызықты әрі тиімді етеді. Бұл әдістер оқушылардың функционалдық сауаттылығын жүйелі түрде арттыруға мүмкіндік береді.

Қазақ тілінен оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттырудың психологиялық негіздері

Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруда оқушы психологиясын ескерудің маңызы зор. Әрбір оқушы – жеке тұлға. Олардың жас ерекшеліктеріне, темпераментіне, оқу стиліне, қызығушылықтарына сай оқыту ғана нәтижеге жеткізеді. Сабақ барысында оқушы өзін еркін сезінуі, ойын ашық айтуы үшін сенімді әрі ынтымақтастыққа негізделген орта құрылуы тиіс. Сонымен қатар, мотивацияны арттыру, мадақтау, рефлексия ұйымдастыру, өзіндік баға беру сияқты психологиялық әдістер функционалдық сауаттылықтың дамуына ықпал етеді. Оқушының өз бетінше ойлануы, шешім қабылдауы, өз пікірін білдіруі – оның ішкі сенімін нығайтады, бұл – функционалдық сауаттылықтың негізі.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруда оқушы психологиясын ескерудің маңызы зор. Әрбір оқушы – жеке тұлға. Олардың жас ерекшеліктеріне, темпераментіне, оқу стиліне, қызығушылықтарына сай оқыту ғана нәтижеге жеткізеді. Сабақ барысында оқушы өзін еркін сезінуі, ойын ашық айтуы үшін сенімді әрі ынтымақтастыққа негізделген орта құрылуы тиіс. Сонымен қатар, мотивацияны арттыру, мадақтау, рефлексия ұйымдастыру, өзіндік баға беру сияқты психологиялық әдістер функционалдық сауаттылықтың дамуына ықпал етеді. Оқушының өз бетінше ойлануы, шешім қабылдауы, өз пікірін білдіруі – оның ішкі сенімін нығайтады, бұл – функционалдық сауаттылықтың негізі.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруда оқушы психологиясын ескерудің маңызы зор. Әрбір оқушы – жеке тұлға. Олардың жас ерекшеліктеріне, темпераментіне, оқу стиліне, қызығушылықтарына сай оқыту ғана нәтижеге жеткізеді. Сабақ барысында оқушы өзін еркін сезінуі, ойын ашық айтуы үшін сенімді әрі ынтымақтастыққа негізделген орта құрылуы тиіс. Сонымен қатар, мотивацияны арттыру, мадақтау, рефлексия ұйымдастыру, өзіндік баға беру сияқты психологиялық әдістер функционалдық сауаттылықтың дамуына ықпал етеді. Оқушының өз бетінше ойлануы, шешім қабылдауы, өз пікірін білдіруі – оның ішкі сенімін нығайтады, бұл – функционалдық сауаттылықтың негізі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы №832 қаулысы.

2. ҚР Білім беруді дамытудың 2011–2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

3. А. Байтұрсынұлы. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1992.

4. М. Мұқанов. Жас және педагогикалық психология. – Алматы: Рауан, 1982.

5. Құрман Н. Қазақ тілін оқытудың әдіснамалық негіздері. – Астана: Таным, 2008.

6. Елубаева Т. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру жолдары. – Алматы: Мектеп, 2016.

7. С. Иманбаева. Қазіргі қазақ тілі: теориясы мен әдістемесі. – Астана, 2020.