«Қазақстан сақтандыру нарығы: қазіргі кездегі жағдайы және даму басымдықтары» дипломдық жұмыс

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті

«Қорғауға жіберілді»

Педагогика және психология

Бағдарламасының жетекшісі

_____________

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы: «Қазақстан сақтандыру нарығы: қазіргі кездегі жағдайы және даму басымдықтары»

Мамандығы: 5В050900- «Қаржы»

Орындаушылар

Ғылыми жетекші:

Алматы, 2022 жыл

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қазақстан сақтандыру нарығы: қазіргі кездегі жағдайы және даму басымдықтары

ДИПЛОМ ЖОБАСЫ

Мамандығы: 5В05900- «Қаржы»

Алматы, 2022 жыл

Жобаны орындаудың күнтізбелік кестесі

Тапсырма берілген күн « ___» _______ 20___ ж.

Ғылыми жетекші: __________________

Мазмұны

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі Қазақстан экономикасын сипаттайтын ерекше белгілердің қатарына тәуекелдердің рөлі едәуір артты. Сондықтан әртүрлі шаруашылық жүргізуші субъектілердің және халықтың мүдделері сенімді сақтандыру арқылы қорғауды қажет етеді.

2020 жылы коронавирус пандемиясы өмірдің барлық салалары сияқты сақтандыру саласына да өз әсерін тигізді. Осылайша, пандемия кезінде Lloyd ' s of London синдикатының сарапшылары 2020 жылдың қорытындысы бойынша әлемдік сақтандыру саласының шығындарын $203 млрд-қа бағалады, алайда туристерді, жүктерді және өндірісті сақтандырумен байланысты бірқатар өнімдерге сұраныс іс жүзінде болмағанына қарамастан, қазақстандық сақтандыру нарығы қарсы тұрды және жаңа жағдайларға бейімделді.

Сақтандырушылар бизнесті жүргізу бөлігінде өз көзқарастарын қайта қарады. Осылайша, 2020 жыл қашықтықтан қызмет көрсетуге онлайн-форматқа көбірек сақтандыру қызметтерін аудару қажет екенін көрсетті, бұл тек сатуға ғана емес, сонымен қатар шығындарды реттеуге және басқа да бағыттарға қатысты. Пандемия цифрландырудың таяу жылдардағы саланың негізгі трендіне айналуына түрткі болды. Сонымен қатар, жаңа шынайылық сақтандырушыларды медициналық сақтандыруда жаңа өнімдерді (коронавирустан, күрделі аурулардан, телемедицинадан сақтандыру), сондай-ақ өндірістегі үзілістен сақтандыру бағдарламаларын, кибер тәуекелдерді, қаржылық шығындарды құруға ынталандырды.Қазақстан Республикасындағы сақтандыру ісін дамыту саласындағы қолданыстағы теориялық әзірлемелер әрқашан бұл мәселелерге әсер ете бермейді. Сақтандыру процестеріне мемлекеттік әсер ету, нарықтық экономиканың өсіп келе жатқан талаптарына сәйкес сақтандыру технологиясының өзгеруі, сақтандыру ұйымдарының қызметін басқаруды жетілдіру бағыттарын әзірлеу мәселелеріне арналған іргелі зерттеулер аз.

Жоғарыда айтылғандардың бәрі Қазақстанның сақтандыру нарығының тиімділігін арттырудың тиісті нарықтық экономикасын дамыту қажеттілігіне әкеледі.

Қазақстанның сақтандыру ісін ұйымдастыру мәселелері А. К. Сембеков, Ж. Ж. Мырзахметова, Е. К. Қалдыбаев, С.Е. Гайсин, Р. Д. Киргизбаева, Ж. Ш.Сатыбалдиева, Н. Ш. Альжанова, Е. А. Сигаев, Г. А. Абдрахманова, Ж. Б. Кебекпаева, Р.Б Азбергенова, Д. Б. Досалянов, М. Ж. Арзаева, Ә. А. Ахметова, М. А. Бейсебаева, Ж. К. Жорабаева, С. Ө. Өсербайұлы, Д. А. Садыханова, М. Д. Тинасилов, С. Н. Дугалова, А. С. Анесова және т.б ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.

Дегенмен сақтандыруды дамыту бойынша теориялық зерттеулер, әдетте, оның тиімділігін арттырудың жалпы экономикалық принциптеріне негізделеді және жеке қаржы институты ретінде сақтандырудың сипаттамалық ерекшеліктерін ескермейді. Көптеген зерттеулерде сақтандыру қызметіндегі өзгерістердің қоғамдық-экономикалық трансформацияларға тәуелділігіне жүйелі талдау жүргізілмейді. Жеке сақтандыру компанияларының қаржы-шаруашылық қызметі процесінде туындайтын практикалық жетістіктері қазіргі экономистердің теориялық еңбектерінде жиі көрінбейді.

Зерттеудің мақсаты: Қазақстанның сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы мен даму баспалдақтарын талдау және қазіргі кезеңде сақтандыру нарығын дамытудың стратегиялық бағыттарын әзірлеу.

Зерттеу міндеттері:

- сақтандыру нарығын және оның құрылымын сипаттайтын ұғымдардың экономикалық мазмұнын қарастыру;

-сақтандыру нарығының қалыптасу кезеңдерін айқындау

- Қазақстандағы сақтандыру нарығының қазіргі жағдайын талдау;

- Қазақстанның сақтандыру нарығын реттеудің заманауи жүйесін зерттеу;

- Қазақстанның сақтандыру нарығының жұмыс істеу мәселелерін анықтау;

Зерттеу объектісі: «Коммеск-Өмір» акцонерлік қоғамы.

Зерттеу пәні: сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы сақтандыру нарығының жұмыс істеу процесінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық қатынастар.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық базасы қаржылық - экономикалық, ұйымдастырушылық-құқықтық, статистикалық және жүйелік талдау әдістерін пайдалануды көздейтін экономикалық теория, қаржыны басқару, мемлекеттік реттеу саласындағы ғылыми әзірлемелерге негізделген ғылыми әдістеме болып табылады.

Жұмыс құрылымы: Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Қазақстандағы сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы

Сақтандыру нарығының нарықтардың басқа түрлерімен салыстырғанда өзіндік ерекшелігі бар, бұл «сақтандыру нарығы» сияқты экономикалық санатты айқындауды талап етеді.

Сақтандыру нарығын басқа қаржы нарықтарынан ерекшелейтін ерекшелік сақтандыру қызметінің мәнісінде, сондай - ақ сақтандыру қызметтерінің әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерінің көріністерімен байланысты транзакциялық шығындардың сипатында көрінеді. Сақтандыру нарығында сондай-ақ сақтандыру қызметтеріне баға белгілеудің ерекше тетігі бар.

Сақтандыру-бұл жеке немесе заңды тұлға зардап шеккен шығындарды көптеген адамдар арасында (сақтандыру жиынтығы) бөлу арқылы өтеу тәсілі. Залалдарды өтеу сақтандыру ұйымының (сақтандырушының) қарауындағы сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі. Сақтандырудың объективті қажеттілігі шығындар кейде адамның бақылауынан тыс деструктивті факторлардың (табиғаттың табиғи күштері) салдарынан туындайды, кез-келген жағдайда біреудің азаматтық-құқықтық жауапкершілігіне әкелмейді. Мұндай жағдайда кез-келген адамнан шығындарды өндіріп алу мүмкін емес және олар жәбірленушінің мүліктік саласына қоныстанады. Алдын ала құрылған сақтандыру қоры зиянды өтеу көзі бола алады.

Ғылыми әдебиеттерде сақтандыру нарығының әртүрлі ғылыми анықтамалары бар, оларды зерттеушілер өздерінің ғылыми және практикалық міндеттерін шешу үшін тұжырымдады. Сонымен, Юлдашев Р. Т. келесі анықтаманы ұсынады: сақтандыру нарығы-бұл сақтандыруды қорғауға әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру нәтижесінде сақтандыруды сатып алу-сату нәтижесінде пайда болатын экономикалық қатынастар жүйесі [1]. Басқа авторлар сақтандыру нарығын ақша немесе әлеуметтік қатынастар саласы ретінде анықтайды, онда сатып алу-сату объектісі белгілі бір өнім ретінде сақтандыру қызметі болып табылады. Сақтандыру нарығының арнайы әлеуметтік-экономикалық орта ретінде анықтамасы бар, онда сақтандыру қорғау сатып алу-сату объектісі болып табылады, оған сұраныс пен ұсыныс қалыптасады [2]. Бұл ретте сақтандыру компаниялары сақтандыру нарығының бастапқы буыны болып танылады. Егер нарықтың классикалық анықтамасын ұстанатын болсақ, онда сақтандыру нарығын сақтандырушылар мен сақтандырушылардың сақтандыру қызметтеріне қатысты мүдделерін біріктіретін экономикалық механизм ретінде қарастыруға болады [3]. Сақтандыру нарығындағы субъектілер сақтандыру компаниялары (сатушылар), азаматтар және заңды тұлғалар (сатып алушылар), сондай-ақ рокерлер және агенттер (делдалдар) болып табылады [4].Осылайша, осы түсіндірмелердің барлығы сақтандыру нарығының негізгі әлеуметтік-экономикалық қасиеттерін ашады.

Сақтандыру меншік құқығының жеткілікті дамыған жүйесі, сондай-ақ келісім-шарт жүйесін қолдайтын бүкіл құқықтық жүйе жағдайында ғана туындауы мүмкін. Сақтандырудың пайда болуының қажетті шартынан басқа, сақтандыруды қоғамда қабылданған әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерден туындайтын ережелер мен нормалардың жиынтығына енгізуді қамтамасыз ету қажет. Бұл жағдайда нормалар мен ережелер белгілі бір жағдайларда адамның мінез-құлқын бейресми түрде реттейтін мінез-құлық үлгілерін білдіреді. Осы аспектіде «сақтандыру мәдениеті» термині сақтандыру компанияларына сенім жағдайында сақтандыру тәуекелдерін анықтау кезінде сақтандыру шартын жасасуға ұмтылысты болжайтын, сондай-ақ жеке тұлғаның немесе ұйымның өмірі бойы тәуекелдерді тұрақты бақылауды көздейтін мінез-құлық үлгісін білдіреді [5].

Сақтандыру нарығы-бұл транзакциялық шығындарды төмендету мақсатында сақтандыру қызметтерін құру, сатып алу-сату және тұтыну бойынша экономикалық агенттердің мінез-құлқын шектейтін және құрылымдайтын әртүрлі институттар мен оларға сәйкес тетіктердің жиынтығы. Бұл ретте экономикалық агенттер деп сақтанушылар, сақтандырушылар және сақтандыру нарығы инфрақұрылымының өкілдері түсініледі [6].

Сақтандыру төрт функцияны орындайды: тәуекел, сақтандыру, жинақ, бақылау.

Сақтандырудың тәуекел функциясының мазмұны тәуекелді өтеуде көрінеді. Осы функцияның іс-әрекеті аясында кездейсоқ сақтандыру оқиғаларының салдарына байланысты сақтандыруға қатысушылар арасында ақша ресурстарын қайта бөлу орын алады.

Сақтандырудың тәуекелдік функциясы негізгі болып табылады, өйткені зиянның ықтималдығы ретінде сақтандыру тәуекелі зардап шеккендердің материалдық залалын өтеу бойынша сақтандырудың негізгі мақсатына тікелей байланысты.

Сақтандыруды қаржыландыруды жеңілдету (жинақтау функциясы) сақтандырудың көмегімен өмір сүруге арналған ақша сомасы сақталады. Бұл жинақ қол жеткізілген отбасылық байлықты сақтандыру арқылы қорғау қажеттілігінен туындайды.

Сақтандырудың алдын алу функциясының мақсаты сақтандыру қорының қаражаты есебінен сақтандыру тәуекелін азайту жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру болып табылады. Өмірді сақтандыруда сақтандыру санаты шартты сақтандыру сомаларын өмір сүру үшін сақтандыру шарттары бойынша жинақталған кезде несие санатына жақын болады.

Сақтандырудың бақылау функциясының мазмұны (сақтандырылмайтын тәуекелдерге назар аудару) сақтандыру қорының қаражатын қатаң мақсатты қалыптастыру мен пайдалануды бақылауда көрінеді.

Сақтандыру қорларын құрудың осы жүйесінен сақтандыру қызметінің екі негізгі бағыты қалыптасты:

- ұжымдық ынтымақтастық қағидатына негізделген және әлеуметтік теңестіруге және әл-ауқаттың ең төменгі деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру;

- негізінен еріктілік қағидатына негізделген және сақтандыру компаниялары жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғаларды жеке сақтандыру.

Қазақстанда сақтандыру институтының пайда болуы мемлекетіміздің тәуелсіздік алу уақытымен сәйкес келеді. Сақтандыру нарығының қалыптасуы экономикалық өтпелі кезең жағдайында жүреді. Өндірістің құлдырауы, кәсіпорындардың төлем қабілетсіздігі, инфляция, жұмыссыздық, рентабельді емес кәсіпорындардың банкроттығы сияқты макроэкономикалық құбылыстар оның жағдайына тікелей әсер етті. 90-шы жылдардың басында пайда болған сақтандыру компанияларының тәжірибесі, қомақты қаржы қаражаты болған жоқ, бұл негізінен сақтандырушылардың көпшілігінің заңды күйреуіне әкеп соқтырған іс-әрекеттерді (кейде құбылмалы) ақтайды, сонымен қатар осы сақтандыру компанияларының кетуі сенімсіздік толқынын тудырды, халықтың көпшілігінде сақтандыруды қабылдамау болды[7].

Қазақстанда алғашқы сақтандыру компаниялары 1990 жылы пайда болды. Олардың ұйымдық құрылымдары кооперативтер мен серіктестіктерден акционерлік қоғамдарға дейін дамыды.

1993 жылға қарай, «Сақтандыру туралы» Заңның қабылдануымен біздің мемлекетіміздің сақтандыру заңнамасының негіздері қаланды, сақтандыру ұйымдарының саны 900-ге жетті. Рас, олардың көпшілігі сақтандырумен тек атауын байланыстырды. Заңмен қойылған талаптарды тек 13 сақтандырушы орындай алды. Сол жылы 38 компанияның бастамасы бойынша Қазақстанның сақтандырушылар одағы құрылды[8].

1710 ₸ - Сатып алу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап тегін
сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Материал жариялау Сертификатты жүктеу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру