ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУДЕ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

Нуржаубаева Мадина Жумабековна

Қызылорда облысы, Арал ауданы №59 орта мектебі

Қосымша білім беру педагогі

КІРІСПЕ

Қосымша білім беру - бұл мектептегі білім беру процесін толықтыратын, оқушылардың жеке қабілеттері мен қызығушылықтарын ескере отырып, олардың жан-жақты дамуын қамтамасыз ететін маңызды сала. Қосымша білім беру – оқушыларға кәсіби бағдар бере отырып, олардың бос уақытын мазмұнды ұйымдастыру. Оқушылардың жеке қабілеттерін дамытуға мүмкіндік беретін маңызды жүйе. Оның мақсаты – оқушылардың тұлғалық өсуін қамтамасыз ету, олардың шығармашылық және ғылыми ізденісін ынталандыру.

Қосымша білім беру – оқушылардың негізгі оқу бағдарламасынан тыс білімдерін жетілдіруге бағытталған маңызды сала. Бүгінгі таңда қосымша білім беру жүйесінде заманауи педагогикалық трендтерді қолдану оқытудың тиімділігін арттыруға көмектеседі. Қосымша білім беру мекемелерінде оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыру үшін бірнеше әдістер мен тәсілдер қолданылуда. Бұл баяндамада қосымша білім беру саласындағы оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың тиімді әдістері қарастырылады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУДЕ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

1. Жобалық әдіс

Жобалық әдіс оқушылардың білімін тәжірибе арқылы кеңейтуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс оқушыларды нақты тақырыпқа қатысты жобалар жасауға тарту арқылы олардың шығармашылық қабілеттерін, зерттеу дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Жобалық әдіс оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың өз бетінше жұмыс істеуін, топтық жұмысты ұйымдастыруды үйретеді. Бұл әдіс арқылы оқушылар нақты мәселені шешуге бағытталған тапсырмаларды орындап, өздерінің нәтижелерін дәлелдейді.

2. Интерактивті әдістер

Интерактивті әдістер оқушылардың білім алу процесіне белсене қатысуын қамтамасыз етеді. Бұл әдіс арқылы оқушылар сабақ барысында өзара пікір алмасып, әртүрлі тапсырмаларды орындап, бір-бірінен үйренеді. Мұндай әдістерге рөлдік ойындар, топтық жұмыс, пікірталастар, жағдайлық тапсырмалар және басқа да белсенді оқыту түрлері жатады. Интерактивті әдістер оқушылардың ойлау қабілетін дамытып, олардың өз пікірін еркін білдіруіне мүмкіндік береді.

3. Модульдік оқыту жүйесі

Модульдік оқыту жүйесі оқу процесін бірқатар жеке, бірақ өзара байланысты блоктарға бөлуге мүмкіндік береді. Әрбір модуль белгілі бір тақырыпты тереңірек зерттеуге бағытталған және оның ішінде оқушының білімін тексеру мен бағалауға арналған тапсырмалар қарастырылады. Мұндай жүйе оқушылардың өздігінен білім алуына жағдай жасап, оқытудың нәтижелілігін арттырады.

4. Кейс-стади әдісі

Кейс-стади әдісі нақты өмірлік жағдайларды талдау арқылы оқушыларға практикалық білім мен дағдыларды береді. Бұл әдіс негізінде оқушылар белгілі бір мәселені шешу үшін нақты жағдайды зерттеп, түрлі шешімдер ұсынады. Кейс-стади әдісі оқушыларды сыни ойлауға және мәселені кешенді тұрғыдан қарауға үйретеді.

5. Шығармашылық жұмысты дамыту

Қосымша білім беру барысында шығармашылықты дамытуға ерекше назар аударылады. Оқушыларға өз идеяларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін шығармашылық тапсырмалар мен жобалар олардың жеке тұлғасын қалыптастыруға, эстетикалық талғамын арттыруға көмектеседі. Шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың өздігінен ойлауы, тәуелсіз шешім қабылдауы және жаңа нәрселерге қызығушылығы артады.

6. Кері байланыс және өзін-өзі бағалау

Оқушылардың өз жұмысын бағалауға және қай салада жетілу керектігін анықтауға бағытталған әдістер қосымша білім беру процесінде маңызды орын алады. Өзін-өзі бағалау арқылы оқушылар өздерінің күшті және әлсіз жақтарын анықтап, болашақта жеке даму стратегиясын құра алады. Кері байланыс оқу процесінің тиімділігін арттырып, оқушы мен мұғалім арасындағы байланысты нығайтады.

7. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану

Қазіргі таңда ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың көмегімен оқу процесін тиімді ұйымдастыру мүмкіндігі артты. Электронды оқулықтар, онлайн курстар, білім беру платформалары, түрлі бағдарламалық құралдар оқушыларға заманауи технологияларды меңгеруге мүмкіндік береді. Бұл әдіс оқушылардың уақытын үнемдеуге, білім сапасын жақсартуға және оқу материалдарын жан-жақты меңгеруге ықпал етеді.

8. Дифференциалды оқыту әдісі

Дифференциалды оқыту әдісі оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеріп, оқу материалын әртүрлі деңгейде ұсынуға негізделген. Бұл әдіс арқылы оқушылардың әрқайсысына жеке білім беру траекториясы жасалады, яғни, қабілеттеріне қарай жеңіл немесе күрделі тапсырмалар беріледі. Дифференциалды оқыту оқушылардың өзін-өзі жүзеге асыруына мүмкіндік беріп, олардың білім алу процесіне деген қызығушылығын арттырады.

9. Сыни ойлау арқылы оқыту

Сыни ойлау – бұл ақпаратты талдау, бағалау, салыстыру және тұжырым жасау дағдыларын дамытуға бағытталған әдіс. Бұл әдіс оқушыларға өз көзқарастарын негіздеп, дәлелдер келтіруге, күрделі мәселелерді шешуде жаңа шешімдер ұсынуға мүмкіндік береді. Сыни ойлау арқылы оқыту оқушыларды белсенді ойлауға, мәселені түрлі қырынан қарауға және өз пікірін сенімді түрде білдіруге үйретеді.

10. Форумдар мен дебаттар

Қосымша білім беру процесінде форумдар мен дебаттар ұйымдастыру оқушылардың қоғамдық сөйлеу дағдыларын дамытуға көмектеседі. Бұл әдіс оқушыларға белгілі бір мәселе бойынша өз көзқарастарын ашық түрде білдіруге, қарсы пікірлерді тыңдауға және өз пікірлерін қорғауға мүмкіндік береді. Дебаттар және форумдар оқушылардың коммуникативтік қабілеттерін арттырып, қоғамдық өмірге белсене араласуға дағдыландырады.

11. Ұжымдық жұмыс және кооперативті оқыту

Ұжымдық жұмыс және кооперативті оқыту әдісі топтағы әрбір оқушының өз үлесін қосуына мүмкіндік береді. Мұнда топ мүшелері бірлесіп жұмыс істеп, белгілі бір тақырыпты зерттеп, оны топ алдында қорғауға міндетті. Бұл әдіс оқушылардың бір-бірімен ынтымақтастықта жұмыс істеу дағдыларын арттырып, әлеуметтік жауапкершілікті дамытуға ықпал етеді. Сонымен қатар, топтық жұмыста оқушылар өз идеяларымен бөлісіп, бір-бірінен үйренеді.

12. Тәжірибелік және зерттеу жұмыстары

Тәжірибелік және зерттеу жұмыстары оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытуға арналған маңызды әдіс болып табылады. Оқушылар нақты ғылыми тапсырмаларды орындау арқылы өздерінің зерттеу қабілеттерін шыңдайды, мәселені кешенді түрде қарастыруға, эксперименттер мен зерттеулер жүргізуге үйренеді. Бұл әдіс оқушыларды ғылыми ойлауға, деректерді талдауға және зерттеудің нәтижелерін нақты көрсетуге баулиды.

13. Ойын технологияларын пайдалану

Қосымша білім беру процесінде ойын технологияларын пайдалану да оқушылардың белсенділігін арттыруға ықпал етеді. Ойындар – бұл оқушыларға білімді меңгерудің қызықты әрі тиімді әдісі. Мысалы, танымдық ойындар, рөлдік ойындар, виртуалды ойындар арқылы оқушылардың логикалық ойлауын, стратегиялық ойлауын дамытуға болады. Сонымен қатар, ойындар оқу материалын жеңіл қабылдауға және материалды шығармашылық тұрғыда меңгеруге ықпал етеді.

14. Қашықтан оқу және онлайн платформалар

Қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды пайдалану оқу процесін тиімді ұйымдастырудың тағы бір әдісі болып табылады. Қашықтан оқу, онлайн курстар, вебинарлар, білім беру платформалары оқушыларға әлемнің кез келген бұрышынан білім алуға мүмкіндік береді. Бұл әдіс оқушылардың білім алу мүмкіндіктерін кеңейтіп, уақыт пен орынға тәуелсіз білім алуға жағдай жасайды.

15. Рефлексия және өзара бағалау

Оқушылардың оқу процесіне деген көзқарастарын қалыптастыру үшін рефлексия және өзара бағалау әдістері маңызды рөл атқарады. Рефлексия – бұл оқушының өз білімін, дағдыларын және даму жолын талдау процесі. Өзара бағалау арқылы оқушылар бір-бірінің жұмыстарына объективті түрде баға беріп, сол арқылы өз білімдерін арттырады. Бұл әдістер оқушылардың сыни ойлауын дамытып, олардың жеке жетістіктері мен кемшіліктері туралы түсінік алуға көмектеседі.

ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУДЕ ЖОБАЛЫҚ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Қосымша білім беру жүйесі оқушылардың негізгі оқу бағдарламасынан тыс білімдерін жетілдіруге және дағдыларын дамытуға бағытталған. Бүгінгі таңда білім беруде жобалық және проблемалық оқыту әдістерін қолдану өзекті болып табылады. Бұл тәсілдер оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, зерттеу дағдыларын жетілдіруге және нақты өмірлік мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

1. Жобалық оқытудың маңызы. Жобалық оқыту – оқушылардың белгілі бір мәселені шешуге немесе өнім жасауға бағытталған белсенді оқыту әдісі. Бұл әдіс білім алушыларға теорияны тәжірибемен ұштастыруға және өз бетінше зерттеу жүргізуге мүмкіндік береді.

2. Проблемалық оқытудың ерекшеліктері. Проблемалық оқыту – оқушыларды өздігінен ойлануға, шешім қабылдауға және күрделі мәселелерді шешуге үйрететін әдіс. Бұл тәсіл олардың аналитикалық және сыни ойлау қабілеттерін дамытуға көмектеседі.

3. Қосымша білім беру аясындағы тиімділігі

• Практикалық дағдыларды дамыту: Оқушылар нақты жобалармен жұмыс жасап, өз білімдерін тәжірибе жүзінде қолданады;

• Мотивацияны арттыру: Өз жобаларын жүзеге асыру мүмкіндігі оқушыларды қызықтырып, оқуға ынталандырады;

• Командалық жұмыс: Бірлескен жобалар арқылы оқушылар командада жұмыс істеу дағдыларын меңгереді;

• Шығармашылық және инновация: Проблемалық оқыту оқушыларды стандартты ойлаудан шығып, жаңа шешімдерді іздеуге итермелейді;

• Өзін-өзі дамыту және жауапкершілік: Оқушылар өз бетінше ақпарат іздеуді, шешім қабылдауды және жұмыстарын ұйымдастыруды үйренеді.

4.Қолдану мысалдары. Қазақстанда қосымша білім беру орталықтарында жобалық және проблемалық оқыту әдістері кеңінен қолданылуда. Мысалы, оқушыларға экологиялық мәселелерді шешуге арналған жобалар жасау ұсынылады, сонымен қатар, робототехника үйірмелерінде инженерлік шешімдерді табу бағытында проблемалық тапсырмалар беріледі.

Жобалық және проблемалық оқыту – қосымша білім берудің тиімді әдістерінің бірі. Бұл тәсілдер оқушылардың шығармашылық, сыни ойлау және зерттеу дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді. Қосымша білім беру ұйымдары осы әдістерді кеңінен қолдану арқылы білім алушыларды болашаққа жан-жақты дайындай алады.

Геймификация (ойын технологияларын қолдану) және оның тиімділігі. Қосымша білім беру жүйесі оқушылардың негізгі оқу бағдарламасынан тыс білімдерін жетілдіруге және дағдыларын дамытуға бағытталған. Заманауи білім беру үрдісінде геймификация әдістемесін қолдану ерекше маңызға ие. Бұл тәсіл оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттырып, оларды белсенді әрі ынталы болуға ынталандырады.

1. Геймификацияның маңызы. Геймификация – білім беру процесіне ойын элементтерін енгізу арқылы оқушылардың мотивациясын көтеру әдісі. Бұл тәсіл оқушылардың оқу материалын жеңіл әрі қызықты меңгеруіне көмектеседі, сондай-ақ олардың логикалық ойлау және шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.

2.Қосымша білім беру аясындағы геймификацияның рөлі. Қосымша білім беру ұйымдары геймификацияны пайдалану арқылы оқыту процесін тартымды әрі тиімді ете алады. Мысалы, білім беру платформаларында ұпай жинау, марапаттар беру, рейтингтік жүйелерді қолдану оқушыларды оқу үдерісіне белсенді қатысуға ынталандырады.

3. Геймификация әдістерінің тиімділігі.

• Мотивацияны арттыру: Ойын элементтері оқушылардың қызығушылығын оятып, оларды оқу үдерісіне белсенді тартуға көмектеседі;

• Интерактивті оқыту: Геймификация білім алушыларды теорияны тәжірибемен ұштастыруға ынталандырады;

• Командалық жұмыс: Бірлескен ойындар мен жарыстар оқушыларды әлеуметтік дағдыларды дамытуға және ынтымақтастыққа бейімдейді;

• Оқу материалын жеңіл қабылдау: Ойын технологияларын пайдалану күрделі тақырыптарды жеңіл әрі түсінікті етіп ұсынуға мүмкіндік береді;

• Өзін-өзі бағалау және жетілдіру: Геймификация жүйелері оқушыларға өз жетістіктерін бақылауға және үздік нәтижелерге ұмтылуға көмектеседі.

4. Қолдану мысалдары. Қазақстандағы қосымша білім беру орталықтары геймификация элементтерін белсенді түрде енгізуде. Мысалы, Duolingo тілді үйрету платформасы ойын түрінде тілді меңгеруді жеңілдетсе, Kahoot! платформасы тесттер мен викториналарды қызықты ойынға айналдырады. Сонымен қатар, мектептерде білім беру квиздері мен білім марафондары өткізіледі.

Геймификация – қосымша білім берудегі маңызды инновациялық тәсілдердің бірі. Ол оқушылардың оқуға деген ынтасын арттырып қана қоймай, олардың шығармашылық, логикалық және әлеуметтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Қосымша білім беру ұйымдары геймификацияны кеңінен қолдану арқылы білім беру сапасын арттырып, оқушылардың оқуға деген қызығушылығын жаңа деңгейге көтере алады.

Қорытынды

Қосымша білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – әрбір оқушының тұлғалық әлеуетін ашуға мүмкіндік беретін қолайлы оқу жағдайларын жасау болып табылады. Қосымша білім беру саласында оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыру оқушылардың жан-жақты дамуына, олардың жеке қабілеттері мен қызығушылықтарын арттыруға бағытталған.

Қосымша білім беру жүйесіндегі оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыру үшін әртүрлі әдістер мен тәсілдер қолданылады. Жоғарыда аталған әдістер оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттырып, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Әрбір әдіс оқушылардың өзін-өзі жүзеге асыруына, білім алу процессіне белсенді қатысуына мүмкіндік береді, сондықтан осы әдістерді тиімді пайдалану арқылы оқушылардың жеке тұлғалық өсуін, танымдық және практикалық дағдыларын қамтамасыз етуге болады.

Қосымша білім беру педагогтері оқушыларға таным көкжиегін кеңейте білім беріп, өнерге баулып, кәсіби бағдар берумен қатар,  бала жастан ел тарихын, әдет-ғұрпы мен дәстүрін сыйлап-құрметтеуге тәрбиелеп, ұлттық құнды­лықты ұрпақ бойына сіңіру жолында еңбек етуде.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Білім беру үдерісінде SMART-технологияларды қолдану бойынша әдістемелік ұсынымдар. – Нұр-Сұлтан: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2022. – 120 б

2. Артамонова В. В. XXI ғасырда геймификация тұжырымдамасын дамыту / В.В. Артамонова // Тарихи және әлеуметтік-білім беру ойы. Шығ. № 2 (2). 2018.

3. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» – Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы №348 бұйрығы.

4. «Мектептегі қосымша білім беруді тиімді ұйымдастыру» – Өрлеу Біліктілікті Арттыру Ұлттық Орталығы. https://ustazvko.orleu-edu.kz/?p=3757

5. Қосымша деректер: интернеттегі ашық дереккөздер