ҚАЗАҚСТАН РЕСПУЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІ

«Шахмат» үйірмесінің оқу жоспары

Балалардың жас мөлшері – 6-17 жас

Инклюзивті білім алатын балаларға арналған

Бағдарламаны түзген:

дене шынықтыру мұғалімі

Шымкент, 2024 жыл

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА

Балаларды  өмірге бейімдеуде шахмат ойынының тиімділігі

Шахмат ойыны-балаларға тек қуаныш сыйлайтын ойын ғана емес,ойлауды дамытудың тиімді құралы. Шахмат ойынына үйретудің алғашқы баспалдақтарын көрсету-балаларды кеңістікке бағдарлай алу қабілетін дамытуға,ойлаудың аналитикалық-синтетикалық жолдарын,ой тұжырымдарын жасау,есте сақтау,қорытынды жасай алу қабілетін,іс-әрекетін болжауды дамытуға көмектеседі.

Шахматты біз осы уақытқа дейін ойын деп қабылдап келдік. Ал, тереңірек үңілсек, шахмат — адамның ақыл-ой дамуына ықпал ететін білім. Осы орайда Елбасы тікелей эфирдегі дәрісінде шахматтың тұнып тұрған есеп екенін айта келіп, «есепке жүйрік адам математиканы еркін меңгереді» деген болатын. Сондықтан, шахматпен математика, ғылым мен ілім — ұштасып жатқан тұтас ұғым деп түсінуіміз қажет.

Қазіргі ақпараттандыру технологиясының кең дамыған кезінде оқушылар үлкен ауқымды ақпараттарды тез қабылдап, сараптап, логикалық қорытындылар жасай білулері керек. Логикалық және жүйелі ойлауды қалыптастыруда шахматтың алатын орны  зор. Ол оқушылардың аз уақытта ойларын шоғырландыруына, туған жағдаятты сараптауға және шешім шығаруға үйретеді және алдына қойған мақсатына жетуге, төзімділікке тәрбиелейді. Сонықтан да әлемде «Шахмат – ақыл-ойды ­дамытатын спорт түрі» болып саналады. Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев: «Мемлекет адамның ой-өрісін жетілдіретін бекзат өнерді дамытуға барынша қолдау көрсете береді» деп нақты пікір білдірген болатын.

Шахмат – екі тұлғаның көрнекі түрде сайысу түрі. Ол бізге адамның шығармашылық дәрежесін анықтауға қажет. Шахмат ойнаушының үнемі жетілуінен, жүйелі түрде дайындық сағаттарын жүргізуден кейін нәтиже күтуге  болады.  Шахмат ойыны – бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибиені қалыптастыруға арналған жағдайлар негізіндегі іс-әрекеттің бір түрі.

Бағдарламаның тиімділігі – уақыт талабымен сәйкес. Жеке тұлғаны жетілдіру қиын мәселе болғандықтан, шахматты үйретудің құрылымы мен мазмұны мақсатқа бағытталған мінез қалыптастыруға тәрбиелейді. Сабақтан тыс білім беру жүйесінде шахматты үйрету жүйесі оқушылардың жеке қабілеттіліктерін айқындап, жетілдіре отырып оның тұлға ретінде жалпы жетілуі мен тәрбиесіне бағытталады. Бисер тоқу өнері өте нәзіктікті, әдемілікті, шыдамдылықты және фантазия мен шеберлікті талап етеді. Әр адам бисер тоқумен айналысуына болады.

     Бағдарламаның ерекшелігі балаға даралап білім беруге бағытталғандығында. Ол бағдарламаға енгізілген және екі негізгі бағыт алады. Алдымен әр шахмат ойнаушының тұлғалық ерекшеліктерін ескере отырып тәрбиелеуде, екіншіден әр тәрбиеленушінің өмірге көзқарасы, жағдаяттарды шеше білуі есепке алынады.  Баланың жеке қасиеттерін табиғи, физикалық және психологиялық қасиеттерін білуді талап етеді.

Оқу жоспары: 6-17 жастағы инклюзивті білім алатын балаларға арналған.

Оқу нысаны: күндізгі

«Шахмат» үйірмесінің оқу бағдарламасы аптасына үш сағаттан 144 сағатқа жасалынған.Оқу бағдарламасы инклюзивтік білім алатын балалардың ерекшеліктерін ескере отырып, құрастырылған.

«Шахмат» үйірмесінің басты мақсаты:

• Балаларға шахмат ойыны туралы мағұламаттар беру, үйрету.

• Балалардың ойлау, есте сақтау, тұлғалық дамуын қалыптастыру.

• Балалардың салауатты өмір салтын ұстануға,ақыл ой-өрісін дамытуға,іздемпаздылыққа, шығармашылыққа баулу, танымдық ерекшеліктерін қалыптастыру.

• Балалардың ақыл-ойын дамытуға ықпал ету.

• Балаларды әлеументтендіру

Шахмат үйірмесінің міндеті:

• Шахмат спортын дамыту, балалардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру. Талантты балаларды анықтау және жарыстарға қатыстыру. Шахмат сабағы арқылы шығармашыл, дарынды жеке тұлғаларды жетілдіру және тәрбиелеу.

Болжамды нәтиже:

• Шахмат ойынының тарихын, әлем чемпиондарының аттарын біледі;

• Тактикалық және стратегиялық тәсілдерді бағыттай ала білуі;

• Дебют пен ойыншының аяғына дейін қалай жеткізіп ойнай алатынын біледі;

• Өз қателерін көреді және уакытында түзете алады;

• Шапшаң ойлауға, тез шешім қабылдай білуге дағдыланады;

• Инклюзивті білім алатын балалар әлеуметтенеді, ортаға бейімделеді.

Шахмат ойынының негізгі принцптері:

• Қолда бар фигураларды өрбіту

• Орталық шаршылар үшін күрес

• Өз королін берік қорғаныста ұстау

• Осы мақсаттарды толық түсінгеннен кейін мықты стратегиялық жоспар құрылады, тактикалық айла-тәсілдер арқылы жүзеге асады.

Шахмат фигуралары

Шахмат ойынында барльғы 16 фигура, 16 пешка бар.Олардын жартысы ак, жартысы қара туске боялған. Фигуралардын атаулары:

1. Король- ең маңызды фигура;

2. Ферзь- корольдің (оң қолы) ең күшті фигура;

З. Ладья - Ферзьден кейінгі күшті фигура;

4. Конь – басқа фигуралардан аттап өте алатын бірден - бір фигура;

5. Слон – коньмен күші бірдей фигура;

6. Пешка – ең әлсіз ойыншы.

Шахмат ойынындағы термин сездер

*ПАРТИЯ- ойыншылардың ойнаған әрбір ойыны;

*СТРАТЕГИЯ- ойыннын жоспары;

*ТАПИП – айла-тәсіл;

*ДЕБЮТ – ойынның басталуы, яғни алғашқы 10-15 жүріс;

*МИПЕЛЬШПИЛЬ – ойынның ортасы, шахматтың ең бір қызық кезеңі;

*ЭНДШПИЛЬ – ойынның аяғы, шахматтың соңғы кезеңі.

Шахмат үйірмесінің күнтізбелік-тақырыптық жоспары

Пайдаланылған әдебиет:

1.«Шахмат, дойбы, тоғызқұмалақ» кітабы;

2. Бардвик Тодд«Шахматы для детей»;

3. Лозано Франциско «Уроки мудрой игры

4. Костьев А. Н. «Учителю о шахматах» М., «Просвещение», 1986;

5.Шахматы – школе. Под ред. Б. С. Гершунского. – М.: Педагогика, 1991;

6.Е.Я. Гик «Беседы о шахматах», М., «Просвещение», 1985;

7.Б. А. Злотник «Шахматы: наука, опыт, мастерство»;

8. В. Е. Голенищев. «Подготовка юных шахматистов I разряда; Линдер И. М. «1000 самых красивых шахматных партий»;

9.Бобби Фишер учит играть в шахматы, Киев, «Здоровья», 1991; А. Карпов.

10.«Сто победных партий». – М.: «Физкультура и спорт», 1984

Шахмат үйірмесінің техникалық жабдықталуы:

• ҚР Мәдениет және спорт министрінің 2021 жылғы 119 бұйрығына сәйкес, «Шахмат» үйірмесі талапқа сай жабдықталған;

• Сабақтар өткізуге арналған санитарлық тораппен жабдықталған, жарықтандырылған бөлмелер;

• Үйірмеге қажетті құралдар;

• Стол, үстелдер;

• Шахмат тақталары;

• Сабақтарды өткізуге арналған барлық құрал-жабдықтар.

• Пантустар мен бейнебақылау камералары

• СЭС талаптары бойынша дәретханалар мен жылы жуыну бөлмелері.

Шахмат үйірмесінің оқу бағдарламасы бойынша сабақ кестесі

• Шахмат үйірмесіне қатысатын балалар саны-8

• Балалардың жас еркешелігіне байланысты 1 топқа бөлінген.

• Үйірме балалардың бос уакытына қарай 2 аусымда жұмыс жасайды.

• Оқу түрі: топтық

• 4.Кезеңі: аптасына 3 рет

• 5.Сабақ уакыты: 60 минут

Шахмат үйірмесінің кестесі

Өткізілетін іс-шаралар кестесі

Шахмат үйірмесінің қатысушыларына қойылатын талаптар:

• Спорт секциясының қойылған талаптарын сақтау;

• Әрбір қатысушының дәрігердің қолымен және мөрімен расталған спорттық сабақтарға қатысуға рұқсат беретін дәрігердің анықтамасы болуы тиіс;

• Сабаққа тек сабақ кестесіне сәйкес келетін күндер мен сағаттарда келуге;

• Сабақтан себепсіз қалмауға;

• Үйірме сабақтарында тәртіп сақтауға.