Танымдық іс әрекеті бұзылысы салдарынан оқу іс-әрекетінің бұзылысы

Танымдық іс әрекеті бұзылысы салдарынан оқу іс-әрекетінің бұзылысы

Танымдық іс-әрекеттің бұзылыстары, әсіресе мектеп жасындағы балаларда оқу іс-әрекетінің тиімділігіне айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Мұндай бұзылыстар балалардың ақпаратты қабылдау, оны өңдеу және сақтау қабілеттерін төмендетеді, бұл оқу процесінің күрделілігін арттырады. Мақалада танымдық іс-әрекет бұзылысының түрлері, оның себептері мен әсерлері, сондай-ақ бұл мәселені шешу жолдары қарастырылады.

Танымдық іс-әрекет бұзылыстарының себептері

1. Нейропсихологиялық факторлар: Мидың жұмысында бұзылыстар немесе ми жарақаттары, туа біткен кемістіктер, даму ақаулары танымдық процестерге теріс әсер етуі мүмкін.

2. Психоэмоционалды факторлар: Баланың эмоционалды жағдайы мен психологиялық тұрғыдан ауыртпалықтар, мысалы, стресстер, қорқыныштар, әлеуметтік күйзелістер оқу процесінде қиындықтар тудырады.

3. Әлеуметтік және отбасылық жағдай: Баланың отбасында ұрыс-керістер, назардың жетіспеушілігі, тәрбиенің дұрыс болмауы да танымдық бұзылыстарға себеп болуы мүмкін.

Танымдық іс-әрекет бұзылысының әсерлері

1. Оқу дағдыларының төмендеуі: Баланың оқу іс-әрекетіне деген қызығушылығы мен қабілеті төмендеп, білімді қабылдау және оны меңгеру қиынға түседі. Бұл оқудағы жетістіктердің төмендеуіне әкеледі.

2. Даму мәселелері: Танымдық бұзылыстар баланың ақыл-ой дамуын тежейді, бұл оның жалпы білім деңгейін және әлеуметтену процесін қиындатады.

3. Мотивацияның төмендеуі: Оқу кезінде қиындықтар балалардың оқу процесіне деген мотивациясын төмендетеді. Олар өздерінің күш-жігерлерінің нәтижесіз болатынын сезінуі мүмкін.

Танымдық іс-әрекет бұзылыстарын жеңу жолдары

1. Диагностика және ерте анықтау: Баланың танымдық қабілеттерінің дамуында қандай да бір ауытқулар байқалған жағдайда, оларды ерте кезеңде анықтап, диагностикалық зерттеулер жүргізу маңызды. Бұл оқыту процесін оңтайландыруға көмектеседі.

2. Жеке және топтық жұмыстар: Әр баланың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқу бағдарламасын түзету және тиімді әдістемелерді қолдану өте маңызды. Оқушылармен жеке жұмыс істеу немесе топтық талқылаулар танымдық процестерді жақсарта алады.

3. Психологиялық және педагогикалық көмек: Мектептерде педагог-психологтардың көмегі мен арнайы бағдарламалар арқылы балалардың психоэмоционалды жағдайын жақсарту қажет.

4. Қосымша білім беру: Әртүрлі қосымша білім беру әдістері (мұғалімдер, репетиторлар, қосымша курстар) баланың оқу қабілетін арттыруға көмектеседі.

Танымдық іс-әрекет бұзылыстарының түрлері

1. Дислексия – оқу кезінде сөздерді дұрыс қабылдай алмау немесе оқу дағдыларында қиындықтар туындауы.

2. Дисграфия – жазу дағдыларында қиындықтар, әріптерді дұрыс жазбау, жазу тәртібін бұзу.

3. Диспраксия – қимыл мен моториканы үйлестірудегі қиындықтар.

4. Деменция және ақыл-ой кемістігі – ми жұмысының төмендеуі немесе ақыл-ой қабілеттерінің шектелуі.

5. Гиперактивтілік және назардың тапшылығы (СДВГ) – баланың оқу процесінде ұдайы назарын жинай алмауы, гиперактивтілігі.

Психологиялық көмек

Психологиялық көмек баланың оқу процесіне эмоционалды және мотивациялық тұрғыдан әсер етеді. Танымдық іс-әрекет бұзылыстары бар балалар көбінесе оқуға деген қызығушылығын жоғалтады, олар өздерін әлсіз сезініп, өз қабілеттеріне сенімсіз болады.

1. Психологтың жұмысымен баланың эмоционалдық жағдайын түзету: Мұндай балаларға сенімділік беретін әдістер, мотивациялық тренингтер, өзіне деген сенімділікті арттыратын жаттығулар маңызды.

2. Психотерапевтік қолдау: Оқу қиындықтары балаларда стресстік және мазасыздықты тудыруы мүмкін. Психотерапия арқылы баланың ішкі күйзелістерін жеңуге көмектесуге болады.

3. Топтық жұмыс: Психолог топтық жаттығулар мен ойындарды ұйымдастыру арқылы балалар арасында әлеуметтік қарым-қатынастарды жақсартып, оларды бір-біріне қолдау көрсетуге үйретеді.

Медициналық көмек

Медициналық көмек танымдық бұзылыстардың физиологиялық негіздерін анықтап, баланың денсаулығын бақылауды қажет етеді.

1. Неврологтың тексеруі: Мидың дамуындағы немесе жұмысындағы бұзылыстарды анықтау үшін дәрігерлік тексерулер мен тесттер қажет. Кейбір жағдайда мидың құрылымдық немесе функционалдық бұзылыстарын емдеу керек болады.

2. Фармакологиялық терапия: Кейбір танымдық бұзылыстарды түзету үшін дәрі-дәрмектер ұсынылуы мүмкін. Мысалы, СДВГ (гиперактивтілік) немесе депрессия жағдайында арнайы дәрі-дәрмектер қолданылуы мүмкін.

3. Логопедиялық көмек: Дислексия, дисграфия және басқа тілдік бұзылыстарды емдеуде логопед көмегі қажет болуы мүмкін.

Педагогикалық көмек

Педагогикалық көмек баланың оқу іс-әрекетін түзетуге, оқудағы қиындықтарды жеңуге бағытталған. Мұндай көмек мұғалімдер мен педагогтардың күнделікті жұмысында маңызды рөл атқарады.

1. Жеке оқу жоспары: Әр баланың ерекшеліктерін ескере отырып, жеке оқу жоспары жасалуы керек. Бұл жоспар танымдық іс-әрекет бұзылыстары бар балаларға оқыту үдерісін оңтайландыруға мүмкіндік береді.

2. Арнайы әдістемелер: Танымдық дағдыларды дамыту үшін арнайы әдістемелер мен техникалар пайдаланылады. Мысалы, көрнекі құралдар, ойындар, арнайы жаттығулар арқылы баланың оқу дағдыларын дамыту.

3. Көмекші оқу құралдары: Танымдық қабілеттері төмен балалар үшін арнайы оқу құралдары мен технологиялар (компьютерлік бағдарламалар, электрондық оқулықтар) қолданылады.

4. Даму жаттығулары: Әр балаға жеке қабілеттеріне сәйкес жаттығулар мен тапсырмалар беріледі. Бұл тапсырмалар баланың интеллектісін дамытуға және оқу дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі

Қорытынды

Танымдық іс-әрекеттің бұзылыстары оқу іс-әрекетінің жетіспеушілігіне алып келетін күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Бұл мәселені шешуде ерте диагностика, психологиялық қолдау және арнайы білім беру әдістерін қолдану маңызды рөл атқарады. Балалардың интеллектуалдық және эмоционалдық дамуында тұрақты және кәсіби көмек көрсету оқу жетістіктерін арттыруға септігін тигізеді.

Танымдық іс-әрекет бұзылысы баланың оқу процесіне, оның танымдық дамуына теріс әсер етуі мүмкін. Мұндай бұзылыстар балалардың оқу іс-әрекетіне қатысты түрлі қиындықтарды туындатады және білім беру жүйесінде арнайы психологиялық, медициналық және педагогикалық көмек қажет етеді. Бұл көмек балалардың интеллектуалдық қабілеттерін дамытуға, оқудағы қиындықтарды жеңуге және психоэмоционалдық жағдайларын түзетуге бағытталған.

Пайдаланған әдебиеттер

1 Шахмаева, Н.Қ. (2009). Балалар психологиясы. Алматы: "Қазақ университеті" баспасы.
Бұл кітапта балалардың психологиялық даму ерекшеліктері, олардың оқу процесіндегі қиындықтары мен психологиялық көмек көрсету әдістері қарастырылады.

2 Мұхамбетжанова, Р. (2015). Педагогикалық психология негіздері. Алматы: "Білім" баспасы.
Педагогикалық психологияның негіздері, сондай-ақ оқу іс-әрекетінің бұзылыстары мен оның себептері, сол мәселелерді шешу жолдары талданады.

3 Хайруллина, Г.Г. (2012). Танымдық процестерді дамыту және коррекциялау. Мәскеу: Педагогика баспасы.
Танымдық іс-әрекет бұзылыстарының түрлері мен оларды түзету үшін қолданылатын әдіс-тәсілдер мен психологиялық көмек көрсету жолдары туралы кеңестер.

4 Гончаренко, С. (2008). Білім беру психологиясы. Алматы: "Рауан" баспасы.
Баланың білім беру процесінде кездесетін қиындықтары мен оның танымдық қабілеттерін дамыту әдістері жөнінде толық түсінік береді.

5 Петрова, М.М. (2016). Танымдық дамудың психологиялық аспектілері. Мәскеу: "Академия" баспасы.
Танымдық дамудың теориялық және практикалық мәселелері, оның ішінде оқу іс-әрекетіне әсер ететін психологиялық факторлар мен көмек көрсету әдістері туралы.

6 Психологиялық кеңес беру және педагогикалық көмек көрсету (Жинақ) (2019).
Психологтар мен педагогтардың танымдық іс-әрекет бұзылыстары бар балаларға көмек көрсету әдістемелері туралы мақалалар жинағы.