ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІС-ӘРЕКЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

Мектептік ғылыми қоғамның жұмысы оқу жылы басында 5-9 сыныптар арасындағы сынып сағат өткізу арқылы оқушылардың ғылыми қоғамының жұмыс жасау негізгі принципімен және тарихымен таныстырудан басталады (оқушылардың ғылыми қоғамының мақсаты мен міндеті).

Ғылыми қоғамның сабақтарына қызығушылық білдірткен балалар арқылы   бекітілген жалпы оқушылар жиналысында ғылыми қоғамның пәндік секциялары қалыптасады. Осы жиналыста ағымды жылдың жұмыс жоспары құрылады және бекітіледі. Оқушыларға арналған зерттеу жұмыстарын құру барысы көбінесе бір оқу жылымен шектелмейді, бір-ақ та оқушылар түрлі жағдайға байланысты мысалы, таңдаған тақырыптың күрделілігі, қажет мәліметтің жоқтығы, статистикалық зерделеудің көптігі негізінде зерттеу жұмыстарын бірнеше жылдар бойы жүргізе алады. Зерттеу жұмысының ең маңызды және жауапты кезеңдерінің бірі әр оқушы тарапынан зерттеу тақырыбын таңдау болып табылады.      

Оқушыларға арналған зерттеу техникалырын анықтау барысында келесі критерийлерді білу:

1) тақырыптың қажеттілігі, зерделеуінің жетіспеушілігі және тәжірибелікте маңыздылығы;

2) зерттеуші-оқушының қызығушылығымен сәйкестік;

3) нақты орындаушылығын;

4) таңдалған ғылыммен зерделетін жалпы үрдіс заңдылығын терең түсіну мүмкіндігі;

5) түрлі ақпарат көзімен қамтылу;

6) тақырыпты ғылыми және әдеби көзқараспен қалыптастыру сауаттылығы (тақырыпты қарастырудағы нақты шеңберді көрсетумен).

Тақырыптағы қысқартылған және қажеті жоқ сөздерді қолданбау керек, ғылыми көзқарасымен қарағанда дауға әкеп соғатын терминдер мен тұжырымдарды қолданбаған жөн. Зерттеу іс-әрекетінің бірінші кезеңінде оқушылар зерттеу жұмысының Қаулысы мен оған қатысты деген негізгі талаптармен таныстырылады. Мектеп оқушылары зерттеу жұмысының рефераттан айырмашылығын көру керек, және де зерттеу жұмысы нәтижесі н алдын ала білмейтін шығармашылық амалдарды шешумен байланысты екендігін түсіну керек.  

Оқушының жұмыс барысында қолданатын тақырып атауын тұжырымдағаннан кейін (өзінің зерттеу жұмысын аяқтап болғаннан кейін нақты тақырып атауын анықтауға болады) – зерделеу жұмысының орындаушысы зерттеу жұмысының жұмыс бағдарламасын құруға ауысады. Осы кезеңде мәселенің жағдайы нақтыланады, зерттеу жұмысының мақсаты (жұмыс тақырыбынан оңай анық болады) және қажет деңгейі, оның міндеті, әдісі мен кезеңі анықталады, сонымен бірге зерттеудің нәтижесі болжамдалады.

Тақырыптың зерделеу жағдайын анықтау, зерттеу мақсатын нақтылау, үйлесімді жұмыс әдісін таңдау үшін оқушылар тарапынан таңдалған тақырыптың мәселесі бойынша әдебиетпен нақтырақ танысу қажет. Жұмыс жетекшісінде тақырып бойынша қажетті ақпаратты алғаннан кейін оқушы жұмысын алдымен әдебиетті іздеуден бастайды.

Осы білмдерін бекіту үшін оқушыларға арналған ғылыми қоғамның жетекшісі тарапынан оқу сабақтары кітапханада ұйымдастырылсын. Әдебиетпен жұмыс жасау келесі кезеңінде оқушыларды цитатасы бар әдебиетпен жұмыс жауға үйрету. Одан бсақа оқушылар анықтама мен энциклопедиялық  басылымдардың пайдалы деңгейін бағалау керек.               

Жұмыстың алғашқы екі-үш айында оқушылар әдебиетпен жасайтын жалпы амалдарын білу қажет:

1) қолданған әдебиеттер тізімін құрғанда қиыншылық тудырмау үшін карточкаға кітаптар мен мақалалардың толық библиографиялық мәліметтерін енгізе білуді;

2) әдебиеттік ақпараттық көзінің негізгі қаулысын көшіріп жазуды;

3) цитаталарды сауатты көшіріп жазу мен жүйелендіруді (беттің нөмірі мен ақпараттық көзі туралы толық мәлімет көрсетумен).

"обзор литературы по проблеме исследования" деп болжамдап атауға болатын оқушы тарапынан жұмысының фрагментін жаза білу әдебиетпен жұмыс жасауды үйренгендікті білдіреді.

Жыл сайын желтоқсан айында өткізілетін, таңдаған тақырыпты қорғау бойынша жас зерттеушілер мектептік конференциясына қатысу сәтті қадамдарының бірі болып табылатын маңызды кезең. Осы зерттеу нәтижесінің кезеңінде алған білімдерінен бөлек оқушылар, сөйлеу қабілетін, өз көзқарасын дәлледеуді, пікірталас жүргізуді игереді. Оқушыларға арналған зерттеу жұмыстарын қорғауға екі ай қалғанда бекітілген және жалпы қабылданған талаптарға сай зерттеу жұмыстарын ресімдеу білімдері мен қабілеттерін қалыптастыру бойынша сабақтар басталады.    

Жұмысты ресімдеп болғаннан кейін жетекші оған рецензия жазады және оқушылардың назарын жұмысты қорғауға бағыттайды. Жұмысты қорғауға даярлаған кезде, зерттеу жұмыстарын қорғауының бірнеше нұсқасының барын есте сақтау керек. Классикалық және шығармашылық қоғау мадельдері кеңінен таралған болып табылады.

Классикалық қорғау модельі әзірленген тақырыптардың басты зерттеу аспектілерін көрсетумен ауызша қорғауға негізделген:

- зерттеудін өзектілігі мен жаңашылдығы;

- қолданған әдебиеттер мен ақпарат көзінің мінездемесі;

- мәселені шешудегі негізгі ғылыми тәсілдердің мінездемесі;

- зерттеу әдісінің таңдауын дәйектеу;

- жұмыстың мазмұндылығы бойынша негізгі қорытындылар.

  Шығармашылық қорғау модельі келесіні қарастырады:

- ұсынылған тақырып бойынша көрнекілік материалдармен және құжаттармен стенд ресімдеу;

- зерттеу үрдісінде даярланған бейне көрсетілімдерді, слаудтарды ұсыну, аудиожазылымдарды тыңдау;

- зерттеудің негзігі бөлігінің фрагментін қызықты ұсыну;

- жұмыс бойынша қорытынды шығару.