Жоба жұмысын жазу түрі

1 слайд
Алматы облысы, Қарасай ауданы, «Шалқар орта мектебі» КММ «Қырғауылды ОМ» КММ Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдері: Ужазова Алия Амангелдиевна Аралбаева Акерке Куанышбаевна Жоба тақырыбы: «Айтылым білімі бойынша оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамытуда орфоэпия, лексика, грамматика нормаларын қолданудың маңызы

1 слайд

2 слайд
Орфоэпия, лексика, грамматика нормалары Орфоэпия (гр. 'orthos' – дұрыс, epos – сөз, сөйлеу) – сөздер мен сөз тіркестерінің дұрыс айтылу ережелерінің жиынтығы. Лексикалық норма – әдеби тілдің жалпыға ортақ сөз байлығының қалыптасқан тұлғада, жалпыға ортақ мағынада жұмсалуы.  Грамматика (гр. γραμματική; грамматике – әріп, жазу) — тіл  білімінің сөз таптарын, сөздердің өзгеруі мен сөйлем құрылысын зерттейтін саласы. Үлкен екі саласы бар: морфология, синтаксис. Мақсаты: Айтылым білімі бойынша оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамыту және орфоэпия, лексика, грамматикалық нормаларын қолданудың маңызын түсіндіру. Міндеті: 1.Айтылым білімі бойынша оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамыту. 2.Орфоэпия, лексика, грамматика нормаларын дұрыс қолдануға қалыптастыру. 3.Орфоэпия, лексика, грамматикалық нормаларды қолданудың маңызын түсіндіру.

2 слайд

3 слайд
Орфоэпия Орфоэпия (гр. 'orthos' – дұрыс, epos – сөз, сөйлеу) – сөздер мен сөз тіркестерінің дұрыс айтылу ережелерінің жиынтығы. Орфоэпиялық норма сақтау білім алушыны неге үйретеді? 1.Дара тұлғаның сөз өнері негізіндегі сөйлеу шеберлігі – жұрт алдында сөйлеу мәдениеті. 2. «Мәнерлеп оқу – қарапайым сөйлеу тіліне жақын, еркін оқу». 3.Мәнерлеп оқу – сөйлеу техникасын, дауыс сапасының даму жолдарын көрсету. 4. Мәнерлеп оқу сатылары мен түрлері. 5. Мәнерлеп оқу – оқушының талабы мен талғамының, білім дәрежесінің, ой-өрісінің көрсеткіші. 6. Мәнерлеп оқу – көркем шығармаға терең бойлап оқудың, шығармашылық ізденістің жемісі. Нәтижесінде  Таңдалған тақырыптан талғамы терең, жан-жақты дамыған дара тұлға қалыптасады.

3 слайд

4 слайд
Антонимдік қатар жасау Мысалы, «Көз - қорқақ, қол - батыр», «Өтірік - қаңбақ, шын - салмақ». Қазақ тілінде фразеологиялық антонимдер көп кездеседі: аты шықты - аты өшті, жүрек жұтқан - су жүрек, соры қайнады - көзі ашылды. Көркем шығармада ойдың өрістеуі екі түрлі ұғымның, түйіннің шарпысып келуіне орай қатар алынған сөздердің қарама-қарсылық, қайшы мағынасы, көркемдік әсерлілігі күшейе түседі. Сондықтан қайшы сөздер шендестіру тәсілін тудыратын құнарлы, өнімді құрал бола алады. Мысалы: Атадан жақсы ұл туса, Есіктегі басын төрге сүйрер. Атадан жаман ұл туса, Төрдегі басын ерге сүйрер. Оммонимдік қатар жасау Омоним сөздерді көп мағыналы сөздерден ажырату қажет. Өйткені бұлардың үйлестігінен гөрі айырмашылыктары көбірек. Қазақ тілінде ат деген түрде біріне-бірі байланысы жоқ, екі-үш түрлі сөз бар. Ат – жұмыс көлігі; Ат – есім, атау; Ат – етістік (бұйрық рай). Қас деген төрт сөз бар: қас – адамның қабағындағы қас; қас – дұшпан, жау; қас – бірдеменің жаны, маңы (үйдің қасы); қас – ердің қасы Айтылым білімі бойынша оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамытуда лексика лық норма қолданудың маңызы. Лексикалық норма – әдеби тілдің жалпыға ортақ сөз байлығының қалыптасқан тұлғада, жалпыға ортақ мағынада жұмсалуы. Грамматика (гр.  γραμματική; грамматике – әріп, жазу) - тіл білімінің сөз таптарын, сөздердің өзгеруі мен сөйлем құрылысын зерттейтін саласы. Үлкен екі саласы бар: морфология, синтаксис. Синонимдік қатар жасау Синоним сөздерді үш түрлі белгілері арқылы тануға болады: мағыналық реңк (бала - перзент, ұстаз - мұғалім); стильдік реңк (еліру - желпілдеу, ақсақал - қария); сөз қолданысындағы реңктер (өмір - ғұмыр, биік тау - бойшаң адам).

4 слайд

5 слайд
Көп мағыналы сөздер Мыс., “судың асты” мағынасындағы “түп” сөзінің қазіргі қазақ тілінде мынадай мағыналары бар: 1. Бір заттың төменгі, ішкі қабаты (ыдыстың түбі). 2. Өсімдіктің жер астындағы бөлігі (томардың түбін қопардық). 3. Өсіп тұрған немесе қазып алынған өсімдік (бес түп отырғыздық). 4. Түкпірдегі, шеткі (түп бөлмеде отыр). 5. Адамның шыққан тегі, арғы заты (“Мен сол керей ішіне сіңген аз атаның баласы едім, түбім қызай”. М.Әуезов). 6. Бір нәрсенің жаны, қасы (Мәскеу түбінде фашистер талқан болды) Оқулықтағы тірек сөздер Оқушы ойын айттыру Сөз қорын молайту Сөздің мағынасын түсіну Сөзді түсіне отырып қолдану Сөзге балама сөздер табу Көркемдеу үшін қолдану Нәтижесінде

5 слайд

6 слайд
Айтылым дағдысын дамытуға байланысты ұлттық сөз өнерін қолдану Жұмбақ жасыру Өлең жолдарын жасыру Халық әндерін жасыру Ұлттық ойындарды ойнату «Бас бармақ» ойыны «Құлақ, мұрын» ойыны «Айөлек» ойыны Фразеологизмдерді қолдану Мақал – мәтелдің жалғасын табу

6 слайд

7 слайд
ҚОРЫТЫНДЫ «Айтылым білімі бойынша оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамытуда орфоэпия, лексика, грамматика нормаларын қолдануды дамытудың бірден бір жолы әдебиет сабағындағы оқушы қызығушылығна шығарма мазмұны арқылы әсер ету болса, қазақ тілі сабағында сөздердің лексикалық тұрғыдағы өзгерістерін түсіндіру. НӘТИЖЕСІ 1. Білім алушы өзі түсінгенін өзгеге түсіндіруде сөздік қорын молынан пайдалану арқылы білімін бекітеді. 2. Мәнерлеп оқу – орфоэпиялық нормаға жүгінеді. Бұл - оқу шеберлігі білім алушыларға тіліміздегі сөздерді дұрыс айтқызып, жатық сөйлеу, көркем тексті нақышына келтіріп оқуға үйренеді. 3. Білім алушының мәнерлеп оқи білу дәрежесін, талабын, талғамын, білім дәрежесі мен ой өрісін, дүниетанымы деңгейінің сауатты жазу көрсеткіші.

7 слайд

8 слайд
Назарларыңызға рахмет

8 слайд