ӘЙЕЛ ТЕҢСІЗДІГІ

Қазіргі әлемде әйел теңсіздігі мәселесі адам құқығының бағаланатынын көрсететін көрсеткіш ретінде танылады. Өйткені бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін гендерлік саясат қоғамдағы маңызды құбылыс саналады. Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Бас хатшысы Антониу Гутерриш гендерлік теңсіздіктің болуы, ең алдымен, әйелдерге қатысты үлкен әділетсіздік екенін қайталаудан жалықпайды. Әлем қазірдің өзінде гендерлік теңдікке жету жолында әлі де көптеген мәселелер шешімін табуы керек.[1]

Гендерлік теңсіздік көптеген факторлардың, соның ішінде мәдениет пен тілдің («күшті» және «әлсіз» жыныстың идеялары, кәсіптердің «әйел» және «ер» деп бөлінуі), діннің (әйел күйеуіне бағынуы керек) әсерінен қалыптасады.

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 6 мен 17 жас аралығындағы 132 миллионға жуық қыз мектепке бармайды. Ерте неке қию білім алу мен өзін-өзі жүзеге асыру, даму жолында үлкен кедергіге айналады. Жыл сайын миллиондаған кәмелетке толмаған қалыңдық өз еркімен үйленеді, олардың 1,5 миллионы Үндістанда. Білім берудегі гендерлік алшақтықтан әйелдердің ғылыммен айналысу мүмкіндігі аз. Мәселен, жаратылыстану-ғылыми-техникалық, технология-математикалық факультеттердің түлектері арасында ер адамдар әйелдерге қарағанда 3-4 есе көп. Оның үстіне техникалық білім алған әрбір төртінші қыз ғана өз мамандығы бойынша жұмыс істейді.

Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) мәліметінше, әйелдер күніне 4 сағат 25 минут уақытын тегін жұмысқа, соның ішінде бала күтіміне және түрлі үй шаруасына жұмсайды. Ерлер үй шаруасына үш есе аз уақыт бөледі – орташа есеппен 1 ​​сағат 23 минут. 8 сағаттық кесте бойынша жылына әйелдер үшін 201 жұмыс күні, ерлер үшін 63 жұмыс күні алынады. Екі ауысымда - жұмыста және үйде жұмыс істеу - денсаулыққа әсер етеді және толыққанды өмір сүруге кедергі келтіреді[2].

NAFI аналитикалық орталығының зерттеушілері әйелдердің орташа алғанда бірдей біліктілігі бар ерлерге қарағанда 28%-ға аз жалақы алатынын анықтады. Бұл әйелдердің көпшілігі аз пайда әкелетін қызметті таңдайтындығына байланысты. Мысалы, әйелдер көп жұмыс істейтін қызмет көрсету, мәдениет және білім беру салаларында жалақы негізінен ер адамдар жұмыс істейтін салаларға қарағанда төмен.

Гендерлік кемсітушілік көбінесе туылғанға дейін басталады. Мәселен, Үндістанда, Қытайда, Әзірбайжанда және басқа да кейбір елдерде түсік әлі де жынысына қарай жасалады. Journal of the American National Academy of Sciences журналында жарияланған зерттеуге сәйкес, 23 миллион қыз ата-анасы баланың жынысына қанағаттанбағандықтан ғана дүниеге келмеген. Бұл Финляндия немесе Дания халқынан төрт есе көп[3].

Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету БҰҰ 2030 жылға дейінгі кезеңге белгілеген тұрақты дамудың 17 мақсатының бірі болып табылады. Әйелдер мен қыздар сапалы білім алуға, қоғамда және шешім қабылдауда ерлермен тең дәрежеде қатысуы керек. Әлем әйелдерге қатысты кемсітушілік пен зорлық-зомбылықтың барлық түрлерін, ерте және мәжбүрлі некеге тұруды тоқтатуы керек. Алдымен, гендерлік теңдікке қол жеткізу және кемсітушілікке қарсы күрес саласындағы ережелерді қамтитын еліміздің негізгі құқықтық құжаты ретінде Конституцияны атап өткен жөн.

Әйелдердің статистикалық білімі жоғары және жұмысқа орналасу мүмкіндігі жоғары болғанына қарамастан, олар үй шаруашылығының көп бөлігін орындайды. Қазақстандықтардың 85,1 пайызы декреттік демалысқа ана шығуы керек деп санайды. Көптеген адамдар жұмыста үзіліс жасаудың қажеті жоқ деп ойлайды. Қазіргі интернет арқылы онлайн жұмыс жасау әйелдерге тиімді болып келуде. Сонымен қатар, әйелдердің балаларына қарап үйден жұмыс істеуге бейімділігі жоғары.

Гендерлік теңдіктің көптеген нақты артықшылықтары бар. Біріншіден, өте нақты материалдық пайда, өйткені ол экономикалық өсуге ықпал етеді. Әйелдер білім алуда және жұмысқа орналасуда тең мүмкіндіктерге ие болса, олар экономикаға көбірек үлес қоса алады. Әйелдердің еңбек нарығына қатысуын арттыру өнімділік пен инновацияны арттырады, кәсіпкерлікті ынталандырады және бизнестің дамуына ықпал етеді. Сондай-ақ экономикалық теңсіздікті азайтып, қоғамның тұрақты дамуына ықпал етеді[4].

Екіншіден, демографиялық дивиденд. Елдегі гендерлік теңдік деңгейі неғұрлым жоғары болса, туу деңгейі де жоғары болатынын көрсеткен зерттеулер бар. Сондай-ақ орташа өмір сүру ұзақтығының артуы (біздің жағдайда, ең алдымен ер адамдар үшін).

Үшіншіден, өмір сүру сапасы мен бақыт деңгейін арттыру. Ерлер мен әйелдер тең мүмкіндіктерге ие және ресурстарға қол жеткізе алатын жағдайда олар өз әлеуетін дамыта алады және өз мақсаттарына қол жеткізе алады. Нәтижесінде, бұл олардың өзін-өзі бағалауына, бақытына және әл-ауқатына ықпал етеді.

Қазақстандық қоғамда әйелдер лайықты орынға ие. Әйел құқықтары заңмен сенімді қорғалады, мемлекет олардың мәртебесін, ең алдымен, жұмыспен қамту саласында қорғау және оларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу шараларын қабылдауда, өйткені Қылмыстық кодексте әйелдерге қатысты қылмыстық жауапкершілік көзделген.

Әйелдер қызметтің барлық салаларында ерлермен абсолютті тең құқықтарға ие, мұны сот жүйесінің мысалында жеткілікті түрде көруге болады, мұнда әйелдер саны шамамен ерлер санымен бірдей, ал кейде тіпті олардан асып түседі, мысалы: Астана қаласы соттарының ісі.

Қорыта келе, әйел теңсіздігі тек қана қазақ халқының емес, бүкіл әлемге маңызды өзекті мәселе. Сонымен қатар, гендерлік теңдік зорлық-зомбылықтың төмендеуіне әкеледі. Әйел теңсіздігі барлығы үшін қауіпсіз орта жасайды. Барлық деңгейдегі басшы қызметтерде, депутаттық корпуста әйелдердің көп болуын және әйелдердің денсаулығына кері әсерін тигізетін қолайсыз ауа-райында қыста және аязды ауа-райында абаттандыру жұмыстарына ауыр және зиянды жұмысқа жол бермеу басты назарда болуы тиіс.

Әйелдердің қоғамдағы мәртебесін көтеру мемлекеттің дамуы барысында белсене қатысуын қамтамасыз етудің саяси, рухани және экономикалық маңызы зор. Әйелдермен жұмыс жасау мәселесі әлемдік тәжірибеде сирек байқалатын мемлекеттік саясат деңгейінде қарастырылады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Дала мен қала – 2008.-30 қазан.-11б.

2. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U050001677

3. http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_problem_of_gender_equal ity/25385201.html

4. http://press.mediaovd.kz/kz/?p=9518