Бастауыш сыныпта сахналық қойылымның рөлі

Абай облысы,Ақсуат ауданы

Қарғызба ауылы

«Ю.Гагарин атындағы орта мектебі»КММ

Бастауыш сынып мұғалімі

Дюсембаева Дидар Нурымханбетовна

Бастауыш сыныпта сахналық қойылымның рөлі

Бастауыш сынып – баланың тұлғалық дамуының алғашқы кезеңі. Осы кезеңде баланың танымдық, эмоционалдық және әлеуметтік қабілеттері қалыптасады. Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту, өзін-өзі таныту, ұжымдық жұмыс дағдыларын меңгеру, тіл байлығын арттыру сияқты маңызды аспектілер бастауыш сыныпта ерекше мәнге ие. Осы тұрғыдан алғанда, сахналық қойылымның рөлі айрықша. Сахналық қойылым – балалардың шығармашылығын шыңдайтын, олардың бойында әртүрлі дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік беретін қуатты құрал.

1. Шығармашылық дамуы

Сахналық қойылым балалардың қиялдарын дамытатын маңызды әдіс. Олар түрлі рөлдерді орындау барысында әртүрлі кейіпкерлердің образына енеді, соның нәтижесінде шығармашылық тұрғыда дамиды. Әрбір кейіпкердің мінез-құлқын, сөздерін, әрекеттерін бейнелеу балалардың ақыл-ойын жетілдіріп, ойлау қабілетін дамытады. Баланың сөздік қоры молайып, сөйлеу мәдениеті қалыптасады. Сонымен қатар, қойылым барысында балалардың өздігінен шешім қабылдау қабілеттері шыңдалады.

2. Өзін-өзі көрсету және сенімділік

Сахнаға шығу баланың өзін-өзі көрсетуге деген сенімін арттырады. Бұл тәжірибе балалардың өзін-өзі бағалауын жақсартады, қоғамдық ортада еркін сөйлеу дағдыларын қалыптастырады. Бала рөлін сомдау барысында өзіндік дағдылар мен қабілеттерін аша алады. Бұл, әсіресе, ұяң және қорқақ балалар үшін өте пайдалы. Олардың сахнаға шығып, өз рөлін орындауы оларды көпшілік алдында өз-өзін сенімді ұстай білуге үйретеді.

3. Әлеуметтік дағдылар

Сахналық қойылымды жүзеге асыру үшін балалар арасында бірлескен жұмыс қажет. Олар топ болып жұмыс істей отырып, өзара пікір алмасуды, бір-біріне көмектесуді үйренеді. Осы процесс барысында балалар ұйымшылдыққа, тәртіптілікке және бір-біріне деген жауапкершілікке үйренеді. Бұған қоса, сахналық қойылымдар балалардың тыңдай білу, қарым-қатынас жасау, эмоцияларын дұрыс көрсете білу сияқты әлеуметтік дағдыларын дамытады.

4. Тіл байлығының артуы

Сахналық қойылымдар балалардың сөйлеу мәдениетін арттырады. Олар мәтінді дұрыс айту, дауыс ырғағын реттеу, интонация мен сөздікті дәл қолдану дағдыларын игереді. Сахналық қойылымдар арқылы баланың сөздік қоры ұлғаяды, сөйлеу мәнері жақсарады. Бұл, әсіресе, жазбаша және ауызша тілде өзін еркін жеткізу үшін маңызды дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.

5. Топта жұмыс істей білу

Сахналық қойылым баланы ұжымдық жұмысқа баулиды. Қойылымды ұйымдастыруда балалардың әрқайсысының өз рөлі, міндеті бар. Бұл оларды өз міндеттерін жауапкершілікпен орындауға, топтық мақсатқа жету үшін бірігуге үйретеді. Сондай-ақ, балалардың топта жұмыс істей отырып, өз пікірлерін тыңдай білуі және топтың пікірін құрметтеуі де маңызды.

6. Эмоциялық интеллектіні дамыту

Сахналық қойылымдар балаларға өз эмоцияларын түсініп, басқара білуге көмектеседі. Олар түрлі кейіпкерлердің сезімдерін, жағдайларына сәйкес әрекеттерін сомдай отырып, өз ішкі дүниесін тереңірек таниды. Мұндай қойылымдар балалардың эмпатия қабілетін арттырып, басқа адамдардың жағдайын түсінуге мүмкіндік береді.

Бастауыш сыныпта сахналық қойылымдар балалардың қызығушылығын арттырып, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Қойылымдардың тақырыбы мен мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне, оқу бағдарламасына және сабақтың мақсатына байланысты таңдалуы тиіс. Міне, бастауыш сыныпта қоюға болатын бірнеше қойылым идеясы:

Ертегілер мен халық ауыз әдебиеті

Балаларға таныс ертегілер мен халықтық аңыздарды сахналау — бұл өте танымал және пайдалы әдіс. Олар өздерінің сүйікті ертегілерін бейнелеу арқылы шығармашылық дағдыларын дамытады.

• "Қарға мен Түлкі" — бұл ертегі арқылы балалар әртүрлі жануарлардың мінез-құлқын, диалогтарын көрсетіп, сахнада өздерін ұстауды үйренеді.

• "Алтын балық" — бұл ертегі балаларға ізгілік пен жамандықтың арасындағы қарым-қатынасты түсіндіруге көмектеседі.

• "Қызыл телпек" — балалар бұл ертегіде рөлдерді бөле отырып, кейіпкерлердің әрекеттерін көрсетеді.

Қысқа әңгімелер мен пьесалар

Балаларға арналған әңгімелер мен пьесалар да сахналық қойылымдар үшін өте жақсы таңдау болуы мүмкін. Мұндай қойылымдар оқушылардың көркем сөз бен мәтінді интерпретациялау дағдыларын дамытады.

• "Бір күннің тарихы" — балалардың күнделікті өмірі мен олар кездесетін түрлі жағдайларды бейнелейтін қойылымдар.

• "Шал мен қыз" — қарапайым сюжетпен жазылған қысқа пьеса, онда балалар қоғамдағы қарым-қатынастарды және жанашырлықты бейнелейді.

Табиғат пен қоршаған ортаға қатысты қойылымдар

Табиғаттың сұлулығы мен оны қорғаудың маңыздылығын көрсету үшін қоршаған ортаны қорғауға арналған сахналық қойылымдар қоюға болады.

• "Табиғат ананың дұғасы" — балалар табиғаттың әсемдігін және оны қорғаудың маңыздылығын көрсететін қойылымда, әртүрлі жануарлар мен өсімдіктердің арасындағы өзара қарым-қатынасты көрсетуі мүмкін.

• "Қорқақ торғай" — бұл қойылым арқылы балалар қоршаған ортаға деген қамқорлықты үйренеді.

Достық пен ынтымақтастық туралы қойылымдар

Бастауыш сынып оқушылары үшін достық пен ынтымақтастықты дәріптейтін сахналық қойылымдар өте маңызды.

• "Бірлік бар жерде, тірлік бар" — бұл қойылым балаларға бір-біріне көмек көрсетудің маңыздылығын көрсетеді.

• "Досым менің, бауырым менің" — достықты, сенімділікті және бір-біріне көмек көрсетуді бейнелейтін қойылым.

Ұлы тұлғалар мен тарихи оқиғалар

Балаларға таныс тарихи тұлғалар мен оқиғалар туралы қойылымдар балалардың тарихқа деген қызығушылығын арттырады.

• "Қазақ батырлары" — балалар батырлар мен тарихи тұлғалардың ерліктерін сахналап, олардың өмірінен сабақ алады.

• "Абайдың өлеңдері" — Абай Құнанбаевтың шығармашылығына негізделген қойылымдар, балалар ақынның өлеңдері мен қара сөздерін сахнада орындап, Абайдың өмірі мен мұрасын танып біледі.

Жаңашылдық пен ғылымға қатысты қойылымдар

Балаларға ғылыми жаңалықтар мен ашылулар туралы қызықты қойылымдар ұйымдастыруға болады.

• "Ғарышқа саяхат" — бұл қойылымда балалар ғарыштың құпияларын ашуға талпынатын ғалымдар мен ғарышкерлердің рөлдерін орындай алады.

• "Зымыран мен аспан әлемі" — балалар физика мен астрономияға негізделген қызықты қойылым жасап, зымыранның ғарышқа ұшуы туралы әңгімелейді.

Қазіргі заманғы әңгімелер мен мультфильмдер

Балалардың сүйікті мультфильмдері мен қазіргі заманғы әңгімелерінің сюжетіне негізделген қойылымдар.

• "Том мен Джерри" — бұл мультфильмнің қызықты оқиғаларын сахналап, балалар арасында күлкілі қойылымдар жасауға болады.

• "Маша мен аю" — осы мультсериалдан алынған кейіпкерлер мен оқиғаларды сахналап, балалар көңілді әрі оңай орындауға болатын қойылым жасайды.

Қорытынды

Бастауыш сыныпта сахналық қойылымдардың рөлі зор. Олар балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, өзін-өзі көрсетуге, әлеуметтік дағдыларды игеруге ықпал етеді. Сонымен қатар, сахналық қойылымдар балалардың тіл байлығын арттырып, тіл мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі. Балалардың сахналық қойылымдар арқылы эмоциялық интеллектін дамыту, топта жұмыс істей білу қабілеттерін шыңдау – олардың болашақтағы өмірінде аса маңызды дағдыларды меңгеруіне негіз қалайды.

Бастауыш сыныпта сахналық қойылымдар балаларға шығармашылық мүмкіндіктер мен әлеуметтік дағдыларды дамытуға көмектеседі. Қойылым тақырыбы мен мазмұны әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ең бастысы — балалардың өздерін еркін, сенімді сезінуі, шығармашылық дағдыларын дамытуы және топтық жұмыста ынтымақтаса білуі.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Ахметова, Г. К. (2013). "Бастауыш сыныптағы шығармашылық даму". Алматы: Рауан баспасы.

2. Баймұханов, С. Ж. (2015). "Қазақ әдебиеті: теориясы мен әдістемесі". Астана: Фолиант баспасы.

3. Қойшыбаева, Ә. Ж. (2017). "Сахналық қойылымдардың тәрбиелік маңызы". Алматы: Ұстаз баспасы.

4. Ысқақова, М. (2014). "Бастауыш сыныпта балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту". Шымкент: Оңтүстік Қазақстан университеті баспасы.

5. Мұқамбетқали, С. (2012). "Жаңартылған оқу бағдарламасы: Бастауыш сыныпқа арналған әдістемелік құрал". Астана: ҚазМемБаспа.

6. Күмісбаева, Ж. (2016). "Әдебиет пәнін оқыту әдістемесі: Бастауыш сынып". Алматы: Кітап әлемі.

7. Құрманбай, Б. (2018). "Қазақ халқының ертегілері мен аңыздары". Алматы: Қазақ университеті баспасы.

8. Оспанова, М. (2011). "Сахналық өнер мен шығармашылық тәрбие". Астана: Білім баспасы.

9. Мұсабекова, С. (2019). "Табиғат пен қоршаған ортаны қорғау мәселелері". Алматы: Атамұра баспасы.

10. Жанпейісова, А. (2014). "Қазіргі заманғы балалар әдебиеті мен өнері". Шымкент: Шымкент университеті баспасы.