“ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДЕ ЦИФРЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ РӨЛІ”

Дүйсенбай Малика Айбекқызы

М.Мәметова атындағы Қызылорда педагогикалық жоғары колледжі

Түйіндеме

Бұл мақалада инклюзивті білім беруде цифрлық технологиялардың маңызы мен рөлі жан-жақты қарастырылады. Қазіргі таңда білім беру жүйесінің басты мақсаты – баршаға тең мүмкіндік беретін, сапалы және қолжетімді білім беру кеңістігін қалыптастыру болып табылады. Инклюзивті білім беру – ерекше білім беруді қажет ететін балаларды жалпы білім беру үрдісіне енгізу және олардың білім алу құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған заманауи педагогикалық үрдіс.Мақалада цифрлық технологиялардың инклюзивті білім беруді дамытудағы мүмкіндіктері, оқу процесін дараландырудағы және оқушылардың жеке қабілеттеріне сай бейімдеудегі рөлі талданады. Сонымен қатар, BilimLand, Google Classroom, Moodle, Kahoot және LearningApps сияқты платформалардың білім сапасын арттырудағы және оқушылардың өзіндік жұмыс істеу дағдыларын дамытудағы тиімділігі қарастырылады.

Кілт сөздер: онлайн платформа,цифрлық технологиялар,оқыту үдерісі.

Қазіргі заманда білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік және технологиялық дамуымен тығыз байланысты. Заманауи білім беру кеңістігінің басты мақсаты – әрбір оқушыға, оның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін тұлғаларға да, тең мүмкіндік беру. Инклюзивті білім беру осы мақсатқа жетудің негізгі тетігі болып табылады. Ол білім алушылар арасындағы теңдік пен өзара құрметті қалыптастыруды көздейді.Инклюзивті білім беру идеясы тек ерекше қажеттілігі бар балаларды қамтумен шектелмейді. Бұл – әрбір баланың жеке қабілетін, даму деңгейін және оқу қарқынын ескере отырып, барлығына бірдей қолайлы жағдай жасауға бағытталған жүйе. Осы тұрғыда цифрлық технологиялардың рөлі айрықша. Олар оқыту үдерісін икемді, қолжетімді және қызықты етуге мүмкіндік береді.

Инклюзивті білім беру – әлеуметтік әділдік пен теңдік қағидаларына негізделген заманауи педагогикалық бағыт. Ол білім беру процесінде әрбір баланың ерекшелігін ескеріп, оқуға тең жағдай жасауды көздейді. Мұндай жүйе қоғамдағы толеранттылықты, өзара сыйластықты және бір-бірін түсіну мәдениетін дамытады .Инклюзия тек ерекше қажеттілігі бар балалар үшін ғана емес, барлық оқушылар үшін тиімді. Ол оқушылардың бір-бірінен үйренуіне, бірлесе жұмыс жасауына және әлеуметтік дағдыларын дамытуына көмектеседі. Сондықтан инклюзивті білім беру – қоғамның мәдени, рухани және технологиялық даму деңгейінің маңызды көрсеткіші болып саналады. Қазіргі таңда цифрлық технологиялар инклюзивті білім берудің ажырамас бөлігіне айналды. Олар оқу процесін жеке даралауға, оқу материалын оқушының қабілеті мен қажеттілігіне қарай бейімдеуге мүмкіндік береді. Мысалы, көру қабілеті шектеулі балалар үшін мәтінді дыбыстық форматқа айналдыратын бағдарламалар (Text-to-Speech) қолданылады. Ал есту қабілеті төмен оқушылар үшін бейнежазбаларға субтитрлер қосу әдісі тиімді. Қозғалысы шектеулі оқушылар интерактивті тақталар мен қашықтықтан оқыту жүйелері арқылы сабақтарға қатыса алады.

Microsoft Seeing AI – бұл қосымша мәтінді, суретті және айналадағы заттарды дауыс арқылы сипаттап береді. Ол көру қабілеті төмен оқушыларға мәтінді түсінуге және қоршаған ортамен өзара әрекеттесуге көмектеседі.

JAWS (Job Access With Speech) – бұл компьютерге арналған экран оқу бағдарламасы. Ол мәтінді дыбыстық форматқа айналдырып, көру қабілеті шектеулі адамдарға интернетті және оқу материалдарын пайдалануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, BilimLand, Google Classroom, Moodle, Kahoot, және LearningApps сияқты онлайн платформалар оқушылардың өз бетімен білім алуына, тапсырмаларды өз қарқынымен орындауына және шығармашылық қабілеттерін дамытуына жол ашады. Мұғалімдер үшін де цифрлық құралдар үлкен көмек береді. Kundelik.kz, Google Forms, және басқа да аналитикалық платформалар арқылы оқушылардың жетістігін бақылап, кері байланыс жасау жеңілдейді. Бұл технологиялар оқу процесін тиімді ұйымдастыруға және уақтылы мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді.Инклюзивті білім беруде мұғалімнің рөлі ерекше. Ол тек білім беруші ғана емес, сонымен қатар оқушылар арасында теңдік пен өзара құрметті қалыптастырушы тұлға болып табылады. Мұғалім әртүрлі цифрлық ресурстарды пайдалана отырып, оқу материалын бейне, аудио, мәтін немесе интерактивті форматта ұсынуы қажет.

Болашақ педагогтер мен студенттер үшін де инклюзивті білім беру саласында цифрлық технологияларды меңгеру – кәсіби құзыреттіліктің маңызды бөлігі. Олар ерекше білім беруді қажет ететін оқушылардың қажеттіліктерін түсініп, ола рға заманауи цифрлық шешімдер арқылы көмектесе білуі тиіс.

Бүгінгі таңда әр түрлі авторлар инновациялық технологияларға жататын біршама әртүрлі технологиялар қатарын атап көрсетеді. Олардың кейбіреуін мен өз тәжірибемде табысты қолданып жүрмін және өз бақылауларыммен бөліскім келеді. Өз тәжірибемде қолданылатын заманауи логопедиялық технологияларды тек дәстүрлі әдістер кешенімен қатар қолданғанда тиімді деп санаймын Қол саусақтарына массаж жасау; Аромотерапия; • Құм терапиясы элементтері; • Кинезиологиялық жаттығулар; • Түсті терапия; • Ақпараттық технологиялар.   Қол саусақтарына массаж жасау кезінде әртүрлі материалдар қолданылады: мысалы су-джок терапия асапаптары, сипалап ұстағанда тегіс және кедір-бұдыр кішкентай және ірі тастар, табиғи материалдар (қарағай бүршіктері), белгілі бір материал (мата, құрылымы әртүрлі жіптер жүн, тері, сіріңке, балауыз тамшылары,  мақта және т.б.) жабыстырылған карточкалар.   Логопедиялық сабақтарды біртіндеп құмсалғышқа ауыстыру үйреншікті оқыту формаларына қарағанда, көбірек тәрбиелік және білімдік нәтиже береді. Баланың жаңаны білу, өз бетімен жұмыс жасау ықыласы, және тәжірибе жасау және арттырады, «қол интелекті» негізінде тактилді сезгіштік дамиды. Құммен ойнау кезінде баланың барлық танымдық функциялар (қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау) белсенді дамиды, ал біз үшін ең бастысы – сөйлеу мен моторика. Сонымен қатар, пән – ойын әрекеті жетіледі, ол өз кезегінде сюжетті – рөлдік ойындарды және баланың коммуникативтік дағдыларын дамытуға көмегін тигізеді. Мен құмды ұнтақ жармасымен алмастырамын, ал ыдыс ретінде пластик науаны пайдаланамын.             Логопед сабақтарында қолданылатын құммен ойындар дақолданылады. Құмға алдымен саусақпен, сосын таяқшамен жазбаша және баспа әріптерімен сөздер жазуға болады. Құм баланың жұмысқа қабілеттілігін ұзақырақ сақтауға көмектеседі. Құмдағы жіберген қателерді қағаздағыға қарағанда түзету оңай. Бұл балаға өзін табысты екенін сезінуге жағдай жасайды.  Түсті терапия элементтерін қолдану әр баланың көңіл – күйін және жеке жағдайын жақсырақ түсінуге, сабаққа деген позитивті қатынасты дамытуға және оның сөйлеу белсенділігін және коммуникативті мүмкіндіктерін арттыруға септігін көмектемседі. Аромотерапияны сабақтарымда баланың жүйке жүйесін тыныштандыру, назарды шоғырландыру, сабаққа қызығушылығын арттыру мақсатында қолданамын. Хош иісті майшамдар, қытай таяқшалары. Кинезиологиялық жаттығуларды қолдану есте сақтау, зейін, ойлау, кеңістікте бағдарлануды дамытады, балаға өз денесін басқаруға көмектеседі, сөйлеу белсенділігін арттырады, қарым – қатынаста бастама білдіруге  жағдай жасайды. Түзетуші педагог жұмысында жеке ыңғай табу ең басты болып қалады. Жұмыстың формасы мен тәсілдерін таңдау кезінде осыны есте сақтау қажет. Логопед маман баламен бір мезгілде шұғылдана отырып, оны дұрыс естуге, демек, дыбыстарды дұрыс айтуға үйретеді. Естеріңізде болсын, баланың сөзіндегі бұзылыстарды назардан тыс қалдыруға болмайды. Өйткені кез келген ақауды кәсіби логопедтің көмегімен жеңуге болады. Уақытылы және жүйелі логопедиялық сабақтар баланың айтылуын тез түзетуге, барлық мағыналық реңктерді айтуға және өз ойын анық көрсетуге көмектеседі. Логопед маманның баламен түзету жұмыстарды жүргізу кезінде ата-анасының тікелей баламен берілген кеңестер бойынша жұмыстар атқарулары аса маңызды. Баланың сөйлеуінде кез келген ауытқуды назардан тыс қалдырмау керек.

Қорытындылай келе, инклюзивті білім беру мен цифрлық технологиялар қазіргі қоғамның білім беру жүйесін жаңғыртудың басты бағыттарының бірі болып табылады. Бұл екі ұғым бір-бірімен тығыз байланысып, білім беру процесін барынша икемді, қолжетімді және тиімді етуге мүмкіндік береді.

Цифрлық технологиялар ерекше білім беруді қажет ететін оқушылардың оқу процесіне толыққанды қатысуына жол ашады. Олар білім алу жолындағы кедергілерді азайтып, оқушылардың жеке қабілеттеріне сай тапсырмалар орындауға мүмкіндік береді. Мысалы, есту, көру немесе қозғалыс мүмкіндігі шектеулі балалар үшін арнайы бейімделген қосымшалар мен мультимедиалық ресурстар қолданылады. Бұл – инклюзивті білім берудің шынайы іске асуының көрінісі.

Сонымен қатар, мұғалімдер үшін цифрлық технологиялар кәсіби дамудың жаңа мүмкіндіктерін ашады. Онлайн курстар, виртуалды тренингтер мен қашықтықтан оқыту платформалары арқылы педагогтер жаңа әдістерді меңгеріп, оқушылармен тиімді байланыс орната алады. Цифрлық орта мұғалімнің жұмысын жеңілдетіп қана қоймай, оқыту сапасын арттырады және оқушылардың жеке оқу траекториясын қалыптастыруға ықпал етеді.

Инклюзивті білім беру тек ерекше қажеттілігі бар балаларға ғана бағытталмаған. Ол әрбір оқушының жеке мүмкіндігін ескеріп, барлығына тең жағдай жасауды мақсат етеді. Осы тұрғыда цифрлық технологиялар оқыту процесін дербестендіруге, яғни әр балаға жеке тәсіл қолдануға мүмкіндік береді. Бұл – оқушылардың білімге деген қызығушылығын арттырып, олардың шығармашылық қабілеттерін ашуға жол ашады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Инклюзивті білім беруді дамыту тұжырымдамасы. – Астана, 2021.

2. Әбдіғапбарова, С. «Инклюзивті білім беруде ақпараттық технологияларды қолдану ерекшеліктері». – Білім беру және инновация, №3, 2023.

3. UNESCO. Inclusive Education and Digital Learning Tools: Global Report. – Paris, 2022.

4. Ахметова, Л. «Цифрлық білім беру ресурстары және ерекше білім беруді қажет ететін балалар». – Педагогика және психология, №2, 2024.

5. Төлегенова, М. «Инклюзивті оқытудағы мұғалімнің кәсіби даярлығы». – Алматы, 2022.