Тотымбаев Абзал

Ю. Гагарин атындағы ЖОМ

Биология пәні мұғалімі

Жаңартылған білім беру мазмұны: мұғалім тәжірибесіндегі кейбір қиындықтар және оларды шешу жолдары

Өз елімізге қолдан келгенше

кызмет ету – біздің әрқайсымыздың

борышымыз.

Ыбырай Алтынсарин.

Соңғы жылдары мектеп елдің қоғамдық өмірінің барлық салаларының өзгеруімен байланысты терең өзгерістерді бастан кешуде. Қазіргі қоғам білімге жаңа талаптар қояды, іс-әрекетке дайын, мәселелерді жеке тұлға тұрғысынан шешуге қабілетті тұлғаны қалыптастыру болып отыр.

Мектепті жаңғырту бірқатар жүйелі міндеттерді шешуді көздейді. Бұл міндет-білім берудің жаңа, заманауи сапасына қол жеткізу. Жалпы мемлекеттік жоспарда білім берудің жаңа сапасы-бұл оның ел дамуының қазіргі өмірлік қажеттіліктеріне сәйкес келуі. Бұл әмбебап білім, білік және дағдылардың жаңа жүйесін қалыптастыру, сондай-ақ білім алушылардың өзіндік білім алуы мен жеке жауапкершілігінің тәжірибесі, яғни білім берудің қазіргі мазмұнын құрайтын қазіргі заманғы түйінді құзыреттер.

Бүгінгі күні қоғам дамуының заманауи шындықтары мен үрдістерін көрсететін мектептегі білім берудің құндылықтары, мақсаттары мен міндеттері айқындалды, олар:

• тәрбиелік аспект, рухани-адамгершілік тұлғаны қалыптастыруға бағытталу күшейтілді;

• мектеп бітіруде күтілетін нәтижелер кең ауқымды дағдылар түрінде ұсынылды;

• қоршаған әлемді неғұрлым тұтас қабылдау үшін пәндер мен мазмұнның интеграциясы қамтамасыз етілді;

• білімді практикада қолдануға, зерттеу және жобалау жұмыстарын жүргізуге ықпал ететін нақты күтілетін нәтижелері бар пәндік бағдарламалар енгізілді;

• білім алушыны дамытуға, оның оқуға деген қызығушылығы мен ынтасын арттыруға бағытталған оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі енгізілді.

Сабаққа дайындаудағы негізгі қиындық мұғалімдер қысқа мерзімді жоспар құруда кездеседі. Пәндер бойынша білім беру бағдарламасын сәтті жүзеге асыру мұғалімнен әр сабаққа мұқият дайындықты талап етеді. Сондай-ақ белсенді оқыту, интеграцияланған тәсіл, жобалау қызметі және т.б. сияқты заманауи педагогикалық тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың білімін тереңдету бойынша қосымша жұмысты практикаға бағытталған іс-әрекетке, оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытуға бағыттау ұсынылады.

Қысқа мерзімді жоспарды жасау кезінде мұғалім келесі ұсыныстарды басшылыққа ала алады:

• сабақты ұйымдастыру кезінде оқу бағдарламасында және оқу жоспарында көрсетілген оқу мақсаттарын басшылыққа алу қажет, (мұғалім сабақтың мақсаттарын мұғалімнің ұстанымынан емес – "үйрету", "қалыптастыру", "тәрбиелеу" емес, оқушылардың ұстанымынан – "біледі", "түсінеді", "тұжырымдайды", "түсіндіреді" және т. б.)

• сабақтың мақсаттарын тұжырымдау керек (SMART қағидаты бойынша), яғни нақты, өлшенетін, қол жеткізуге болатын мақсаттар қою керек;

• сабақта орта мерзімді жоспарға енгізілген барлық іс-шаралар ұйымдастырылуы керек;

• қажет болған жағдайда мұғалімнің қалауы бойынша қызмет түрлерін толықтыру керек. (сабақты жоспарлау сабақтың тақырыбына немесе оқулықтың мазмұнына емес, нақты мақсатқа бағынады).

Содан кейін білім беру мазмұны анықталады, ол барлық мақсаттарға (күтілетін нәтижелерге) қол жеткізуді қамтамасыз етуі керек және сонымен бірге мақсатқа қатысты неғұрлым кең болып табылатын "артық" материалды қамтымауы керек. Осының арқасында дағдыларды дамытуға, білімді шығармашылық қолдануға уақыт бар.

Білім алушылардың түпкі мақсатты көруі, оқу мақсаттарын одан әрі ұстану үшін алдағы оқытудың мазмұны туралы толық түсінікке ие болуы маңызды. Сонда білім алушыларға критериалды бағалаудың мәні мен әр сабақтағы қадамдық әрекеттердің мәні түсінікті болады.

Білім берудің жаңа моделінің стандарттарын әзірлеудің бастапқы нүктесі құндылықтар болып табылады. Білім беру құндылықтары-қоғам мен мемлекеттің дамуы үшін оның әлеуетін іске асыру үшін оқушының жеке басының қалыптасуы мен дамуындағы білімнің рөлін анықтайтын бағдарлар.

Жаңа Қазақстандық Патриотизмнің идеялық негізін құрайтын "Мәңгілік Ел" ұлттық идеясы Қазақстан Республикасында білім беру құндылықтарын анықтауға бағдар болды. Базалық құндылықтарға: қазақстандық патриотизм және азаматтық жауапкершілік, құрмет, ынтымақтастық, ашықтық, еңбек пен шығармашылық, өмір бойы білім алу жатады.

Құндылықтар негізінде кері байланыс нәтижелері ерекшеленеді. Жаңартылған мазмұн форматында олар кең ауқымды дағдыларға айналды. Оқыту барысында көптеген мұғалімдер "Мәңгілік Ел" жалпыұлттық идеясының құндылықтары пайдалануы тиіс. Математика, физика, жаратылыстану сабақтарында "Мәңгілік ел" идеясының құндылығын ашу үшін ресурстар мен қосымша материалдар, мәтіндер аз пайдаланылады. Сабақтарда оқыту мақсаттары мен тәрбиелік аспект арасындағы байланысты іске асыру нашар қамтылған.

Қысқа мерзімді жоспарда әртүрлі деңгейдегі оқу материалында білім алушылардың деңгейлерін пысықтау мүмкіндігі ескерілуге тиіс.

Білім алушылардың жеке қажеттіліктері әрдайым ескерілмейтінін, білім алушының жақын даму аймағын ескере отырып, сараланған тапсырмалар таңдалмайтынын атап өткен жөн. 5-8 сыныптарда жұмыс істейтін негізгі орта деңгейдегі мұғалімдерге әдістемелік қолдау мен практикалық көмек қажет. Мұғалімдердің сенімсіздігі және сабақтарда жаңа тәсілдерді жүйесіз қолдану білім алушылардың оқу уәждемесіне теріс әсер етеді. Бұл жағдайда ең әмбебап-бұл әр оқушының бейімділігі мен қабілеттерін анықтауға және барынша дамытуға бағытталған білім берудің жеке бағдарланған сипатына негізделген оқытудың сараланған тәсілі. Қазіргі мектепті дамытудың негізгі міндеттерінің бірі болып табылатын оқытуды саралау мектептегі оқытудың мақсаттары, мазмұны мен әдістері туралы жаңа сұрақтар қойды. Қазіргі уақытта оқытуды саралаудың бірнеше бағыттары белгіленді: оқыту мақсаттары бойынша;

тапсырмаларды орындау деңгейлері бойынша; ресурстар мен мәтіндер бойынша;

қарқыны бойынша;

оқу материалының құрылымы бойынша;

тапсырмаларды қолдану тәсілдері бойынша;

бағалау бойынша және т. б.

Білім алушылар оқу процесінде мұғалімнен кері байланысты жауаптың немесе орындалған тапсырманың түсініктемелері түрінде, негізінен сабақтың екінші жартысында алады. Білім алушылар қалыптастырушы бағалау принциптерін түсінеді. Мұғалімдер сабақта көп уақыт алмайтындай етіп қалыптастырушы бағалау түрлерін қолдануға тырысады және сол арқылы сабақтағы балалардың оқу жетістіктерінің нәтижелеріне үстірт қарайды.

Оқыту мақсаттарының құрылған жүйесі мұғалімді кең ауқымды дағдыларды дамытудың негізі болып табылатын оқыту сапасын арттыру үшін оқытудың қолайлы әдістері мен оқу процесін ұйымдастырудың формаларын мұқият таңдауға міндеттейді:

- Функционалды және шығармашылық қолдану;

- сыни ойлау;

- зерттеу жұмыстарын жүргізу;

- ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану;

- коммуникацияның әртүрлі тәсілдерін қолдану;

- топта және жеке жұмыс істей білу;

- мәселелерді шешу және шешім қабылдау.

Оқытудың белсенді әдістерін қолдану негізінен мұғалімнің дайын білімді ұсынуына және оларды көбейтуге емес, білім алушылардың белсенді танымдық іс-әрекет процесінде білімді өз бетінше игеруіне бағытталған әдістер жүйесін қолдануды қамтиды.

Оқытудың белсенді әдістері-бұл оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру тәсілдері, бұл оларды материалды игеру процесінде белсенді ақыл-ой және практикалық іс-әрекетке итермелейді.

Жаңартылған бағдарлама кез-келген өмірлік салаға тиімді сәйкес келетін, өз ойларын оңай тұжырымдай және жеткізе алатын тілдік және тілдік емес пәндер бойынша оқушының құзыреттілігін дамытуды қамтиды. Осыған байланысты, оқыту сапасын арттыруға дейін уәждемені арттыруды, сапалы білімге жетелейтін базалық және түйінді құзыреттерді дамытуды қамтамасыз ететін деңгейлік сипаттағы қосымша тапсырмаларды құрастыру қажет .

Пәнаралық интеграция сонымен қатар оқу процесін жандандырады, материалды зерттеудегі қайталануды жояды, оқу уақытын үнемдейді, шаршауды жеңілдетеді. Сонымен қатар, ол оқушылардың ғылыми білім деңгейін арттыруға, логикалық ойлау мен шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.

Жаңартылған бағдарламалар білім алушының әлемді оқу пәндері арқылы тұтас зерделеуіне бағытталған .

Оқытудың белсенді әдістері, топтық жұмыс тек оқу процесін ұйымдастырудың құралы болып табылады және егер олар оқу материалын тиімді игеруге көмектессе ғана қолданылады .

Бұған жету үшін әр мұғалім өзінен басталады. Мұғалім педагогикалық ойлаудың инерциясын жеңіп, оқушымен бірге өзін-өзі үйренуі керек. Бұл мұғалімнің өзгеруін, оқытудағы авторитаризмнен ауысуды білдіреді, бұл, өкінішке орай, қазіргі мектепте ынтымақтастыққа дейін басым.

Оқу материалының мазмұны мен оқулықтың өзі мектеп мұғалімінің сабақта басқа ресурстар мен оқу материалдарын қолдануына шектеу емес екенін атап өткен жөн. Әр мұғалім өз сабағын қызықты, мазмұнды және барлық білім алушылар үшін пайдалы ете алады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Нацинальный доклад о состоянии и развитии системы образования Республики Казахстан: Е.Нурланов, М.Аманғазы, Г.Ногайбаева и др.

-Астана: АО «ИАЦ», 2018

2. Оценивание учебных достижений учащихся.Методическое руководство. -Астана: «Билим», 2012

3. Мониторинг процесса внедрения обновленного содержания образования во 2-х, 5-х, 7-х классах в общеобразовательных школах. Аналитический материал. -Астана: НАО им. А.Алтынсарина, 2017

4. Методические рекомендации по внедрению обновленного содержания образования в 3, 6, 8 классах общеобразовательных школ Республики Казахстан. -Астана: НАО им. А.Алтынсарина, 2018