Жеңіл атлетиканың даму тарихы. Жеңіл атлетиканың спорт түрі ретінде дамуы

Дәріс № ______

Тақырыбы: Жеңіл атлетиканың даму тарихы. Жеңіл атлетиканың спорт түрі ретінде дамуы

Жоспары:

1. Пәнге қысқаша шолу

2. Жеңіл атлетика спортының пайда болуы

3. Кеңес үкіметі кезіндегі жеңіл атлетика спорты

Пәнге қысқаша шолу

Жұмыс оқу жоспары бойынша 0103000 «Дене тәрбиесі және спорт» мамандығының 0103023 Дене тәрбиесі және спорт пәнінің мұғалімі біліктілігі бойынша әзірленген оқу бағдарламасымен жеңіл атлетика және оны оқыту әдістемесі пәнінен IV семестр аяғында емтихан, V семестрда міндетті бақылау жұмысы, VIІІ семестрда курстық жұмыс бойынша жұмыстар жоспарланған.

Пән бойынша жалпы курстық сағат саны 86 сағатоның ішінде теориялық 40 сағат, практикалық 46 сағат өткізіледі. Яғни 2 курстың І - жартыжылдығында 36 сағат, IІ- жартыжылдығында 34 саға, 3 курстың І- жартыжылдығында 16 сағат бөлінеді.

Оқу бағдарламасы техникалық және кәсіптік білім беру бойынша үлгілік оқу жоспарлары мен білім беретін оқу бағдарламаларына (ҚР БжҒМ 2016 жылғы 22 қаңтардағы №72 бұйрығының 17,18 -қосымшаларына) сәйкес оқытылады[1].

Пәннің мақсаты – оқу материалын меңгерту арқылы білім, білік, дағдыларын қалыптастыру.

Пәннің міндеттері:

-салауатты өмір салтын қалыптастыруға және жеңіл атлетикалық дағдыларын меңгеруге көмектесу;

-өмірлік қажетті қозғалыс дағдылары мен біліктерін меңгерту;

-балаларды қажетті ерік-жігер және дене сапаларын тәрбиелеу;

-оқушыларда ұйымдастырушылық қабілет пен жеңіл атлетика сабақтарына қызығушылық қалыптастыру;

-мамандық бойынша кәсіптік дағдыларын қалыптастыру.

«Жеңіл атлетика және оны оқыту әдістемесі» пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасын іске асыру үшін оқытуды ұйымдастырудың келесі түрлері ұсынылады: слайд-дәріс, оқу жаттығу сабақтары,бақылау сабағы, тәжірибелік сабақтар және басқалар.

Пәнді оқыту барысында ынтымақтастық, білім беруді ізгілендіру, проблемалық оқыту, ойын, дидактикалық бірліктерді ірілендіру, модульдық, ақпараттық-коммуникациялық, ұжымдық және топтық оқыту, жобалап оқыту, деңгейлеп-саралап оқыту және басқа оқыту технологияларын қолдану ұсынылады.

Танымдық әрекеттерді ұйымдастыру нысаны ұсыныстық сипатта болады.

Бөлім мен тақырыптардың тізбесі оқытылатын тақырыптарды (бөлімдерді) кеңейту және (немесе) тереңдету жағына қарай өзгертілуі мүмкін.

Үлгілік оқу бағдарламасы келесі пәндер бойынша білім алушылардың білімдеріне, іскерліктері мен дағдыларына негізделеді: дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі, жүзу, гимнастика, спорттық ойындар, жеңіл атлетика.

Пәнді келесі пәндермен байланыстырып оқыту ұсынылады: педагогика, психология, адам анатомиясы және физиологиясы, спорттық медицина, өзін-өзі тану, тарих, спорт гигиенасы, спорттық ойындар, гимнастика, жеңіл атлетика, сызу, жаңа педагогикалық технологиялар.

Осы үлгілік бағдарлама білім беру оқу орындарына “Жеңіл атлетика және оны оқыту әдістемесі” пәнінің жұмыс оқу бағдарламасын жасау үшін негіз болып табылады [1].

Мектепте "дене тәрбиесі" сабағы туралы жалпы ережеге бағына отырып, мектеп сабағы әр түрлі сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне, оқу бағдарламасының мазмұнына, педагогикалық міндеттерді шешудің тұтастығына, оқу күнінің режіміне және сабақ кестесіндегі өзге де жалпы білім беретін пәндердің қатарында өзіндік ерекшеліктерге ие болады. Мұның барлығы сабақ әдістерінде кейбір талаптарды сақтауды қажет етеді [4].

Сабақты өткізуге қойылатын талаптар:

Әрбір сабақ тақырыптық жоспарға сәйкес алдын ала жоспарланған сауықтыру, іскерлік және тәрбиелік міндеттердің жүйесін шешуі керек. Сабақ міндеттерін анықтаған кезде нақты тақырыпты үйренуге бөлінген уақыт көлемін, оқу сатысын, оқушылардың білімділігін, дене дайындығының және олардың тәрбиелілік деңгейін, материалдық - техникалық жабдықталуын есепке алу керек.

Міндеттерді айқындау нақты, қысқа және жоспарланған соңғы нәтижені анық көрсететіндей болуы қажет. Бұл мұғалім мен оқушылардың өзара іс-қимылының мақсат бағыттылығын қамтамасыз етіп қана қоймай, сол сабақтың нәтижесінде оқушылар жинақтаған дене қабілеттерінің, дағдыларының және білімінің өсуін бағалауға да мүмкіндік жасайды.

Міндеттерді ұсынғанда жаттықтырушылардың танымдық мүмкіндігі және көп реттерде, олардың көңіл күйі мен сұранысы есепке алынады. Мысалы: төменгі сыныптарда міндеттер әдетте нақты түрде (тура жолмен жылдам жүгіруге үйрену), орта сыныптарда арнаулы атауларды ендірумен (қысқа қашықтыққа жүгіруде адым техникасымен таныстыру), жоғары сыныптарда танымдық белсенділікті арттыру түрінде (оқушылар қызметін белсенді ету) баяндалады. Бір сабақта жаңа материалды үйрену немесе бұрын игерілгенді жетілдірумен байланысты 2-3 міндетті шешу ғана тиімді.

Оқу материалының құрамы балалардың жас ерекшелігіне сәйкес келуі керек және көлемі тиімді болуы қажет (сабақтың ұзақтығы, оқушылар саны, т.б.). Бағдарламадан тыс материал үйретудің жекелік мақсатында ғана міндетті емес, қосымша матриал түрінде де ұсынылуы мүмкін.

Әрбір сабақ ұйымдастырылу тұтастығымен және логикалық аяқталуымен, педагогикалық міндеттердің оқу материалының мазмұнына, бұрынғы және алдағы сабақтардың көлеміне және жеделділігіне байланысты болуы керек. Оның ішінде үйренетін тақырып деңгейіне ғана емес, оқу бағдарламасының тарауларына да тәуелді.

Жеңіл атлетика спортының пайда болуы

Жеңіл атлетиканың тарихы ежелгі дүние дәуіріндегі халықтардың іс әрекетінен басталады. Табиғи қозғалыстар, яғни, жүру, тұру, секіру адам бұлшық еттерінің қозғалысы адамзат пайда болған дәуірден бастау алады.

«Атлетика» грек тілінен аударғанда күресу, жаттығу деген мағынаны білдіреді. Негізінде атлет деп физикалық жағынан дамыған және күшті адамдарды айтады. Мәліметтерге сүйенсек, жеңіл атлетикадан жарыс біздің әрамызға дейінгі 776 жылы өткізілген. Бұл туралы Ежелгі Грек олимпиада ойындары туралы жазбаларда анық жазылған [2].

Сол замандарда жарыс тек ұзын-сонар алаңда жүгіру жарысымен шектелген. Ерлер мен әйелдар арасындағы бәсеке жеке-жеке өткізіліпті. Гректер жұдырық түйістіретін спорт түрі мен күресті ауыр атлетикаға жатқызған. Бұрынғы атлеттердің жетістігі жүгіру шапшаңдығымен өлшенген. Бізге алғашқы олимпиадалық чемпиондардың Ежелгі Грекиядан шыққаны белгілі. Бұл шара біздің әрамызға дейінгі 776 жылы өткізілген. Онда атлеттер тек жүгіру спорт түрінен бақ сынаған. Додаға 192 метрді бағындырған жалғыз атлет жеңімпаз аталған екен. Жеңіс тұғырынан көрінген азамат Әлида қаласында жай ғана даяшы болған .

Халықаралық әуесқойлық жеңіл атлетика федерациясы (ИААФ) 1912 жылы құрылған. Оған қазір 200-ге жуық ұлттық ассоциациялар біріккен [2].

Кеңес үкіметі кезіндегі жеңіл атлетика спорты

Жеңіл атлетика, спорттың ең көп тараған түрі. Оған әр түрлі қашықтықта жүгіру мен жүру, ұзындық пен биіктікке секіру, спорттық снарядтарды лақтыру, жеңіл атлетикалық көпсайыстар енеді.

Жеңіл атлетикалық жарыстар ашық және жабық (манеж) алаңдарда өтетін жеке, командалық және әстафеталық жарыстар болып бөлінеді.

КСРО Халық Комиссарлары Кеңесі жанындағы дене шынықтыру және спорт істері жөніндегі Бүкілодақтық комитеттің және осыған ұқсас комитеттің құрылуы республикада спорт өмірін айтарлықтай жандандырды. Спорт базаларының саны өсуде. Егер 1936 жылға дейін республикада 10 стадион болса, 1940 жылға қарай олардың саны 20-дан асады. Спорттық қоғамдардағы жұмыс оң нәтиже береді. Сонымен, отызыншы жылдардың басында республикада "Динамо" командасы ең мықты болды, оған И. Россошанский, Н. сияқты спортшылар кірді. Спартакиадалықтар 1940 жылы Қазақстанның 20 жылдығына арналған мерейтойлық спартакиадада жеңіске жетті. Бағдарлама бойынша 22 ерлер мен 17 әйелдер арасында біріншілік ойнатылды. Республикалық жарыстарда алғаш рет әйелдер бессайысы, кедергілермен 80м жүгіру өткізілді. Ерлер 800м жүгіру. Жарыс барысында спорт шеберінің нормасына тең бір нәтиже (л. Шихова граната лақтыруда), бірінші разрядтың 8 нәтижесі, екінші және 415 үшінші разрядтың 74 нәтижесі көрсетілді, республиканың 16 рекорды орнатылды. Республиканың мерейтойын мерекелеуге Мәскеу мен Ленинградтан еліміздің ең мықты жеңіл атлеттері Л. Митропольский, Ә. Рохлин, В. Косарева және т.б. шақырылды. Спорт шеберлері республиканың жеңіл атлеттеріне жаттығудың техникасы мен әдістерін меңгеруде үлкен көмек көрсетті. Жарысқа қатысып, қонақтар жақсы бәсекелестік құрды, бұл жоғары нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік берді [3;7].

1940 жылдың соңына қарай қазақстандық жеңіл атлетика көшбасшыларының спорттық нәтижелері айтарлықтай өсті. И. Россошанский 11.0-де 100м жүгірді, Г. Валиуллин 400м-де 52.0-де, в. Макеенко 110м-де кедергілермен 16.7-де, К. Ветлицкий 1.81-де, С. Стуге ұзындыққа секіруде 6.82-де, В. Ошев үш мәрте секіруде 14.27-де, Востоков қ.алтыншы секіруде 3.64 белгідегі планкадан өтті. Әйелдер де қуантты: 3.Мартынова 100м жүгіруде 12.8 және ұзындыққа секіруде 5.26, З. Обатурова 1.40 биіктікте өнер көрсетті. Л. Шихова граната лақтыруда спорт шебері нормативінен бірнеше рет асып түсті. 1940 жылы КСРО чемпионатында күміс медаль жеңіп алды, сондай-ақ "Динамо"СС рекордшысы атанды [3;7].

Олимпиялық ойындар 1896 жылдан (1-Олимпиялық ойын), дүниежүзілік чемпионат 1983 жылдан өткізіліп келеді. Жеңіл атлетика ойындары өте көнеден белгілі. Ол ежелгі Олимпия ойындарының бағдарламасына енген. Ал, жеңіл атлетика алғаш рет Англияда ұйымдастырылған. 1837 жылдары жарысқа түскендер 2 метр қашықтықта жүгірген. Оған қатысушылар Регби қаласындағы колледжде білім алып жатқан жастар болған. Итон, Оксфорд, Кембридж, Лондондағы оқу орындарында да спорттық жарыстан жиі өтіп тұрған. Кейіннен бағдарламаға қысқа қашықтықта жүгіру, ұзындықта және биіктіктен секіру сынды шарттар енгізіді. 1865 жылы Лондон атлетика клубқұрылды [3;7].

Бұның негізінде тұңғыш рет жеңіл атлетикадан ел чемпионаты өтті. 1880 жылы Англияда Британ империясының шеңберінде әуесқойлар атлет қауымдастығы негізін қалады. Ал, АҚШ-та 1868 жылы Нью-Йорк қаласында алғашқы атлет клубы ашылды. Сол жылдары Америкада атлетиканың дамуына үлес қосқандардың басым дені университет ошақтары болды. 1880-90 жылы жеңіл атлетика жеке дара спорт түрі ретінде күллі Еуропаға кең таралды.1896 жылы өткен олимпиада ойындары жеңіл атлетиканың дамуына орсан жол ашты. Сол жылы Афинада өткен І олимпиада ойындарына жеңіл атлетиканың 12 түрі енгізілді. Додада америкалық жеңіл атлеттер барлық жүлдені қанжығаларына байлады. Алайда, олардың қуанышы ұзаққа бармады. Өйткені, 1952 жылдан бастап олимпиада ойындарына қатыса бастаған КСРО атлеттері олардың бірден-бір қарсылары болды.

1996 жылы Атлантада өткен олимпиада ойындарында өнер көрсеткен атлеттердің саны 2000-ға жетті. Әйелдер арасындағы жарыс 1928 жылдан бастау алады. Нәзік жандар 1999 жылы жаздық әлем чемпионатында және 2000 жылы Сидней олимпиадасында жақсы нәтиежеге қол жеткізе білді.1968 жылы Мехикода өткен жарыста американлық спортшы Боб Бимон— 8 м 90 см ұзындықтан секіруден әлем рекортын жаңартқан.

Бұны күллі әлем «21 ғасырдың ең биік көрсеткіші» деп бағалады. Араға 20 жыл салып Сеулде өткен олимпиадада 100 және 200 м қашықтықтан жүгіруден америкалық желаяқ Флоренс Гриф фит- Джойнер рекорттық көрсеткішті бағындырды. Оның бұл жетістігі 14 жыл қатарынан сақталып тұрды [2].

Қорыта келсек, спорт ханшайымы жеңіл атлетика – спорттың ең көп тараған түрі. М.О.Әуезов атындағы колледжде жеңіл атлетика және оны оқыту әдістемесі пәнін бағдарлама сәйкес өткізуге толық мүмкіндік туғызылған. Колледжде арнайы спорт залда, ритмика, тренажер залдары жабдықталып ұйымдастырылған.

Жеңіл атлетика және оны оқыту әдістемесі пәнін бойынша барлық жағдайлар жасалған, практикалық сабақтарды спартак стадионында жәнеде қысқы уақыттарда стадионның манеджінде сабақ өткізуге жағдай жасалған. Мектеп бағдарларламасында дене тәрбиесінде жеңіл атлетика бөлімі бойынша бірінші сыныптан бастап өткізіледі. Осы лекцияның материалын мектепте жеңіл атлетика бөлімін өткізу кезінде пайдалануға болады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Дене шынықтыру. Орта білім беру мазмұнын жаңарту аясында жалпы орта білім беруге арналған оқу бағдарламасы. – Астана, 2016. – 48б.

2. Жеңіл атлетика тарихы - https://k.k.wikipedia.org/wiki/ Жеңіл_атлетика

3. Новиков П. ҚР Жеңіл атлетика федерациясының Президентінің бастамасымен жарық көрген жинақ. – Алматы, 2008. - 56 б.

4. Тайжанов С., Қарақов А. Дене тәрбиесі. – Алматы, 2010. -424 б.