Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Философия және саясаттану факультеті, Дінтану және мәдениеттану кафедрасы, Мәдениеттану мамандығының

3-курс студенті Абдуали Аида

жетекшісі: Аликбаева Маржан

Мәдени марнинализация: креолдар

Мәдени маргиналдылық – бұл қоғамдағы немесе әлеуметтік құрылымдағы белгілі бір топтың немесе мәдениеттің шеттетіліп, орталықтан тыс қалуы немесе кемсітілуі жағдайы. Яғни, бұл құбылыс сол топтың немесе мәдениеттің негізгі қоғамның немесе басым мәдениеттің нормалары мен құндылықтарынан тысқары қалуы, олардың мәдени ерекшеліктері ескерілмей, жиі төмендетілуі немесе қабылданбауы болып табылады.

Мәдени маргиналдылық көбінесе этникалық, тілдік, діни немесе әлеуметтік топтармен байланысты болады, олар өздерінің мәдениетімен және идентификациясымен басқалардан ерекшеленеді. Мысалы, креолдар, мигранттар, жергілікті халықтар немесе азшылық топтары жиі мәдени маргиналдылықтың құрбаны болады, себебі олардың мәдениеті орталық қоғамның немесе негізгі мәдениеттің құндылықтарына сәйкес келмейді.

Мысалы Креолдар тақырыбы – бұл мәселенің тереңдігін, көпқырлығын және көпмәдениеттілікті зерттеуге жол ашады. Креолдар – тарихи тұрғыдан алғанда, Африка мен Еуропа мәдениеттерінің араласуынан пайда болған, сондай-ақ жаңа әлемдегі отарлау кезінде қалыптасқан этникалық топ. Олар көбінесе Американың Кариб теңізі аймағы мен Латын Америкасында көп шоғырланған.

Креолдар өздерінің ерекше мәдени идентификациясы мен тілі арқылы ерекшеленеді. Креоль мәдениеті көбінесе Африка, Еуропа және жергілікті тұрғындардың мәдениеттерінің синтезінен туындаған. Олардың тілдері, музыкасы, тағамдары мен әдет-ғұрыптары осы көпқабатты мәдениеттердің нәтижесі болып табылады. Бұл мәдени синтез көптеген елдерде әртүрлі сипатта қалыптасты. Мысалы, Гаити, Куба және Пуэрто-Рико сияқты елдерде креол мәдениеті ерекше дамыды.

Бұдан бөлек, креолдар тілінің қалыптасуы да ерекше бір құбылыс. Африкадан әкелінген адамдар өздерінің ана тілін жоғалтпағанымен, олар жаңа жағдайларға бейімделіп, Еуропа тілдерінің негізінде өздеріне тән креоль тілдерін жасады. Бұл тілдер көбінесе африкандық тілдер мен колониялық тілдердің элементтерінен тұрады. Мысалы, Гаитидің креоль тілі француз тілінің негізінде қалыптасқан, бірақ оның сөздігі мен грамматикасы айтарлықтай африкандық ықпалдан туындаған.

Креолдар көптеген қоғамдарда маргиналды топ болып табылған. Бұл олардың әлеуметтік және экономикалық жағдайларымен ғана емес, сонымен бірге олардың мәдениеті мен тілінің орталық мәдениеттен ерекшеленуінен де көрінеді. Отарлау кезеңінде креолдар көбінесе құлдар немесе еңбекші тап ретінде қарастырылды, ал олардың мәдениетін кемсіту орын алды. Олар өздерінің тарихи және мәдени мұраларын сақтауға тырысса да, бұл әрекеттер көбінесе қоғамның негізгі күштері тарапынан қолдауға ие болмады.

Мәдени маргинализация креолдардың тілінің, өнерінің, әдет-ғұрыптарының төмендетілуімен байланысты болды. Отаршылдық жүйе креол мәдениетіне «таза» еуропалық мәдениетпен салыстырғанда төмен дәрежеде қарайтын. Әсіресе, олардың тілдері мен музыкасы, олардың әлеуметтік статусын көрсететін мәдени аспектілер ретінде көбінесе еуропалық нормаға сәйкес келмеді. Сонымен қатар, креолдық қоғамдар көбінесе өздерін басқалардан төмен санады, бұл оларды қосымша әлеуметтік және экономикалық қиындықтарға ұшыратты.

Бүгінгі таңда креолдар өздерінің мәдени мұрасын қайта жандандырып, оны әлемдік мәдениетке танытуда үлкен рөл атқарып келеді. Олар әлемдік музыка, өнер және әдебиетке айтарлықтай үлес қосуда. Креол мәдениетінің бірегейлігі мен тарихи маңыздылығы қазіргі уақытта зерттеушілер мен мәдениеттанушылардың назарында. Креол тілдері мен музыкасы, әсіресе, Африка, Еуропа және Америка мәдениеттерінің қиылысуынан туындаған бірегей құбылыстар ретінде бағаланады.

Сондай-ақ, қазіргі заманғы креолдық қоғамдар этникалық теңдік пен мәдени көптүрлілік мәселелеріне ерекше назар аударады. Олар өздерінің мәдени ерекшеліктерін сақтау мен дамыту үшін көптеген шаралар қабылдауда. Мысалы, кейбір елдерде креол тілін мектеп бағдарламаларына енгізу, креолдық музыка мен дәстүрлерді қорғау туралы заңдар қабылданып жатыр. Бұл креолдар мен олардың мәдениетінің маргинализациялану үрдісінің азайып, қайта бағалануының көрсеткіші болып табылады.

Мәдени маргинализация мен креолдар мәселесі тарихи тұрғыдан ғана емес, қазіргі заманғы әлеуметтік және мәдени сұрақтарды зерттеу үшін де маңызды. Креолдардың тарихы – бұл отарлау, мәдениетаралық қатынас және әлеуметтік теңсіздік сияқты үлкен мәселелерді ашып көрсететін күрделі оқиға. Дегенмен, бүгінгі күні креолдық мәдениет өзін қайта анықтап, әлемдік мәдениетте ерекше орын алады.