Ахмет Байтұрсынұлы – ұлт ұстазы.

Сан қилы салада еңбек еткен Алаш арыстарының саны өте көп. Оларды әмбебап болуға үйреткен – заманы. Ұлт мәселесі талқыға түскен заманда елді қалай болмасын біртұтас қылуды мақсат еткен Алаштықтардың есімі еске оралғанда, Ахмет атамызға соқпай кету – үлкен сын. Бар ғұмырын халық жолына арнаған Ахмет Байтұрсынұлы халықтың тілі мен өзіндік мәдениеті қалыптасқанда ғана елдің ертеңі жарқын боларына үлкен сенім білдірді. Ұлт болмысын сақтап қалу үшін әрбір салаға өлшеусіз үлес қосты.

Ахмет Байтұрсынов (1872—1937) — қазақтың ұлы ағартушысы, тілші, ғалым, педагог, қоғам қайраткері, және әдебиетші. Ол қазақтың жазба әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі болып табылады және қазақ тіл білімінің дамуына елеулі үлес қосқан тұлға ретінде тарихта қалған. Ахмет Байтұрсыновтың еңбектері қазақ тілінің грамматикасын қалыптастыруға, қазақ ұлттық мәдениетін дамытуға бағытталды.

Ахмет Байтұрсынұлы 1872 жылы 5 қыркүйектe қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылында дүниеге келген. Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт – азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы, ағартушы, Алаш – Орда өкіметінің мүшесі.

Оның отбасында қазақтың байырғы дәстүрлері мен мәдениеті жоғары бағаланған. Жасынан – ақ білімге құштар болған Ахмет, ауыл мектебінен бастап, кейін Орынбордағы медреседе білім алады.

Білім және ағартушылық қызметі:

Ахмет Байтұрсынов қазақ халқының білімін көтеру үшін көптеген маңызды қадамдар жасады. Ол алғашқылардың бірі болып қазақ тілін латын әліпбиіне негізделген жазу жүйесімен реформалады. Оны "төте жазу" деп атайды. Бұл жазу жүйесі қазақ тіліне тән дыбыстарды дәл көрсетуге мүмкіндік берді.

Ахмет Байтұрсыновтың білім беру саласындағы жұмысы да өте маңызды болды. Ол мектептер мен медреселерде ұстаздық етіп, жастарға білім берді. Сонымен қатар, оның қазақ тілінің грамматикасын зерттеудегі еңбектері негізінде қазақ тілінің ғылыми негіздері қалыптасты.

Ахмет Байтұрсыновтың еңбектері мен шығармашылығы:

1. "Қазақ тілінің грамматикасы" (1911) — бұл Ахмет Байтұрсыновтың ең маңызды еңбектерінің бірі. Онда қазақ тілінің грамматикасы алғаш рет ғылыми тұрғыдан жүйелі түрде жазылып, қазақ тілінің ерекшеліктері мен заңдылықтары анықталды. Бұл еңбек қазақ тіл білімінің негізін қалады.

2. "Тіл құрал" (1915) — бұл жұмыс қазақ тілінің синтаксисі мен морфологиясын зерттеген маңызды еңбек болып табылады. Ахмет Байтұрсынов қазақ тілінің құрылымы мен ерекшеліктерін түсінуге көмектесетін көптеген терминдер мен ережелерді енгізді.

3. "Әдебиет танытқыш" (1926) — бұл кітап қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясын зерттеген еңбек болды. Ахмет Байтұрсынов қазақ әдебиетінің жанрларын, стилін, жанрлық ерекшеліктерін талдады.

4. Қазақтың ұлттық жазуын қалыптастыру:

- Ахмет Байтұрсынов қазақ тілінің дыбыстық жүйесін толыққанды көрсете алатын жазу жүйесін жасаған адам. Ол "төте жазу" деп аталатын жаңа әліпби үлгісін ұсынды. Бұл жазу жүйесі қазақ тілінің ерекшеліктеріне сай болып, қазақ жазба әдебиетінің дамуына жол ашты.

5. Публицистика және қоғам қайраткерлігі:

- Ахмет Байтұрсыновтың мақалалары мен публицистикалық шығармалары қазақ қоғамының әлеуметтік жағдайын жақсартуға, ұлттық бостандықты қорғауға бағытталған. Ол қазақ халқының мәдениеті мен тілін дамытуға, ұлттың білімін көтеруге баса назар аударды.

Қоғамдық қызметі:

Ахмет Байтұрсынов тек ғалым ғана емес, қоғам қайраткері де болды. Ол қазақ халқының ұлттық тәуелсіздігі мен мәдениетін қорғауға ұмтылды. Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарында Ахмет Байтұрсынов Қазақстанның мәдени және білім беру жүйесін құруға қатысып, қазақ тілін ресми қолдануға күш салды.

Алайда, Ахмет Байтұрсыновтың саяси қызметі қиын кезеңдерге тап болды. 1930-шы жылдары кеңес үкіметі оны саяси қудалауға ұшыратты. 1937 жылы сталиндік репрессиялар кезінде Ахмет Байтұрсынов тұтқындалып, ату жазасына кесілді. Ол 1938 жылы ақталды, бірақ оның еңбектері мен мұрасы қазақ мәдениетінде мәңгі қалады.

Ахмет Байтұрсыновтың мұрасы:

Ахмет Байтұрсыновтың мұрасы қазіргі заманғы қазақ тіл білімінің негізін қалады. Оның еңбектері қазақ тілінің грамматикасын зерттеуде, ұлттық жазуды қалыптастыруда және қазақ әдебиетін терең түсінуде маңызды рөл атқарды. Ахмет Байтұрсыновтың «Тіл құрал» және «Әдебиет танытқыш» сияқты еңбектері қазақ тілінің ғылыми негіздерін жасауға және қазақ тілінің мәртебесін көтеруге зор ықпал етті.

Қорытынды:

Ахмет Байтұрсынов — қазақ халқының мәдениеті мен білімінің дамуына зор үлес қосқан, ұлттық тіл мен әдебиеттің негізін қалаған ұлы тұлға. Оның шығармалары мен еңбектері қазақ халқының ұлттық санасын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Ахмет Байтұрсыновтың идеялары мен мұрасы бүгінгі таңда да өзектілігін жоймай, қазақ қоғамында үлкен ықпалға ие.