Мектептегі оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау және түзету әдістері (оқу-әдістемелік құрал)

Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы Есік қаласы "В.Терешкова атындағы орта мектеп" КММ

Мектептегі оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау және түзету әдістері

(оқу-әдістемелік құрал)

Құрастырған: Бурабаева Г.А

2025 жыл

ТАҚЫРБЫ: «Мектептегі оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау және түзету әдістері»

Құрастырушы: Бурабаева Г.А, "В.Терешкова атындағы орта мектеп" КММ

Рецензент:

Әдістемелік құрал: Мектептегі психологиялық жағдайды бақылау оқушылардың психоэмоционалдық дамуын, олардың оқу үдерісіндегі қиындықтарын, әлеуметтік өзара әрекеттерін және эмоционалдық жай-күйін тиімді қадағалау мақсатында жүзеге асырылады. Бұл бақылау балалардың тұлғалық дамуын, оқуға деген ынтасын және жалпы мектептегі өмір сапасын жақсартуға бағытталған.

Мақсаты: Бұл әдістемелік құрал мектеп психологтарының психологиялық жағдайды бақылау және түзету жұмыстарын тиімді ұйымдастыруына арналған. Мақсаты - оқушылардың психологиялық денсаулығын қорғау, олардың оқу үдерісіндегі күйзелістерін жеңілдету, сондай-ақ оқу мен тәрбие жұмыстарын психологиялық тұрғыдан қолдау.

Міндеттері:

1. Оқушылардың психоэмоционалдық жағдайын анықтаудың әдістемелік құралдарын ұсыну.

2. Әлеуметтік және эмоционалдық қиындықтарды ерте анықтау мен оларды түзету үшін қолданылатын әдістерді қарастыру.

3. Мұғалімдер мен мектеп психологтарына арналған психологиялық кеңестер мен ұсыныстар жасау.

4. Психологиялық жаттығулар мен топтық тренингтер арқылы оқушылардың эмоционалдық жағдайын түзетуге арналған практикалық ұсыныстарды әзірлеу.

5. Оқушылардың психоэмоционалдық дағдыларын дамыту, сондай-ақ мінез-құлық ауытқуларын түзету үшін психологиялық қолдау көрсету.

Бұл әдістемелік құрал мектеп психологтарына, мұғалімдерге және білім беру саласында жұмыс істейтін басқа да мамандарға арналған.

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе

1.1. Мектептегі психологиялық жағдайды бақылаудың маңызы мен мақсаты

1.2. Психологиялық жағдайды бақылау мен түзетудің теориялық негіздері

1.3. Әдістемелік құралдың мақсаты мен міндеттері

1.4. Құралдың қолданылу ауқымы мен құрылымы

2. Мектептегі психологиялық жағдайды бақылаудың әдістемесі

2.1. Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудың негізгі әдістері

2.2. Оқушылардың психоэмоционалды жағдайын анықтау үшін қолданылатын диагностикалық құралдар

2.3. Бақылаудың педагогикалық процесстермен байланысы

2.4. Оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте анықтау

3. Психологиялық жағдайды түзету әдістері

3.1. Психологиялық кеңес беру және психотерапевтік әдістер

3.2. Эмоционалдық тұрақтылықты қалыптастыру

3.3. Стресс пен қобалжуды жеңуге арналған әдістер

3.4. Баланың жеке дамуында кездесетін қиындықтарды түзету жолдары

4. Психологиялық жағдайды түзету үшін қолданылатын жаттығулар мен ойындар

4.1. Психологиялық жаттығулардың тиімділігі

4.2. Топтық және жеке психологиялық ойындар

4.3. Жаттығулар мен ойындар арқылы психологиялық көңіл-күйді көтеру

4.4. Эмоционалдық интеллектіні дамыту үшін тапсырмалар мен жаттығулар

5. Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудағы педагогикалық ықпал

5.1. Мұғалім мен психологтың ынтымақтастығы

5.2. Мұғалімдерге арналған психологиялық кеңес беру

5.3. Қиын оқушылармен жұмыс жүргізудің әдістемесі

6. Мектептегі психологиялық жұмыстың қорытындысы

6.1.Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудың нәтижелерін қорытындылау

6.2. Оқушылардың психоэмоционалды жағдайының жақсаруының көрсеткіштері

6.3. Психологиялық жұмыстың жалпы тиімділігі

7. Қорытынды

7.1. Мектепте психологиялық жағдайды бақылау мен түзетудің маңыздылығы

7.2. Әдістемелік құралдың мектеп психологтарына артықшылығы мен көмегі

7.3. Мектептегі психологиялық жұмыстарды жетілдіру бойынша ұсыныстар

Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Мектептегі психологиялық жағдайды бақылау оқушылардың психоэмоционалдық дамуын, олардың оқу үдерісіндегі қиындықтарын, әлеуметтік өзара әрекеттерін және эмоционалдық жай-күйін тиімді қадағалау мақсатында жүзеге асырылады. Бұл бақылау балалардың тұлғалық дамуын, оқуға деген ынтасын және жалпы мектептегі өмір сапасын жақсартуға бағытталған. Психологиялық жағдайды бақылаудың маңызы:

- Баланың дамуын ерте кезеңде анықтау: Оқушылардың психологиялық күйі, олардың стресс жағдайлары, ішкі дағдарыстары мен мінез-құлық ауытқулары ерте анықталса, түзету шаралары уақтылы қолға алынады.

- Психоэмоционалдық жағдайдың әсерін азайту: Стресс, мазасыздық немесе эмоционалдық әлсіздік баланың оқу процесіне әсер ететін факторлар болуы мүмкін. Бұл жағдайларды уақытында бақылау және түзету арқылы баланың психоэмоционалдық күйін қалыпқа келтіруге болады.

- Топтық динамиканы бақылау: Оқушылар арасындағы әлеуметтік байланыстарды қадағалау, достық қарым-қатынастарды нығайту, топтық жұмыс барысында туындайтын мәселелерді шешу маңызды.

Мақсаты: Оқушылардың психоэмоционалдық жағдайларын бақылау, олардың психологиялық дамуындағы ауытқуларды анықтау, сондай-ақ мектептегі оқу үдерісінде олардың психологиялық жай-күйіне оң әсер ету.

Психологиялық жағдайды бақылау мен түзету психологияның әр түрлі бағыттары мен теорияларына негізделеді:

- Даму психологиясы: Бұл бағыт балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес психологиялық процестерді, эмоциялық реакцияларды және мінез-құлықты зерттейді. Бұл балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, олардың психоэмоционалдық жағдайын бақылауға мүмкіндік береді.

- Қоғамдық психология: Әлеуметтік тұрғыдан оқушылардың қарым-қатынастары, топтық әсерлер мен әлеуметтену процестері бақылауда басты рөл атқарады. Мектеп ұжымындағы психологиялық климат, оқушылар арасындағы өзара қатынастар да маңызды орын алады.

- Когнитивтік психология: Оқушының ойлау, есте сақтау, зейін қою және қабылдау қабілеттері олардың психологиялық жағдайын анықтауға әсер етеді. Бұл бағытта оқушылардың оқу үдерісіндегі когнитивтік қабілеттерін зерттеу қажет.

- Психоанализ: Бұл теория бойынша, оқушылардың ішкі жан дүниесі мен эмоционалдық жағдайы олардың мінез-құлқын түсіну үшін маңызды болып табылады.

Психологиялық жағдайды түзету процесі психологиялық кеңес беру, тренингтер мен жеке сөйлесулерді қамтиды. Сонымен қатар, мінез-құлықтың ауытқулары, әлеуметтік дағдылардың жетіспеушілігі немесе эмоционалдық қиындықтар кезінде психотерапевтік әдістер қолданылады.

Мақсаты: Бұл әдістемелік құрал мектеп психологтарының психологиялық жағдайды бақылау және түзету жұмыстарын тиімді ұйымдастыруына арналған. Мақсаты - оқушылардың психологиялық денсаулығын қорғау, олардың оқу үдерісіндегі күйзелістерін жеңілдету, сондай-ақ оқу мен тәрбие жұмыстарын психологиялық тұрғыдан қолдау.

Міндеттері:

1. Оқушылардың психоэмоционалдық жағдайын анықтаудың әдістемелік құралдарын ұсыну.

2. Әлеуметтік және эмоционалдық қиындықтарды ерте анықтау мен оларды түзету үшін қолданылатын әдістерді қарастыру.

3. Мұғалімдер мен мектеп психологтарына арналған психологиялық кеңестер мен ұсыныстар жасау.

4. Психологиялық жаттығулар мен топтық тренингтер арқылы оқушылардың эмоционалдық жағдайын түзетуге арналған практикалық ұсыныстарды әзірлеу.

5. Оқушылардың психоэмоционалдық дағдыларын дамыту, сондай-ақ мінез-құлық ауытқуларын түзету үшін психологиялық қолдау көрсету.

Бұл әдістемелік құрал мектеп психологтарына, мұғалімдерге және білім беру саласында жұмыс істейтін басқа да мамандарға арналған. Құралдың құрылымы:

- Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудың теориялық негіздері мен әдістері.

- Психологиялық диагноз қою әдістемелері мен құралдары.

- Оқушыларға психологиялық көмек көрсету үшін пайдаланылатын жаттығулар мен әдістер.

- Психологиялық қолдау көрсету үшін мұғалімдер мен психологтарға арналған нақты нұсқаулықтар мен ұсыныстар.

- Оқушылардың әлеуметтік және эмоционалдық дағдыларын дамытуға арналған тренингтер мен ойындар.

- Құралдың соңында қорытынды және әдістемелік ұсыныстар ұсынылады.

Құрал мектеп психологиясына қатысты негізгі теориялық және практикалық білімдермен толықтырылған және педагогикалық мамандардың жұмысын жақсартуға бағытталған.

2. Мектептегі психологиялық жағдайды бақылаудың әдістемесі

Мектептегі психологиялық жағдайды бақылау балалардың психоэмоционалдық күйін анықтау және олардың денсаулығын жақсартуға бағытталған кешенді жұмыс болып табылады. Бұл процесс түрлі әдістер мен құралдарды қолдануды талап етеді. Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау үшін ең көп қолданылатын әдістерге төмендегілер жатады:

1. Сұхбат жүргізу

Оқушылармен жеке сұхбат арқылы олардың ішкі әлемі мен сезімдерін, қорқыныштары мен алаңдаушылықтарын білуге болады. Сұхбатты мектеп психологы немесе мұғалім жүргізуі мүмкін. Бұл әдіс оқушыларға өз сезімдерін ашық білдіруге мүмкіндік береді, және оларды түсіну мен қолдауға мүмкіндік тудырады.

2. Анализдік бақылау

Оқушылардың мінез-құлқын бақылап, олардың эмоционалдық реакцияларын, қарым-қатынас деңгейін, әлеуметтік дағдыларын зерттеу арқылы психологиялық жағдайды бақылауға болады. Бұл әдіс оқушылардың мектептегі күнделікті іс-әрекетін, әр түрлі жағдайларға реакциясын және қарым-қатынасын қадағалауға мүмкіндік береді.

3. Психологиялық тестілеу

Оқушылардың психологиялық жағдайын анықтау үшін түрлі тесттер мен сауалнамалар қолданылады. Тестілеу арқылы оқушылардың стресс деңгейін, депрессия, мазасыздық сияқты психоэмоционалдық мәселелерді анықтауға болады. Мысалы, «Розенцвейгтің әлеуметтік толеранттылық тесті», «К.Шнайдердің жеке тұлға тесті» сияқты тесттер арқылы оқушылардың күйзеліс деңгейі мен әлеуметтік бейімділігі анықталады.

4. Аналитикалық сұрақтар мен сауалнамалар

Оқушылардың психоэмоционалдық жағдайын түсіну үшін арнайы сауалнамалар қолданылады. Бұл сауалнамалар мектептегі оқу жағдайлары мен әлеуметтік мәселелер туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Оқушылардың өздері де әртүрлі сауалнамалар мен сұрақтарға жауап беру арқылы өз психологиялық жағдайын сипаттай алады.

5. Әңгімелесу және топтық талқылаулар

Әңгімелесу арқылы оқушылардың көңіл-күйін, олардың көзқарастарын және жағдайын білуге болады. Топтық талқылаулар мен пікірталастар оқушылардың өзара әрекеттестігін бақылауға, топтық динамиканы зерттеуге мүмкіндік береді.

Оқушылардың психоэмоционалды жағдайын диагностикалау үшін түрлі құралдар мен әдістер қолданылады. Бұл құралдар оқушылардың күйзеліс деңгейін, депрессиясын, мазасыздығын, әлеуметтік бейімділігін және мінез-құлқын зерттеуге бағытталған. Оларға мыналар жатады:

1. Мазасыздық пен стресс тестілері

- Т. Лейктың стресс тесті: Бұл тест оқушылардың физикалық және психологиялық күйзелісін анықтайды. Ол адамның күйзеліс деңгейін өлшеуге бағытталған.

- Шварц пен Жеремианың күйзеліс деңгейін бағалау тесті: Бұл тест оқушылардың күнделікті өмірде кездесетін стресстік жағдайларға реакцияларын анықтайды.

2. Депрессия мен көңіл-күй деңгейін бағалау тестілері

- Бек шкаласы (Beck Depression Inventory): Оқушылардың депрессия деңгейін анықтау үшін қолданылатын стандартты тест. Бұл тест психоэмоционалды жағдайды жүйелі бағалауға мүмкіндік береді.

- Люшер түстер тесті: Түстер арқылы адамның ішкі күйі мен эмоционалдық жағдайы анықталады. Бұл әдіс балалардың күйзеліс деңгейін диагностикалау үшін тиімді.

3. Қарым-қатынас және әлеуметтік бейімделу тестілері

- Розенцвейгтің әлеуметтік толеранттылық тесті: Оқушылардың әлеуметтік бейімділігін, стресс жағдайларына қалай жауап беретіндігін анықтайтын тест. Ол балалардың өзара әрекеттесу дағдыларын бағалауға көмектеседі.

- Р.Ф. Мартиннің әлеуметтік бақылау және қарым-қатынас тесті: Бұл тест оқушылардың әлеуметтік қарым-қатынастарын, сондай-ақ әлеуметтік бейімділігін зерттеуге бағытталған.

4. Психометриялық сауалнамалар

Әр түрлі психометриялық сауалнамалар оқушылардың ішкі күйі мен мінез-құлық ерекшеліктерін бағалауға бағытталған. Мысалы, «Қазіргі кездің қиындықтарымен танысу» сауалнамасы оқушылардың отбасылық жағдайы мен мектептегі қиындықтары туралы ақпарат береді.

5. Мотивациялық сұхбаттар мен бағалау шкалалары

Мотивациялық сұхбаттар мен арнайы шкалалар арқылы оқушылардың оқуға деген ынтасын, әлеуметтік дағдыларын және психоэмоционалдық жағдайын бағалауға болады. Бұл әдістер оқушылардың оқуға және әлеуметтік ортаға бейімделу деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Қорыта айтқанда, психоэмоционалды жағдайды диагностикалау үшін түрлі құралдарды пайдалану мектеп психологтарының тиімді жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Оқушылардың күйзеліс деңгейі мен әлеуметтік мәселелерін дер кезінде анықтап, оларды түзету шараларын қабылдау балалардың оқу процесіндегі тиімділігін арттырады.

Мектептегі психологиялық жағдайды бақылау мен педагогикалық процесс тығыз байланысты, себебі оқушылардың психоэмоционалды жағдайы мен мінез-құлқы оқу үдерісіне әсер етеді. Педагогикалық процестердің тиімділігі оқушылардың психологиялық жағдайына тікелей байланысты екендігі анық. Оқушылардың эмоционалдық ахуалы мен психологиялық жағдайы олардың оқуына, тәртібіне, қатысуына және әлеуметтік өзара әрекеттесуіне әсер етеді.

Педагогикалық процестер мен психологиялық бақылаудың байланысы бірнеше негізгі аспектілерде көрінеді:

1. Оқу мотивациясын арттыру: Оқушылардың психологиялық жағдайы олардың оқу процесіне деген ынта-ықыласына әсер етеді. Психологиялық тұрғыдан қолдау көрсету оқушылардың өзін-өзі бағалауы мен оқу мотивациясын жақсартады. Бақылау арқылы мұғалімдер оқушылардың мотивациялық деңгейін анықтап, қажетті педагогикалық әдістер мен тәсілдерді қолдана алады.

2. Кәсіби бейімділік пен кәсіби дағдыларды дамыту: Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау арқылы олардың әлеуметтік және эмоционалдық даму ерекшеліктері анықталады. Бұл педагогтарға оқушылардың әлеуетін, шығармашылық және кәсіби дағдыларын дамытуға бағытталған тиісті әдіс-тәсілдерді таңдауына көмектеседі.

3. Әлеуметтік бейімделу: Оқушылардың әлеуметтік дағдыларын дамыту – педагогикалық процестің маңызды құрамдас бөлігі. Бақылау барысында мұғалімдер оқушылардың қарым-қатынас дағдыларын, топтық жұмысқа қабілеттілігін және өзара қарым-қатынастағы қиындықтарды байқап, оқу процесінде әлеуметтік бейімделуді күшейтетін шараларды іске асыра алады.

4. Дисциплина мен тәртіп: Психологиялық бақылау балалардың тәртібіне тікелей әсер етеді. Оқушылардың эмоционалдық жағдайы мен стресс деңгейі олардың мектептегі тәртібіне ықпал етуі мүмкін. Мұғалімдер оқушылардың мінез-құлқының өзгерістерін бақылап, қиындықтарды анықтап, тәртіпті қалпына келтіру үшін қажетті түзету шараларын қабылдай алады.

Оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте анықтау – мектеп психологы мен мұғалімдер үшін маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Мінез-құлқы мен психоэмоционалдық жағдайындағы ауытқулар оқушылардың жалпы дамуына теріс әсер етуі мүмкін, сондықтан олардың белгілерін уақытында анықтау, алдын алу және түзету шараларын қабылдау мектепте тиімді оқыту мен тәрбие жұмысының негізі болып табылады.

Оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте анықтау үшін келесі маңызды аспектілерді ескеру қажет:

1. Эмоционалдық жағдай: Егер оқушының көңіл-күйі жиі өзгеріп, агрессия, депрессия немесе мазасыздық белгілері байқалса, онда бұл мінез-құлықтағы ауытқулардың белгісі болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда психологтың немесе мұғалімнің бақылауы, сондай-ақ сұхбат жүргізу оқушының психологиялық жағдайын анықтауға көмектеседі.

2. Әлеуметтік бейімделу мәселелері: Егер оқушы сыныптастары мен мұғалімдермен қарым-қатынас орната алмай, оқшауланған немесе топтық жұмыстан аулақ болса, бұл оның ішкі проблемаларының бар екенін көрсетуі мүмкін. Әлеуметтік бейімделу мәселелерін ерте анықтап, оларды шешу үшін педагогикалық қолдау мен психологиялық көмек көрсету қажет.

3. Қиындықтар мен оқудағы кемшіліктер: Оқушының оқу процесіндегі қиындықтары немесе нәтижелерінің төмендеуі оның психологиялық жағдайымен байланысты болуы мүмкін. Оқу материалдарын меңгеру мәселелері, тәртіпсіздік немесе сабаққа қатысудың төмендігі мінез-құлықтағы ауытқулардың көрінісі болуы ықтимал.

4. Дисциплиналық мәселелер: Оқушылардың жиі тәртіп бұзуы, үнемі мұғалімдермен немесе сыныптастарымен қақтығыстарға түсуі мінез-құлықтағы ауытқуларды көрсетуі мүмкін. Мұндай оқушыларға түзету жұмыстары, диалогтық оқыту мен эмоционалдық қолдау қажет.

5. Физикалық белгілер: Оқушының денсаулығына қатысты мәселелер, мысалы, күйзеліс, ұйқысыздық немесе тәбеттің болмауы да мінез-құлық ауытқуларының белгісі болуы мүмкін. Бұл физикалық және психологиялық жағдайдың өзара байланысын көрсетеді.

Оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте анықтау және оларды түзету үшін педагогтар мен психологтар мынадай шараларды қолдана алады:

- Бақылау және диагностика: Оқушының күнделікті мінез-құлқын, эмоциялық жағдайын бақылау арқылы ауытқуларды ерте кезеңде анықтауға болады.

- Тиімді қарым-қатынас орнату: Оқушылармен ашық және сенімді қарым-қатынас орнату арқылы олардың ішкі жағдайын түсінуге болады.

- Түзету және психологиялық көмек: Ауытқулар анықталған жағдайда, мұғалімдер мен психологтар түзету жұмыстарын жүргізіп, қажетті психологиялық көмек көрсетеді.

- Әлеуметтік қолдау: Оқушылардың әлеуметтік дағдыларын дамыту үшін топтық жұмыстар, сыныптық талқылаулар мен әрекеттер ұйымдастыру.

Оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте анықтау олардың жеке дамуына көмектесіп, оқу процесіне оң ықпал етеді. Бұл шаралар оқушылардың психоэмоционалды жағдайын нығайтуға, олардың оқу мотивациясын арттыруға және мектептегі тәртіпті жақсартуға бағытталған.

3. Психологиялық жағдайды түзету әдістері

Психологиялық жағдайды түзету – оқушылардың эмоционалдық, әлеуметтік және когнитивтік мәселелерін шешуге бағытталған маңызды процесс. Оқушылардың психоэмоционалды жағдайы олардың оқу үлгеріміне, мінез-құлқына, жалпы өмірлік бағдарларына әсер ететіндіктен, психологиялық түзету жұмыстары оқушылардың дұрыс дамуын қамтамасыз ету үшін қажет. Бұл бөлімде психологиялық жағдайды түзету әдістері мен тәсілдері қарастырылады.

Психологиялық кеңес беру – бұл оқушылардың ішкі жағдайларын түсіну, олардың психологиялық мәселелерін шешуге көмектесу үшін жүргізілетін кәсіби процесс.

- Группалық кеңес беру: Бұл әдіс топтағы балалардың бір-бірімен пікір алмасуына, өзін-өзі тануға және эмоционалдық қолдау көрсетуге бағытталған. Ол әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға, өзара түсіністік пен құрметті арттыруға ықпал етеді.

- Психотерапевтік әдістер: Бұл әдістер психологиялық мәселелердің түпкі себептерін анықтау үшін қолданылады. Олар оқушының психологиялық денсаулығын қалпына келтіру мақсатында, тереңірек жұмыс жүргізуді талап етеді. Осы әдістерге гипнотерапия, арт-терапия, танымдық мінез-құлық терапиясы және т.б. жатады. Олар оқушылардың ішкі мазасыздықтарын, үрейлерін және басқа да эмоционалдық мәселелерін шешуге бағытталған.

- Когнитивті мінез-құлық терапиясы: Бұл әдіс оқушылардың теріс ойларын өзгертуге көмектеседі. Тұлғаның көзқарастарын оң тұрғыдан өзгерту арқылы психологиялық күйді жақсартуға бағытталған.

- Психодрамалық әдіс: Бұл әдіс баланың ішкі әлеміндегі эмоцияларын сыртқа шығаруға, өзіне деген сенімділікті арттыруға көмектеседі. Психодрама ойыны арқылы бала өз ойын, сезімін басқаларға көрсету және шешімдер қабылдау арқылы өзінің мінез-құлқын түзете алады.

Эмоционалдық тұрақтылық – адамның түрлі психоэмоционалдық қысымдарға төтеп беру қабілетін білдіреді. Ол баланың стресске, күйзеліс жағдайларына және сыртқы қиындықтарға төзімділігін арттырады. Эмоционалдық тұрақтылықты қалыптастыру оқушыларға әртүрлі өмірлік жағдайларда дұрыс әрекет етуге, қиындықтардан сабақ алуға, өзін-өзі басқаруға үйретеді.

Эмоционалдық тұрақтылықты қалыптастыру әдістері:

1. Эмоционалдық өзін-өзі реттеу дағдыларын дамыту: Оқушыларға өз эмоцияларын басқаруға үйрету маңызды. Олар өз сезімдерін тану, олардың себептерін анықтау және олардың деңгейін түсіре білуі керек. Психологтар мен мұғалімдер осы мақсатта жаттығулар мен жаттығулар жасайды. Мысалы, тыныс алу жаттығулары, релаксация әдістері.

2. Стрессті басқару дағдыларын дамыту: Стресстік жағдайларға қарсы тұру үшін оқушыларға дұрыс реакция жасауға үйрету керек. Бұл үшін олар стресс жағдайларын алдын ала болжау, олармен дұрыс күресу жолдарын білуі тиіс. Топтық ойындар, рөлдік ойындар және топтық талқылаулар арқылы балаларға стресске қарсы тұру тәсілдерін үйретуге болады.

3. Позитивті ойлау дағдыларын қалыптастыру: Эмоционалдық тұрақтылықты қалыптастыру үшін балаларға позитивті ойлау дағдыларын дамыту өте маңызды. Олар қиын жағдайларды шешу кезінде мүмкін болатын жақсы нәтижелерді көруге үйретілуі керек. Мұндай дағдылар балалардың өздеріне деген сенімділігін арттырып, кез келген қиындыққа оң көзқараспен қарауға мүмкіндік береді. Оқушыларды «қосымша мүмкіндіктер» ұсыну арқылы өз өміріндегі қиындықтарды жеңу тәсілдерін түсіндіруге болады.

4. Әлеуметтік қолдау көрсету: Эмоционалдық тұрақтылықтың қалыптасуы үшін баланың әлеуметтік ортада қолдау көрсету маңызды. Оқушылардың арасындағы өзара түсіністік, қарым-қатынас дағдылары мен достық қатынастар эмоциялық күйді тұрақтандыруға көмектеседі. Оқушыларға эмоциялық қолдау көрсету, олардың қуаныштары мен қиындықтарын бірге бөлісу, топтық жұмыстар мен әңгімелесулер арқылы олардың әлеуметтік дағдыларын нығайту маңызды.

5. Көптеген әрекеттер мен қызығушылықтарды дамыту: Эмоционалдық тұрақтылықты қалыптастыру үшін балалардың қызығушылығын арттыру қажет. Бұл үшін әртүрлі хобби, спорттық және шығармашылық әрекеттерге қатысты қосымша қызығушылықтарды дамыту керек. Спорт пен шығармашылық балалардың эмоциялық жағдайын жақсартады және өз-өзіне сенімді болуға ықпал етеді.

6. Қиындықтармен күреске үйрету: Балаларды өмірде кездесетін қиындықтар мен кедергілерге төзімді болуға үйрету қажет. Қиындықтарды жеңу — бұл өз сезімдерін реттеу мен кез келген жағдайда өз эмоцияларын басқаруға көмектеседі. Мұғалімдер мен психологтар балаға «күресу» немесе «шыдамдылық» дағдыларын дамытуға арналған жаттығулар мен тапсырмалар беріп, оларға қиын жағдайлармен күресуді үйрете алады.

7. Релаксация мен тыныс алу әдістерін пайдалану: Эмоционалдық тұрақтылықты қалыптастыруда релаксация мен тыныс алу жаттығулары да маңызды орын алады. Тыныс алу әдістері мен релаксацияның көмегімен оқушылар өздерін жеңіл сезініп, эмоционалдық күйзелістер мен стресстен арыла алады. Тыныс алу жаттығуларын оқу барысында үнемі қолдану оқушылардың психоэмоционалды жағдайын жақсартуға ықпал етеді.

8. Эмоционалды интеллектіні дамыту: Эмоционалды интеллектіні дамыту — бұл оқушыларға өз және басқалардың эмоцияларын түсіну, оларды дұрыс басқару және өз әрекеттерін жоспарлауға көмектеседі. Эмоционалды интеллект оқушыларға әлеуметтік жағдайларда оң әрекет етуге, өз-өзін бақылауға, және қиындықтарды жеңуге мүмкіндік береді.

9. Реттеу әдістерін қолдану: Оқушыларға жеке эмоциялық жағдайларын реттеу үшін түрлі әдістерді қолдану өте маңызды. Оларға өз сезімдеріне саналы түрде бақылау орнатуға, эмоциялық жағдайларына қатысты ішкі дыбыстық немесе көрнекі белгілерді қалыптастыруға көмектесетін арнайы әдістер ұсынылады.

Осы әдістерді жүйелі түрде қолдану оқушылардың эмоционалдық тұрақтылығын арттырып, олардың психоэмоционалды жағдайын дұрыс бағытта қалыптастыруға ықпал етеді.

Стресс пен қобалжу — қазіргі замандағы балалар мен жасөспірімдер арасында жиі кездесетін психологиялық құбылыстардың бірі. Әсіресе мектеп жасындағы балаларда оқу жүктемесінің көптігі, әлеуметтік ортадағы өзгерістер, ата-аналар мен мұғалімдерден келетін талаптар көбіне стресс пен қобалжудың туындауына себеп болуы мүмкін. Баланың психоэмоционалдық жағдайын қалыпқа келтіру үшін психологиялық көмек көрсету өте маңызды.

Стресс пен қобалжуды жеңу үшін қолданылатын әдістер:

1. Тыныс алу жаттығулары: Қобалжу мен стрессті жеңу үшін тыныс алу жаттығулары пайдалы. Терең тыныс алу мен баяу шығару — бұл ағзаның тынышталуына және стресстен арылуға көмектеседі. Мұндай жаттығуларды күнделікті орындау оқушының эмоционалды жағдайын жақсартады.

2. Биологиялық кері байланыс (биофидбек): Бұл әдіс баланың өз денесінің физиологиялық күйін бақылауға және басқаруға үйретеді. Стресстік жағдайда дене температурасы, пульс және тыныс алу жиілігі өзгеруі мүмкін. Биофидбек арқылы балалар өздерінің физикалық жағдайын бақылап, стресстен арылудың тиімді әдістерін үйренеді.

3. Медитация мен релаксация: Медитация арқылы баланың ойлары тыныштап, физикалық күйі қалпына келеді. Бұл әдіс өз-өзіне көңіл бөлуге, қоршаған ортадан бөлініп, ішкі тыныштыққа жетуге көмектеседі.

4. Дене жаттығулары мен спорт: Спорт немесе жеңіл дене жаттығуларын орындау стресс деңгейін төмендетеді. Дене қозғалысы ағзадан артық гормондарды шығарады, бұл өз кезегінде адамның көңіл-күйін жақсартады.

5. Позитивті ойлау: Оқушыға өзінің ішкі дүниесін түсінуге және негативті ойлардан аулақ болуға көмектесу. Позитивті ойлау стрессті жеңуде өте тиімді құрал болып табылады. Балаларға өз ойларын жазып отыру немесе олармен әңгімелесу арқылы оларды дұрыс ойлауға үйрету қажет.

6. Көңілділік пен хобби: Хобби — баланың қызығушылығын арттырып, стресстен шығудың жақсы тәсілі. Музыка тыңдау, сурет салу немесе қолөнермен айналысу баланың психологиялық жағдайын жақсартып, көңіл-күйін көтеруге көмектеседі.

7. Эмоционалды қолдау және қарым-қатынас: Баланың отбасы, мұғалімдермен, достарымен тұрақты және ашық қарым-қатынас орнатуы маңызды. Эмоционалды қолдау көрсету баланың қобалжуын жеңуге және өзін жақсы сезінуге мүмкіндік береді.

Баланың жеке дамуында түрлі қиындықтар туындауы мүмкін. Бұл қиындықтар оның психоэмоционалдық жағдайына, әлеуметтік дағдыларына, тұлғалық ерекшеліктеріне және оқу процесіне тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл қиындықтарды анықтап, дер кезінде түзету шараларын қолдану баланың тұлғалық және әлеуметтік дамуына оң ықпал етеді.

1. Әлеуметтік бейімделу мәселелері: Егер бала әлеуметтік ортада қиындықтарға тап болса (мысалы, сыныптастары немесе мұғалімдерімен қарым-қатынас орната алмау), мұндай жағдайлардың түзетілуі үшін әлеуметтік дағдыларды дамытуға арналған арнайы жаттығулар ұйымдастыру қажет. Баламен топтық ойындар немесе рөлдік ойындар өткізу оның басқа балалармен жақсы қарым-қатынас орнатуына көмектеседі.

2. Эмоционалдық реттеу дағдыларын қалыптастыру: Егер бала эмоционалды тұрғыдан тұрақсыз болса, онда оның өзін-өзі тану және эмоцияларын басқару қабілеттерін дамытуға көңіл бөлінуі қажет. Баланың эмоцияларын тану, оларды дұрыс басқаруға үйрету арқылы ол өзін жақсы сезініп, өз-өзіне сенімді болады. Бұл үшін түрлі тренингтер, ойындар мен жаттығулар қолданылуы мүмкін.

3. Мотивация мен оқу үлгерімінің төмендігі: Оқушылардың оқу мотивациясын арттыру үшін түрлі әдістемелік құралдар мен қызықты тапсырмалар қолдану қажет. Оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оның қабілетін дамытуға бағытталған тапсырмалар мен қызықты жобалар ұйымдастыру, сондай-ақ оқуды ойын түрінде ұсыну оның оқу үлгерімін жақсартуға ықпал етеді.

4. Сенімділік пен өзін-өзі бағалау мәселелері: Егер бала өзін сенімсіз сезінсе немесе өз мүмкіндіктеріне күмәнданса, оған психологиялық көмек көрсету өте маңызды. Оқушыға өз қабілеттерін түсіну және өзін жоғары бағалау үшін оң пікірлер мен қолдау көрсету қажет.

5. Жеке қасиеттерді дамыту: Баланың жеке қасиеттерін, атап айтқанда, дербестік, жауапкершілік, тәртіп және мақсатқа жетуге деген ұмтылысын дамыту үшін арнайы түзету бағдарламаларын ұйымдастыру қажет. Бұл бағдарламалар баланың жалпы дамуында оң өзгерістерге ықпал етеді.

6. Денсаулық пен физикалық даму мәселелері: Егер баланың денсаулығында немесе физикалық дамуында қиындықтар болса, оған арнайы жаттығулар немесе медициналық көмек көрсету қажет. Спорттық іс-шаралар мен дене шынықтыру жаттығуларын енгізу баланың физикалық жағдайын жақсартады.

4.Психологиялық жағдайды түзету үшін қолданылатын жаттығулар мен ойындар

Психологиялық жаттығулар – балалардың эмоционалдық және психологиялық жағдайын жақсартуға, олардың ішкі күйін тұрақтандыруға және жеке дағдыларын дамытуға бағытталған арнайы іс-әрекеттер. Олар оқушылардың сенімділігін арттырып, күйзеліс пен стресстің алдын алуға мүмкіндік береді.

Тиімді психологиялық жаттығулардың артықшылықтары:

- Эмоционалдық тұрақтылықты арттыру: Жаттығулар арқылы балалар өз эмоцияларын басқарып, оларды дұрыс бағытта реттеуді үйренеді. Бұл олардың психоэмоционалдық жағдайын жақсартады.

- Тұлғалық дамуды қолдау: Психологиялық жаттығулар оқушылардың өзін-өзі тануына, өз сезімдерін дұрыс түсініп, басқара алуына көмектеседі. Бұл олардың тұлғалық дамуына ықпал етеді.

- Әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру: Топтық жаттығулар балалардың бір-бірімен өзара әрекеттесуін, коммуникативтік дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

- Қиындықтарды жеңу дағдыларын қалыптастыру: Стресстік жағдайлар мен қиындықтарды жеңуге көмектесетін жаттығулар балаларды төзімді болуға үйретеді.

Топтық психологиялық ойындар:

Топтық ойындар оқушыларды бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, өзара әрекеттесуге, қолдауға үйретеді. Мұндай ойындар эмоционалдық байланыс орнатып, балалардың психоэмоционалды жағдайын жақсартуға ықпал етеді.

Топтық психологиялық ойындар:

1. «Топтық құпия»: Оқушыларға бір-біріне жағымды пікірлер жазып, оларды белгісіз етіп қалдырады. Кейін әр оқушы басқа балалардың пікірлерін оқып, өзіне деген сенімділікті арттырады.

2. «Эмоциялардың алмасы»: Оқушыларға түрлі эмоцияларды көрсететін карточкалар беріледі. Олар әр карточканы бір-біріне көрсетіп, осы эмоцияны қалай білдіретінін сипаттап, өз сезімдерін түсінеді.

3. «Жақсы көңіл-күй орнату»: Топқа біреуі ортаға шығып, өзіне ұнайтын істерін айтып, оның топқа әсерін түсіндіреді. Басқа оқушылар оның жақсы көңіл-күйін қолдайды және осы әрекеттерге негізделген жаттығулар жасайды.

Жеке психологиялық ойындар:

Жеке психологиялық ойындар әр оқушының өзін-өзі тануына, эмоционалдық күйін реттеуге және жеке тұлғалық дамуына ықпал етеді.

Жеке психологиялық ойындар:

1. «Менің көңіл-күйім»: Оқушылар өздерінің қазіргі эмоционалдық күйін жазып, оның себептерін талқылайды. Бұл ойын баланың өз эмоцияларын түсінуіне көмектеседі.

2. «Менің армандарым»: Әр оқушы өз арманын жазып, оны нақтырақ сипаттайды. Бұл ойын оқушыларға өз мақсаттарын қоюға және осы мақсаттарға жету жолдарын жоспарлауға үйретеді.

3. «Мен өзімді жақсы көремін»: Оқушылар өздерінің күшті жақтарын жазып, оларды қалай жақсартуға болатынын талқылайды. Бұл ойын өзіне деген сенімділікті арттырып, өзін-өзі бағалауды дамытуға көмектеседі.

Психологиялық жаттығулар мен ойындар – оқушылардың эмоционалдық жағдайын жақсартуға, стресске қарсы тұруға, өздерін және басқаларды түсінуге бағытталған маңызды құралдар. Бұл әдістер жеке және топтық психологиялық жұмысты тиімді жүргізуге мүмкіндік береді, сондай-ақ балалардың ішкі әлемін реттеп, тұлғалық дамуына ықпал етеді.

Психологиялық көңіл-күйді көтеру үшін қолданылатын жаттығулар мен ойындар оқушылардың эмоционалды жағдайын жақсартып, оларды стресстен арылтуға, өзіне деген сенімділігін арттыруға және топта жұмыс істеу дағдыларын дамытуға бағытталған. Бұл әдістер оқушылардың көңіл-күйін жақсарту және олардың психоэмоционалды дамуын қолдау үшін өте тиімді болып табылады.

Жаттығулар мен ойындар арқылы психологиялық көңіл-күйді көтеру әдістері:

1. «Позитивті шеңбер»: Оқушылар бір шеңберге тұрып, кезекпен бір-біріне жағымды сөздер, комплименттер айтады. Бұл жаттығу оқушылардың өзара сенімін арттырып, позитивті эмоциялар тудырады.

2. «Күлкілі айна»: Оқушылардың біреуі айна рөлін атқарып, өз эмоцияларын көрсетеді. Қалған балалар оны байқап, эмоцияны жаттықтыру арқылы көрсетілген көңіл-күйдің мәнін түсініп, дұрыс әрекет етеді.

3. «Қуаныш хаттары»: Әр оқушы өзіне жақын адамға немесе досына жағымды нәрсе жазып, оны «құпия хат» ретінде береді. Мұндай жаттығу өзара құрметті, түсіністікті арттырып, оқушылардың өзара көңіл-күйін көтереді.

4. «Танымал музыканы тыңдау»: Оқушыларға қуанышты, көңілді музыка тыңдату, би қимылдарын жасау арқылы психологиялық күйді көтеруге болады. Музыка адамның эмоционалды жағдайын оң өзгерістерге әкеледі.

5. «Эмоциялы шарлар»: Әр оқушының алдына түйіншекке байланған түрлі түсті шарлар қойылып, олар бір-біріне позитивті ойлар немесе жақсы сөздер айтады, әр шарының өз мағынасы бар (қызыл – махаббат, жасыл – бейбітшілік, көк – қуаныш).

Эмоционалдық интеллектіні дамыту үшін тапсырмалар мен жаттығулар

Эмоционалдық интеллект – бұл адамның өз эмоцияларын түсіну, оларды басқару және басқа адамдардың эмоцияларын қабылдап, олардың сезімдерін ескере отырып әрекет ету қабілеті. Бұл дағдыларды дамыту балалардың психологиялық дамуына, олардың әлеуметтік өміріне және топта жұмыс істеуге әсер етеді.

Эмоционалдық интеллектіні дамытуға арналған тапсырмалар мен жаттығулар:

1. «Эмоцияны тану»: Оқушыларға әр түрлі эмоцияларды бейнелейтін суреттер немесе карточкалар беріледі. Олар эмоцияның түрін дұрыс анықтап, сол жағдайда қалай әрекет ету керектігін түсіндіреді. Бұл тапсырма баланың эмоцияларды дұрыс түсіну және олармен жұмыс істеу дағдыларын дамытады.

2. «Эмоция мен әрекет»: Оқушылар өздерінің және басқа адамдардың эмоцияларын түсініп, олардың себептерін табуға тырысады. Мұндай тапсырма балаларды өз сезімдерін талдауға және басқалардың эмоцияларына дұрыс жауап беруге үйретеді.

3. «Эмоциялық күнделік»: Оқушылар күн сайын өздерінің эмоцияларымен бөлісіп, оларды жазып отырады. Бұл жаттығу баланың өз эмоцияларына назар аударуына, оларды қабылдауға және жағдайды жақсартуға көмектеседі.

4. «Қиын жағдайды шешу»: Балаларға түрлі қиын жағдайлар көрсетіледі, мысалы, достарымен қақтығыс немесе тапсырмаларды орындау кезіндегі стресстік жағдайлар. Олар осы жағдайларды қалай шешу керектігі туралы ойлайды және эмоцияларын қалай бақылау керектігін үйренеді.

5. «Эмоцияны басқару стратегиялары»: Бұл жаттығуда оқушыларға стресстік жағдайларды басқару үшін түрлі әдістер ұсынылады: тыныс алу жаттығулары, медитация, релаксация. Әрбір бала өзін тыныштандырудың өз әдісін табуға тырысады.

Эмоционалдық интеллектіні дамытуға арналған тапсырмалар мен жаттығулар оқушыларға өз сезімдерімен жұмыс істеуді, өз эмоцияларын басқаруды және басқа адамдардың сезімдерін түсінуді үйретеді. Бұл дағдылар баланың психоэмоционалдық жағдайын жақсартып, оның жеке тұлғалық дамуын қолдайды.

5.Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудағы педагогикалық ықпал

Мұғалім мен психологтың ынтымақтастығы — оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау мен түзету жұмысында маңызды рөл атқарады. Бұл ынтымақтастық білім беру үдерісінің әртүрлі аспектілерін қамтиды, оның ішінде оқушылардың психоэмоционалды денсаулығын қамтамасыз ету, олардың оқу үлгерімін арттыру және олардың әлеуметтік дағдыларын дамыту. Педагог пен психологтың бірлескен жұмысы білім беру процесінде баланың психологиялық дамуын қолдауға бағытталған маңызды қадам болып табылады.

Мұғалім мен психологтың ынтымақтастығының негізгі аспектілері:

1. Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау

Психолог оқушылардың психоэмоционалды жағдайын жүйелі түрде бақылайды, ал мұғалім оқушының оқу барысында байқалатын өзгерістер мен қиындықтар туралы ақпарат береді. Бұл мәліметтер мұғалімнің де, психологтың да баланың жағдайын толық түсінуіне мүмкіндік береді. Психолог мектептің психологиялық жағдайын мониторингтеу арқылы мұғалімдерге оқушылардың эмоционалды, әлеуметтік және когнитивтік қиындықтарын дұрыс бағалауға көмектеседі.

2. Психологиялық көмек көрсету

Мұғалімдер мен психологтар оқушыларға психологиялық көмек көрсету үшін бірлесе жұмыс істейді. Мысалы, оқу үдерісінде қиындықтар туындаған кезде психолог балаларға психологиялық кеңес беріп, олардың эмоциялық жағдайларын реттейді. Мұғалімдер, өз кезегінде, оқушылардың психологиялық қажеттіліктерін түсініп, қажетті оқу стратегияларын таңдайды. Сонымен қатар, олар оқушылардың өзіндік сенімін арттыру үшін психологпен бірге тапсырмаларды таңдауда және іс-шараларды ұйымдастыруда қолдау көрсетеді.

3. Топтық жұмыстар мен тренингтер өткізу

Мұғалімдер мен психологтар оқушылардың әлеуметтік дағдыларын дамыту үшін бірлесіп тренингтер мен топтық жұмыс ұйымдастырады. Бұл жұмыстар оқушылардың өзара түсіністігі мен қарым-қатынасын жақсартады, сондай-ақ олардың топта жұмыс істеу қабілетін арттырады. Әртүрлі ойындар мен жаттығулар балаларға өзара эмоциялық байланыс орнатуға және бір-бірін қолдауға мүмкіндік береді.

4. Қиындықтар мен мәселелерді бірге шешу

Мұғалім мен психолог оқушының мінез-құлқындағы ауытқуларды, оқу қиындықтарын және басқа психологиялық мәселелерді бірге талқылап, оларға шешім табады. Мұғалімдер психологтың ұсыныстары мен әдіс-тәсілдерін оқу процесінде қолданады, ал психолог мұғалімдерге психологиялық әдістерді жүзеге асыруға көмек көрсетеді. Бұл ынтымақтастық оқушылардың психологиялық жағдайын бақылауда және түзетуде үлкен маңызға ие.

5. Ата-аналармен жұмыс

Мұғалім мен психолог ата-аналармен де жұмыс істейді, себебі оқушылардың үйде де психоэмоционалды жағдайларының дұрыс болуы маңызды. Мұғалімдер мен психологтар ата-аналарға балаларының психологиялық және әлеуметтік жағдайы туралы мәлімет беріп, оларды балаларына қолдау көрсету тәсілдері мен стратегияларымен таныстырады. Бұл ата-аналарға бала тәрбиесінде қиындықтарды жеңуге және олардың психологиялық жағдайын жақсартуға көмектеседі.

Мұғалім мен психологтың ынтымақтастығының маңызы:

- Эмоционалдық қолдау: Мұғалімдер мен психологтар оқушылардың эмоционалдық тұрғыда тұрақты болуын қамтамасыз етеді, оларды стресстен арылтады, өз-өзіне деген сенімін арттырады.

- Қиындықтарды ерте анықтау: Ынтымақтастық арқылы оқушылардың жеке дамуындағы қиындықтар ерте анықталып, олардың шешімін табуға қажетті психологиялық көмек көрсету мүмкіндігі туады.

- Психологиялық қолдау: Мұғалімдер мен психологтар бірлесе отырып, оқушылардың оқу барысында кездесетін психологиялық және әлеуметтік қиындықтарды жеңуге көмектеседі, бұл өз кезегінде олардың оқу үлгерімін жақсартады.

Қорытынды: Мұғалім мен психологтың ынтымақтастығы оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау мен түзету жұмыстарының тиімділігін арттырып, олардың психоэмоционалдық жағдайын жақсартуға, білім алу үдерісіне деген ынтасын көтеруге ықпал етеді.

Мұғалімдер оқушылардың психологиялық жағдайымен үнемі жұмыс істейтін және олардың мінез-құлқы мен әлеуметтік дамуында кездесетін қиындықтарды шешуге ықпал ететін тұлғалар болып табылады. Осы себепті мұғалімдерге психологиялық кеңес беру маңызды рөл атқарады. Психологиялық кеңестер мұғалімдердің өз оқушыларымен тиімді жұмыс істеуіне көмектеседі, оларды дұрыс түсінуге, қолдауға және психоэмоционалды қажеттіліктеріне жауап беруге мүмкіндік береді.

Мұғалімдерге психологиялық кеңес берудің негізгі бағыттары:

1. Оқушылармен қарым-қатынас орнату дағдыларын дамыту

Мұғалімдерге оқушылармен қарым-қатынасты орнату, сенімділік және қолдау көрсету дағдыларын дамыту керек. Мұғалімдер үшін оқушының жеке ерекшеліктерін түсіну, тыңдай білу және олардың сезімдеріне назар аудару маңызды. Психологтар мұғалімдерге эмпатия көрсету, жағымды қарым-қатынас орнату және оқушылардың өзін-өзі бағалау деңгейін көтеру тәсілдерін үйретеді.

2. Стресс пен күйзелісті басқару

Мұғалімдердің жұмысы кейде стрессті және күйзелісті жағдайлармен қатар жүреді. Сондықтан психологтар мұғалімдерге стресс жағдайларымен күресу тәсілдерін, өзін-өзі тыныштандыру және қалпына келтіру жаттығуларын ұсынады. Бұл мұғалімдердің өзін кәсіби тұрғыда сезінуіне, сондай-ақ олардың оқушыларға деген психологиялық қолдау көрсетуіне көмектеседі.

3. Оқушылардың психоэмоционалды жағдайын бақылау

Мұғалімдерге оқушылардың психоэмоционалды жағдайын бақылау мен бағалау әдістері жөнінде кеңес беріледі. Психологтар мұғалімдерге оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте анықтап, олармен жұмыс істеу жолдары туралы ақпарат береді.

4. Конфликтілерді шешу тәсілдері

Мұғалімдер арасында, сондай-ақ оқушылармен туындауы мүмкін конфликтілердің алдын алу және оларды шешу жолдары да маңызды. Психологтар мұғалімдерге конфликтті шешу стратегиялары мен әдістерін ұсынып, олардың жеке басына әсер ететін факторларды түсінуге көмектеседі.

Мұғалімдерге психологиялық кеңес берудің тиімділігі:

- Оқушылармен жақсы қарым-қатынас орнату, оқушылардың ішкі әлеміне тереңірек үңілуге мүмкіндік береді.

- Мұғалімдердің психоэмоционалдық тұрақтылығын жақсартады.

- Педагогикалық дағдыларды жетілдіріп, кәсіби күйзелістерді жеңуге ықпал етеді.

- Оқушылардың психологиялық және әлеуметтік жағдайын тиімді бақылау мен түзетуге мүмкіндік береді.

Қиын оқушылармен жұмыс — мектеп психологының, мұғалімдердің және басқа да педагогикалық қызметкерлердің маңызды міндеттерінің бірі. Қиын оқушылармен жұмыс жүргізу барысында оқушылардың мінез-құлықтық, эмоционалдық және әлеуметтік проблемаларын шешуге бағытталған арнайы әдістемелер мен тәсілдер қажет.

Қиын оқушылармен жұмыс жүргізудің негізгі әдістемесі:

1. Оқушылардың мінез-құлықтық ерекшеліктерін анықтау

Қиын оқушылардың мінез-құлықтық ауытқуларын ерте анықтау маңызды. Бұл үшін психологтар мен мұғалімдер оқушының әлеуметтік ортада, оқу процесінде және жеке қарым-қатынастарында байқалатын қиындықтарды анықтайды. Оқушылардың мінез-құлқын бақылап, анализ жасап, олардың себептерін түсіну қажет.

2. Индивидуалдық психологиялық көмек көрсету

Қиын оқушыларға жеке психологиялық көмек көрсету қажет. Олардың ішкі сезімдері мен жағдайларын тыңдап, осы мәселелерді шешу үшін жеке кеңес беру жұмыстарын жүргізу маңызды. Психологтар жеке кеңес беру барысында оқушының проблемаларына негізделген тиімді психологиялық әдістер мен құралдарды қолданады.

3. Топтық жұмыс пен рөлдік ойындар

Қиын оқушылармен топтық жұмыс ұйымдастыру, сондай-ақ рөлдік ойындар өткізу олардың әлеуметтік дағдыларын жақсартуға, мінез-құлықтарын реттеуге көмектеседі. Топтық жұмыстар барысында оқушылар өзара қарым-қатынас орнатып, бірігіп тапсырмаларды шешуге дағдыланады. Бұл олардың жағымсыз мінез-құлықтарын жеңуге ықпал етеді.

4. Қиын оқушылармен диалог орнату

Мұғалімдер мен психологтар оқушылармен ашық диалог орнатып, оларды тыңдап, олардың эмоцияларын түсінуге тырысады. Қиын оқушылардың ішкі күйін, ойларын білу арқылы оларды психологиялық тұрғыдан қолдап, мектеп өміріне дұрыс бейімделуге көмек көрсетеді.

5. Қатысымдық және жағымды қарым-қатынас

Қиын оқушылармен жұмыс істегенде, мұғалімдер мен психологтар олардың өзін-өзі бағалауын арттыру мақсатында жағымды қатысым қолдануы керек. Оқушының табыстары мен жетістіктерін мадақтау, оны мойындау оның өзін сенімді сезінуіне және мінез-құлықты түзетуге көмектеседі.

Қиын оқушылармен жұмыс жүргізудің нәтижелері:

- Оқушылардың әлеуметтік дағдылары дамиды.

- Оқушының психологиялық жағдайы жақсарады, ол мектепке деген ынтасын арттырады.

- Оқушының мінез-құлқындағы өзгерістер, оқу нәтижелерінің жақсаруы байқалады.

- Қиын оқушылардың қоғамда өз орнын табуына, өзін-өзі бағалауын арттыруға ықпал етеді.

Қиын оқушылармен жұмыс жүргізу барысында әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, олардың психоэмоционалды жағдайын реттеу және мінез-құлықтарын түзету мақсатында тиімді әдістерді қолдану маңызды. Мұғалімдер мен психологтар бірлесіп жұмыс істеген жағдайда ғана қиын оқушылардың мәселелерін шешуге қол жеткізуге болады.

6.Мектептегі психологиялық жұмыстың қорытындысы

Мектептегі психологиялық жұмыс оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау арқылы олардың эмоциялық, әлеуметтік және когнитивтік даму ерекшеліктерін анықтауға, проблемаларды ерте кезеңде байқап, оларды түзетуге мүмкіндік береді. Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудың нәтижелері жалпы білім беру процесінің тиімділігін арттырып, оқу ортасында психологиялық тұрақтылықты қалыптастыруға ықпал етеді.

Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудың нәтижелері:

1. Оқушылардың эмоционалдық тұрақтылығы

Оқушылардың эмоционалдық күйін бақылау нәтижелері олардың оқу процесіне деген ынтасын және оқу үлгерімін анықтауға мүмкіндік береді. Эмоционалдық тұрақтылық деңгейі жоғары оқушылар өз оқуына жауапкершілікпен қарайды, сонымен қатар олар әлеуметтік қарым-қатынасқа жақсы бейімделеді. Оқушылардың эмоционалдық күйін бақылау арқылы олардағы күйзеліс, стресс немесе депрессияның алдын алуға болады.

2. Әлеуметтік дағдылардың дамуы

Оқушылардың әлеуметтік дағдыларын бақылау олардың сыныптастары және мұғалімдермен қарым-қатынас орнату қабілетін көрсетеді. Бақылау нәтижелері оқушылардың топтық жұмыста қаншалықты белсенді екендігін, өз эмоцияларын басқара білуін және ұжымда үйлесімді жұмыс істей алу қабілетін айқындайды. Бұл ақпарат педагогтарға оқушылардың психоәлеуметтік жағдайын түсінуге және оларды қолдау жолдарын анықтауға көмектеседі.

3. Ауытқуларды ерте анықтау

Психологиялық бақылау нәтижелері арқылы оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте кезеңде анықтауға болады. Әлеуметтік жағдайдағы қиындықтар, оқу үлгерімінің төмендеуі, өз-өзіне қол жұмсау сияқты қауіпті әрекеттердің алдын алу үшін мұғалімдер мен психологтар балалардың психологиялық жағдайын тұрақты бақылап отыруы қажет.

4. Жеке даму ерекшеліктері

Оқушылардың жеке даму деңгейі мен ерекшеліктерін бақылау арқылы олардың потенциалын және даму мүмкіндіктерін анықтауға болады. Әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтар олардың психологиялық жағдайына сәйкес оқу әдістерін қолдана алады. Мысалы, кейбір оқушыларға арнайы психологиялық қолдау көрсету немесе қосымша тапсырмалар беру қажет болуы мүмкін.

5. Психологиялық қолдаудың қажеттілігі

Психологиялық бақылаудың нәтижелері оқушылардың ішкі әлеміндегі өзгерістерді, олардың мектепке деген қарым-қатынасын көрсетеді. Бақылау нәтижелері бойынша психологтар оқушыларға психологиялық кеңестер, тренингтер немесе жеке сессиялар ұйымдастыра алады. Бұл балалардың сенімділігін арттыруға, олардың өзін-өзі бағалауын жоғарылатуға және оқу процесіне деген қызығушылығын арттыруға ықпал етеді.

6. Оқушылардың мінез-құлықындағы жағымды өзгерістер

Психологиялық бақылау нәтижелері оқушылардың мінез-құлқындағы жағымды өзгерістерді көрсетеді. Бұл оқушылардың әлеуметтік дағдыларын жақсарту, эмоциялық тұрақтылығын арттыру, өздерінің қиындықтарымен күресу қабілетін көрсету арқылы байқалады. Мұғалімдер мен психологтар осы өзгерістерді назарға ала отырып, оқушыларды қолдап, олардың дамуына жаңа мүмкіндіктер жасайды.

Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылаудың нәтижелері білім беру процесіндегі негізгі көрсеткіштерді жақсартуға мүмкіндік береді. Эмоционалдық және әлеуметтік қиындықтарды ерте анықтап, оларды түзету мақсатында психологиялық қолдау көрсету өте маңызды. Мұғалімдер мен психологтар бірлесіп жүргізген жұмыстар нәтижесінде оқушылардың психоэмоционалдық жай-күйі тұрақталып, оқу мотивациясы мен үлгерімі артады. Оқушылардың психологиялық жағдайын жүйелі бақылау арқылы мектептегі білім беру үдерісін жетілдіруге бағытталған тиімді шешімдер қабылдауға болады.

Оқушылардың психоэмоционалды жағдайын жақсартудың негізгі көрсеткіштері олардың жалпы білім беру үдерісіндегі әл-ауқаты мен әлеуметтік қарым-қатынасынан айқын көрінеді. Психологиялық жағдайдың жақсаруы оқу процесінің нәтижелерін оң әсер етеді, сонымен қатар балалардың өз-өзіне деген сенімін, әлеуметтік адаптациясын және эмоционалдық тұрақтылығын арттырады. Оқушылардың психоэмоционалды жағдайының жақсаруының негізгі көрсеткіштері мыналар:

1. Оқу үлгерімінің жақсаруы

Психологиялық қолдау алған оқушыларда оқу үлгерімінің жақсаруы байқалады. Эмоционалдық және психоәлеуметтік жағдайы тұрақты балалар оқу тапсырмаларын өздігінен орындауға ынталы болып, қиындықтарды жеңуде табандылық көрсетеді. Олар сабаққа белсенді қатысып, жоғары деңгейде білім алады.

2. Эмоционалдық тұрақтылықтың артуы

Оқушылардың өз эмоцияларын басқару және оларды дұрыс бағалау қабілеті артады. Стресстік және күйзеліс жағдайларына жақсы бейімделіп, оларды оңтайлы жолдармен шешу дағдылары дамиды. Эмоционалдық тұрақтылықтың артуы балалардың оқуға деген ынтасын арттырады.

3. Әлеуметтік дағдылардың дамуы

Оқушылардың қарым-қатынас қабілеттері жақсарады. Олар бір-бірімен, мұғалімдермен дұрыс және тиімді байланыс орната бастайды. Топтық жұмыстарға белсене қатыса отырып, ұжымдық жұмысқа бейімделеді. Әлеуметтік дағдылардың дамуы оларды құрбыларымен және басқа да әлеуметтік топтармен жақсы қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді.

4. Өзін-өзі бағалау және сенімділік

Оқушылардың өзін-өзі бағалауы және өз мүмкіндіктеріне деген сенімділігі артады. Психоэмоционалдық жағдайы түзетілген балалар өздеріне сенімді, жетістіктерін бағалай алады және кез келген қиындықты жеңуге дайын болады. Өз қабілеттерін дұрыс түсіну және бағалау оларға өз мақсатына жетуге көмектеседі.

5. Дәстүрлі және әлеуметтік құндылықтарды қабылдау

Оқушылар психологиялық қолдау нәтижесінде ұлттық және әлеуметтік құндылықтарды қабылдауға бейім болады. Олар ұжымдық құндылықтар мен мектептегі моральдық нормаларды қабылдай отырып, өздерінің эмоционалдық жағдайын оңтайлы түрде реттей алады.

6. Мотивацияның жоғарылауы

Психологиялық жағдайдың жақсаруы оқушылардың мектепке деген қызығушылығын арттырады. Олар сабаққа ынтамен қатысып, білім алуға ұмтылады. Мотивация деңгейінің артуы олардың жалпы даму үдерісіне оң әсер етеді.

Психологиялық жұмыстың жалпы тиімділігі мектеп оқушыларының жалпы дамуына, олардың эмоционалдық, әлеуметтік және интеллектуалдық дамуына тікелей әсер етеді. Психологтың педагогикалық процесс кезіндегі рөлі маңызды болғандықтан, мұғалімдер мен психологтардың бірлескен жұмыс нәтижелері оқушылардың оқуға деген ынтасын арттырып, олардың психоэмоционалдық жағдайын жақсартады.

Психологиялық жұмыстың тиімділігі келесі көрсеткіштермен өлшенеді:

1. Эмоционалдық күйдің жақсаруы

Психологтардың көмегімен оқушылардың эмоционалдық жағдайы тұрақталады. Эмоционалдық қолдау көрсету, стресстік жағдайлармен күресу және өзін-өзі басқару дағдыларын дамыту арқылы оқушылар психологиялық тұрғыдан сенімді бола бастайды.

2. Оқушылардың білімге деген қызығушылығының артуы

Психологиялық жұмыс оқушылардың оқу процесіне деген қызығушылығын арттырады. Өз эмоцияларын дұрыс бағалай алатын оқушылар оқу материалдарын жақсы меңгереді, сондықтан олардың білімге деген ынтасы жоғары болады.

3. Педагогикалық үдерістің жетілуі

Психологтар мен мұғалімдер арасындағы ынтымақтастық білім беру үдерісінің тиімділігін арттырады. Психологиялық қолдау арқылы мұғалімдер өз оқушыларын жақсырақ түсініп, оларды дұрыс бағытта дамыта алады. Бұл педагогикалық жұмыстарды одан әрі жетілдіруге мүмкіндік береді.

4. Әлеуметтік жағдайдың жақсаруы

Психологиялық жұмыс барысында балалардың өз-өзіне деген сенімділігі артып, олар өздерінің әлеуметке деген қатынасын жақсартады. Әлеуметтік жағдайдың жақсаруы балалардың сыныптастарымен және мұғалімдермен қарым-қатынасында оң нәтижелер береді.

5. Тәртіптің жақсаруы

Психологиялық қолдау алған оқушылар тәртіпті, жауапкершілікті бола бастайды. Олардың мінез-құлқы, өзара қарым-қатынасы және сабаққа деген ықыласы жақсарады.

Қорытындылай келе, мектепте психологиялық жұмыстарды ұйымдастыру оқушылардың эмоционалдық және әлеуметтік дамуына ықпал етеді, оқу процесінің тиімділігін арттырады және жалпы білім беру үдерісін жақсартады. Әдістемелік тұрғыда психологиялық жұмысты жүйелі түрде ұйымдастыру, оның тиімділігін қамтамасыз ету мектепте жұмыс істейтін педагогтар мен психологтар үшін маңызды міндет болып табылады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Мектептегі психологиялық жағдайды бақылау мен түзету оқушылардың оқу процесінде табысты болуына, олардың эмоционалдық және әлеуметтік дамуына, сондай-ақ олардың психикалық денсаулығына әсер етеді. Оқушылардың психоэмоционалды жағдайын дұрыс бақылап, оны түзету, мектеп өміріне бейімделу барысында кездесетін қиындықтарды жеңу үшін маңызды. Бұл тек оқушылардың денсаулығына ғана емес, олардың болашақта қоғамда өзін дұрыс сезінуі мен әлеуметтік өмірге бейімделуіне де ықпал етеді. Оқушылардың эмоционалдық жағдайына қажетті көңіл бөлінбеген жағдайда, олар оқу үдерісінде қиындықтарға тап болуы мүмкін, бұл өз кезегінде олардың оқу нәтижелеріне және тұлғалық дамуына теріс әсер етеді. Психологиялық жағдайды бақылау мен түзету — балалардың әлеуметтік адаптациясын жақсартуға, олардың өзін-өзі бағалау деңгейін арттыруға және білім беру үдерісінде нәтижелі болуына жол ашады. Осы әдістемелік құрал мектеп психологтарына өз жұмыстарында психологиялық жағдайды бақылау мен түзету үдерісін ұйымдастыруда үлкен көмек көрсетуі мүмкін. Мұнда ұсынылған әдістер мен тәсілдер мектеп психологтарының оқушылармен жұмысын тиімдірек ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Әдістемелік құралдың көмегімен психологтар:

- Оқушылардың психоэмоционалды жағдайын анықтау үшін қажетті диагностикалық құралдарды пайдаланып, нақты нәтижелер алуға мүмкіндік алады.

- Психологиялық жағдайды түзетуге арналған жаттығулар мен ойындар арқылы балалардың эмоционалдық дамуын жақсартуға бағытталған жұмыстарды жүйелі түрде жүргізе алады.

- Мұғалімдер мен оқушыларға психологиялық қолдау көрсету мен өзара қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыруда тиімді әдістерді меңгеруге болады.

- Әдістемелік құралдың практикалық ұсыныстары мектептегі психологиялық жұмыстарды дұрыс ұйымдастыруға көмектеседі.

Мектептегі психологиялық жұмыстарды жетілдіру мақсатында төмендегі ұсыныстарды қарастыруға болады:

1. Мұғалімдер мен психологтардың өзара ынтымақтастығын арттыру

Мұғалімдер мен психологтар арасында тығыз ынтымақтастық орнату оқушылардың психоэмоционалды жағдайын дұрыс түсінуге және олармен бірге тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Әр оқушының қажеттіліктерін ескере отырып, жеке психологиялық кеңес беру, топтық жұмыстар мен тренингтер ұйымдастыру оқу үдерісін жетілдіруге көмектеседі.

2. Психологиялық сауаттылықты арттыру

Мұғалімдер мен ата-аналарға арналған психологиялық тренингтер мен семинарлар ұйымдастыру арқылы психологиялық сауаттылықты арттыру керек. Бұл мұғалімдер мен ата-аналардың балалармен тиімді қарым-қатынас орнатуына, оларды дұрыс түсініп, қолдау көрсетуіне мүмкіндік береді.

3. Қиын оқушылармен жұмысты жүйелендіру

Қиын оқушылармен жұмыс істеу үшін жүйелі түрде психологиялық көмек көрсету маңызды. Бұл оқушыларды түсініп, олардың қажеттіліктеріне жауап беретін психологиялық бағдарламалар әзірлеуді қажет етеді. Оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте кезеңде анықтап, оларды түзету жұмыстары жүргізілуі тиіс.

4. Оқушылардың стресс деңгейін азайту бойынша жұмыстар жүргізу

Стресске қарсы жұмыс жүргізу балалардың оқу үдерісіне деген қызығушылығын арттырады және олардың психоэмоционалды тұрақтылығын қалыптастырады. Психологтар мен мұғалімдер оқушыларға стресске қарсы тиімді әдістерді үйретіп, оларды стресстік жағдайларда дұрыс әрекет етуге бағыттауы керек.

5. Мектепте психологиялық қызмет көрсету жүйесін жетілдіру

Мектептің психологиялық қызметін жетілдіру үшін тұрақты мониторинг жүргізіп, оқушылардың психоэмоционалды жағдайын бақылау жүйесін дамытып отыру керек. Бұл қызмет мектептің барлық оқушыларының денсаулығын, әл-ауқатын қадағалауға және қажетті психологиялық көмекті уақытында көрсетуге мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, мектептегі психологиялық жұмыстарды ұйымдастыру оқушылардың психоэмоционалды жағдайын жақсартуға, олардың тұлғалық дамуын қолдауға және оқу процесіндегі жетістіктерін арттыруға маңызды ықпал етеді. Бұл әдістемелік құрал мектеп психологтарына кәсіби дағдыларын жетілдіруге және оқушыларға қажетті психологиялық қолдауды көрсетуге мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиет

1. Құрманалиева, Б. Ә. (2020). Психологияның негіздері. Алматы: Қазақ университеті.

2. Исаева, Г. С. (2019). Мектеп психологиясы: теория және практика. Алматы: Рауан.

3. Жұмабаев, М. (2015). Педагогика. Алматы: Мектеп баспасы.

4. Тұрғынбаева, Ә. Қ. (2021). Психологиялық кеңес беру және түзету жұмыстары. Алматы: Ыбырай Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясы.

5. Балапанов, Б. Н. (2018). Балалар психологиясы: мектеп және жасөспірімдер психологиясы. Астана: Ұлттық педагогикалық университет баспасы.

6. Ермекова, Г. Ж. (2022). Мектеп психологының жұмысы. Алматы: Білім.

7. Кәкішев, Қ. Қ. (2017). Балалар мен жасөспірімдер психологиясы. Қарағанды: ҚарМУ баспасы.

8. Зимняя, И. А. (2014). Психология в образовании. М.: Академический проект.

9. Гусев, Ю. Н. (2016). Психология және психодиагностика. Мәскеу: Издательство Юрайт.

10. Шақанова, Г. Ж. (2020). Жасөспірімдер арасындағы психологиялық мәселелер. Алматы: «Білім» баспасы.

РЕЗЕНЦИЯ

Авторы: Бурабаева Г.А

«Мектептегі оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау және түзету әдістері» оқу-әдістемелік құралы қазіргі уақытта білім беру үдерісіндегі маңызды бағыттардың бірі болып табылатын оқушылардың психоэмоционалды жағдайын бақылау мен түзету бойынша бірқатар теориялық және практикалық ұсыныстарды қамтиды. Әдістемелік құрал мектеп психологтарына, мұғалімдер мен басқа да педагогикалық қызметкерлерге арналған, өйткені ол оқушылардың психологиялық жағдайын дұрыс түсінуге, оларды қолдауға, психоэмоционалды дамуды жақсартуға бағытталған әдістер мен құралдарды ұсынады.

Әдістемелік құралдың мазмұны оқу үдерісіндегі психологиялық жағдайды бақылау және түзету жұмыстарын ұйымдастыру үшін қажет барлық маңызды ақпаратты қамтиды. Оқушылардың психологиялық жағдайын бақылау әдістері, диагностикалық құралдар, психологиялық түзету және өзін-өзі реттеу жаттығулары кеңінен түсіндірілген. Мұнда практикалық жаттығулар мен ойындардың тиімділігі, олардың психоэмоционалдық жағдайды жақсартуға көмектесетіні анық көрсетілген.

Әдістемелік құралда психологиялық бақылаудың маңыздылығы мен мақсатына, сондай-ақ оқушылардың эмоционалдық жағдайын дұрыс бағалау мен түзетуге арналған кеңестер берілген. Оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқуларды ерте анықтау және олармен жұмыс істеу тәсілдері де жүйелі түрде баяндалған.

Құралдың практикалық бағыты оқушылардың психологиялық жай-күйін бағалауда және түзетуде қолданылатын әдістер мен жаттығуларды тиімді пайдалану үшін қажет әдістемелік ұсыныстарға негізделген. Мұғалімдер мен психологтар үшін арнайы психологиялық тренингтер мен жаттығулар жиынтығы ұсынылған. Сонымен қатар, оқушылардың психоэмоционалды жағдайын түзету үшін мектепте ұйымдастырылатын топтық жұмыс әдістері мен жеке кеңес беру тәсілдері туралы да кеңінен баяндалған.

Бұл оқу-әдістемелік құрал мектеп психологтары мен педагогтар үшін маңызды әрі тиімді ресурсты ұсынады. Әдістемелік ұсыныстар мен жаттығулар оқу үдерісін жетілдіру және оқушылардың психоэмоционалды дамуын қолдау мақсатында пайдалануға оңтайлы. Әдістемелік құралдың көмегімен педагогтер оқушылардың психологиялық денсаулығын бақылап, олардың оқу процесінде кездесетін қиындықтарды жеңуге мүмкіндік береді.

РЕЦЕНЗЕНТ: