Қазақстандағы инклюзивті білім беру: жағдайы мен болашағы

Кіріспе

Инклюзивті білім беру — барлық балаларға, оның ішінде мүмкіндігі шектеулі балаларға тең білім алу мүмкіндігін қамтамасыз ететін жүйе.
Бұл тұжырымдама қазіргі таңда Қазақстанда да өзекті мәселеге айналып отыр. Инклюзивті білім беру арқылы ерекше білімді қажет ететін
балалар жалпы білім беру мекемелерінде оқуға мүмкіндік алады. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде инклюзивті білімді дамыту
үшін заңнамалық, ұйымдастырушылық және педагогикалық деңгейде түрлі шаралар қабылдануда.

1. Инклюзивті білім берудің мәні

Инклюзивті білім беру – бұл ешбір балаға шектеу қоймай, білім алуға мүмкіндік беру қағидасына негізделген тәсіл.
Ол балалар арасындағы теңдікті сақтау, әртүрлілікке құрметпен қарау және қоғамға толыққанды интеграцияны көздейді.
Бұл ұғым тек физикалық мүмкіндігі шектеулі балаларға ғана емес, сонымен қатар психологиялық, интеллектуалдық,
эмоционалдық қиындықтарға тап болған балаларға да қатысты.

2. Қазақстандағы инклюзивті білімнің даму тарихы

Қазақстанда инклюзивті білім беру 2000-жылдардың басынан бастап даму үстінде. 2005 жылы "Мүгедектердің құқықтары туралы"
БҰҰ Конвенциясына қол қойылып, 2015 жылы ол ратификацияланды. Осыдан кейін елімізде инклюзивті білім беру жүйесін дамытуға
ерекше назар аударыла бастады. Қазіргі уақытта көптеген мектептерде арнайы педагогтар, логопедтер мен дефектологтар жұмыс істейді.
Дегенмен бұл салада әлі де шешімін таппаған мәселелер көп.

3. Қазіргі жағдайы мен қолданыстағы бағдарламалар

Қазақстандағы инклюзивті білім беру жүйесінде бірнеше мемлекеттік бағдарлама жүзеге асырылуда. Мысалы, 2020–2025 жылдарға
арналған білім беруді дамыту бағдарламасы инклюзияны дамытуды көздейді. Сонымен қатар, "Білім баршаға" жобасы,
арнайы мектептердің жаңғыруы, педагогтарды қайта даярлау курстары — барлығы осы бағыттағы қадамдар.
Дегенмен, инклюзивті білім беру барлық мектептерде бірдей деңгейде енгізілмеген.

4. Инклюзиядағы негізгі кедергілер

Инклюзивті білім берудің кең қанат жаюына бірнеше кедергі бар. Ең алдымен, мектептердің материалдық-техникалық базасы жеткіліксіз.
Көп мектептерде арнайы пандустар, лифтілер, тактильді белгілер, арнайы жабдықталған дәретханалар жоқ. Сонымен қатар,
мұғалімдердің инклюзивті оқыту әдістемелерін жеткілікті меңгермеуі де үлкен мәселе. Қоғамдағы түсінбеушілік пен стигма да балалардың
ортаға бейімделуін қиындатады.

5. Мұғалімдер мен мамандардың рөлі

Инклюзивті білім беруде мұғалімнің рөлі өте маңызды. Педагог инклюзия қағидаттарын түсініп, әр баламен жеке жұмыс жүргізе білуі қажет.
Сондай-ақ, мектепте логопед, психолог, дефектолог сияқты арнайы мамандардың болуы маңызды. Олардың өзара ынтымақтастығы арқылы
ерекше білімді қажет ететін балалардың әлеуетін толық ашуға мүмкіндік туады.

6. Ата-аналар мен қоғамның рөлі

Ата-аналар инклюзивті білім беру процесінің белсенді қатысушылары болуы тиіс. Олар тек бала тәрбиесімен ғана шектелмей,
мектеппен тығыз байланыста болып, баласының оқу үрдісіне араласуы қажет. Қоғам тарапынан қолдау да ерекше мәнге ие.
Көп жағдайда инклюзивті орта қалыптастыруға кедергі болатын — қоғамдағы түсінбеушілік пен стереотиптер. Сондықтан,
жаппай ақпараттандыру және қоғамдық сана қалыптастыру да маңызды.

7. Болашағы және даму перспективасы

Қазақстандағы инклюзивті білім беру жүйесі даму үстінде. Жаңа реформалар мен бағдарламалар арқылы бұл бағыттағы кемшіліктер
жойылып, толыққанды білім беру жүйесі қалыптасуы мүмкін. Цифрлық технологиялар мен онлайн платформалар, инклюзивті білім
беруге арналған мобильді қосымшалар болашақта үлкен мүмкіндіктерге жол ашады. Сонымен қатар, халықаралық тәжірибелерді енгізу,
кадрларды қайта даярлау — дамудың негізі.

Қорытынды

Қорыта келгенде, инклюзивті білім беру — бұл әділеттілік пен тең мүмкіндіктерге негізделген жүйе. Ол тек ерекше балалардың ғана
емес, бүкіл қоғамның дамуына оң ықпал етеді. Қазақстанда бұл жүйенің іргесі қаланғанымен, оны толық жүзеге асыру үшін
материалдық, кадрлық және идеологиялық тұрғыда көп жұмыс қажет. Әрбір бала — қоғамның толық мүшесі екенін ұмытпай,
оларға сапалы білім мен қолжетімді ортаны қамтамасыз ету — ортақ міндетіміз.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. 1. ҚР «Білім туралы» Заңы, 2007 ж.

2. 2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің мәліметтері, 2023.

3. 3. UNESCO. Inclusive Education: Global Monitoring Report, 2021.

4. 4. Ибраева А. Инклюзивті білім берудің өзекті мәселелері. — Астана, 2022.

5. 5. bileturly.kz – Инклюзивті білім беру туралы ақпараттық платформа.