Тиімді жоспарлау – сапалы оқыту негізі.

Сарыева А. Т.
Талдықорған қаласындағы
Назарбаев Зияткерлік мектебінің
бастауыш сынып мұғалімі
Сабақты жоспарлау - оқу үдерісінің күрделі және ажырамас бөлігі.
Сабақты жоспарлау дағдыларын дамыту оқу нәтижелерін жақсартудың
маңызды факторы болып табылады.
Сабақты жоспарлау тәжірибесі.
Сабақтың мақсаты: «Қазақ хандығының қашан, қайда, қалай құрылғанын
және құрылу себептерін анықтау». Мұндағы күтілетін нәтиже: оқушылар
сұрақтар қою, болжамдар, ой тұжырымдар, қорытындылар жасау арқылы
Қазақ хандығының құрылуын, оның себептерін түсініп меңгереді. Сабақтың
зерттеу сұрағын «Проблемалық оқыту арқылы 3 сынып оқушыларының
қорытынды жасау дағдыларын қалай дамытуға болады?» деп құрдым. Себебі
«Дүниетану» пәнінің 3-ші сынып оқу бағдарламасы бойынша оқушыларды
қолжетімді ресурстармен қамтамасыз етіп, зерттеулерге қатыстырып,
сұрақтарға жауап іздетіп, болжам жасатып, талдатып, проблемаларды көруге
үйретіп, сұрақтар қойғызып, болжамдар жасатып, қорытынды жасату арқылы
бойларында зерттеушілік дағдылары дамытылу керек. Мұндағы болжамым:
проблемалық оқытудың әдістерін қолдансам, оқушылардың оқу-танымдық ісәрекетін ұтымды ұйымдастырсам, оқушылар қиын тақырыптың мазмұнын
түсіну үшін, құрылған проблемалық жағдаятты шешу барысында ойпікірлерін айтып, болжамдарын жасап, алынған мәліметтер негізінде
корытынды жасауға ұмтылар ма еді? Оқушыларымның осындай күрделі
тақырыпты түсінуін қамтамасыз ету үшін конструктивті әдістер жоспарлау
қажет болды. Алдыңғы сабақтарымда байқағаным: егер тақырып төңірегінде
проблема тудырсам, әдетте немқұрайлылық танытатын оқушыларымның
қызығушылығы оянып, сұрақтар қоюға, сұрақтарға жауап іздеуге, қорытынды
ой айтуға тырысады. Ал менің түпкі мақсатым - оқушыларымды жай ғана
тыңдаушыдан, өз пікірін айтуға ұмтылатын, ой-тұжырымын жасайтын
белсенді қатысушыға айналдыру. Алтыншы сабақтың тақырыбы: «Көкбөріден
тараған халық» болғандықтан оқушыларда көне түркі халқының өмір салты
туралы түсініктері бар. Сұрамасаң үндемей отыра беретін оқушыға
белсенділік танытуға мүмкіндік беретін, өздерін көрсете білулеріне көмектесе
алатын, тыңдамай отыратын оқушыға мұқият болуды міндеттейтін стратегия
ретінде «Оқу таяқшаларын» қолданып, түркі халқы өмірі жайлы алған
білімдерін жинақтауды жоспарладым. Келесі мәселе: оқушылар алған
білімдері негізінде түркілерден тараған халық қалай «қазақ» атанғанын,
бірінші мемлекет қалай құрылғанын түсінуін қамтамасыз ету. Бастауыш
сынып оқушыларының жасына лайықты «Қазақ хандығының құрылуы»

жайлы ресурстар аз болғандықтан жоспарлау барысында бірқатар қиындыққа
тап болдым. Көздеген мақсатқа жету үшін Қазақ хандығының құрылуы туралы
шағын мәтін, тірек сөздер, Керей мен Жәнібектің суретін дайындап, Қазақ
хандығының құрылу себептерін айқындауға жетелеу үшін «Ақыл-ой
суреттері» әдісін қолданып проблемалық сұрақ ұсынып, гипотезалар жасатып,
артынан «ПОПС» формуласы» әдісі арқылы талдауды ұйымдастырып,
қорытынды жасатуды жоспарладым. Себебі бұл әдістер мен ресурстар
оқушылардың қойылған проблема негізінде идеялар ұсынуға, материалды
түсінуіне де, оның ішінен ең маңыздысын бөліп алуға, қорытынды жасауға да
тиімді бола алады. Зерттеу аясындағы бесінші сабағымда Отырар, Сығанақ,
Сауран, Сарайшық сияқты көне қалаларына қатысты ақпарат берілгенде,
оқушыларым тарапынан сол қалалардың орналасқан жері туралы түсініктері
болмай, сұрақтар туындаған. Осыған орай сол сабағымның кемшілігін ескеріп,
жаңа тақырыпты оқу барысында ресурс ретінде ежелгі картаның сызбасын,
бағытталған сызықтарды қолдануды жоспарладым. Тірек сөздер беруді
жоспарлаған себебім, түсіну мен пайдалануға қиындық тудыратын жаңа
сөздер бар. Оқушыларым Керей мен Жәнібектің Ұлыс мемлекетінің билеушісі
Әбілқайырдан бөлінгенін, Жетісу өңіріне жылжығанын түсінулеріне қажетті
қолдау көрсету үшін жоспарладым. Оқушыларым ежелгі карта мен
бағытталған сызықты пайдаланып, көшу жолын картадан өздері көрсетсе,
оқиғаны меңгерулеріне тиімділеу болады деген оймен жоспарладым. Бұл
кезеңде топтық жұмысты қолданған тиімді болар деген шешімге келдім.
Себебі топтық жұмыс барысында оқушылар өзгенің пікірімен санаса білуді,
өзара қолдау көрсетуді, кеңесе келе қорытынды жасауға үйрене алады.
Саралауды ескеріп әр топқа әртүрлі ресурс жоспарладым. Пәнаралық
байланысты оқушылар басқа пәннен алған білім мен дағдыны пайдалану үшін,
тек танымдық міндетті атқару мақсатында енгізу туралы ойланып, мұқият
таңдадым. Себебі сабақты қосымша ақпаратпен шамадан тыс жүктемеген
және негізгі оқу мазмұны ол ақпараттың көлеңкесінде қалып қалмағаны
маңызды. Оқушыларымның тақырып бойынша сөйлеулерін күшейтіп, сөздік
қоржындарына жаңа сөздерді енгізіп, Қазақ хандығының құрылуын
сипаттауға көмек болуы үшін «Әбілқайыр ханның ұлысы», «нығая бастады»,
«Жайық өзені мен Балқаш көлі», «салық жинады», «Керей мен Жәнібек
сұлтандар», «халыққа бас болу», «Жетісу өңірі», «Есен Бұға хан» деген тірек
сөздерді жоспарлап сабақты қазақ тілі мен әдебиеті пәнімен, Қазақ
хандығының құрылуынан бері өткен уақытты есептетіп, математика пәнімен
байланыстыруды жоспарладым. Қолданылатын әдістер, тапсырмалар оқу
мақсатына қаншалықты сәйкес келетінін талдадым. Әр сабақты жоспарлау
барысында бірнеше маңызды сұрақ төңірегінде ойланамын. Сол сұрақтардың
бірі: «Оқушыларымның білімін қалай дұрыс бағаласам екен?» Қай оқушыға,
қандай қолдау қажет екенін анықтауға және ондай оқушыларым оқу
мақсатына жету үшін тағы қандай жұмыс жүргізуім керек екенін білуге
мүмкіндік беретіндей бағалау құралдарын таңдап жоспарладым. Қандай
бағалауларды таңдадым? Өткен материалды қайталау
барысында
оқушыларымның жауаптарын ауызша комментарий беру арқылы бағалауды

жоспарладым. Себебі тиімді кері байланыс оқушыларыма оқу мақсатына
жетудегі ілгерілеуді көрсетіп, оқудағы олқы тұстарын байқауға мүмкіндік
береді. Менің комментарийлерім тек ескертулерден емес, оқушының ішкі
мотивациясын тудыратындай сипатта болу керек екенін ескердім. Жаңа
білімді меңгерту барысындағы топтық жұмысты бағалау үшін бағалаудың
«Сыйлық»
стратегиясын
қолдануды
жоспарладым.
Себебі
бұл
стратегия оқушыларыма өзін де, топ арасындағы сыныптасын да бағалауға
көмектеседі. Карточка арқылы ұсынатын «сыйлықтың» әрқайсысының өз
мағынасы бар. «Жұлдыз»-өте жақсы, «кітап»-тақырыпты қайталау, «күшік»өзгенің пікірін тыңдауды үйрену, «қоңырау»- таныстырылымды ұсынуды
жақсарту, «сағат»-уақытты сақтау. Жаңа білімді меңгеру деңгейін бағалау
үшін критерийі мен дескрипторлары берілген жазбаша өзіндік жұмысты
жоспарладым. Сонымен қатар сабақтың барысында сыныпты аралап,
оқушылардың қалай үйреніп отырғандарын бақылап, бағыт-бағдар сілтеп,
ынталандыру сөздер арқылы бағалауды жоспарладым.
Тәжірибені зерттеу аясындағы жоспарлау - сабақта қолданатын әдістәсілдерді, бағалау құралдарын, жұмыс формасын барлық қырынан бірнеше
рет қарап, өзгерістер енгізе отырып, оқушылардың сабақ мақсатына жетуге,
зерттеушілік дағдыны қалыптастыруға ықпалдасатындай етіп құруға
мүмкіндік беретін «сүзгіден өткізілген» сапалы жұмыс болды.