«Волейбол - оқушылардың дене тәрбиесінің құралы» Әдістемелік құрал

«Волейбол - оқушылардың дене тәрбиесінің құралы»

Әдістемелік құрал

ТҮСІНІК ХАТ

Бұл әдістемелік құрал волейболды мектеп оқушыларына үйретудің негізгі принциптері мен тәсілдерін қарастырады. Волейбол — дене тәрбиесі жүйесінде оқушылардың физикалық дамуына ықпал ететін, қозғалыс дағдыларын қалыптастыратын және әлеуметтік қарым-қатынастарды дамытуға бағытталған спорт түрі. Әдістемелік құралда волейболдың пайда болуы мен даму тарихы, оның дене тәрбиесіне тигізетін әсері, техникалық дағдыларды үйрету әдістемесі, оқушылардың психологиялық дамуына қатысты аспектілер, сондай-ақ қауіпсіздік ережелері жан-жақты баяндалған.

Бұл әдістемелік құрал волейболды оқушыларға үйретуді тиімді әрі нәтижелі етіп ұйымдастыруға арналған маңызды нұсқаулық болып табылады. Ол физикалық жаттығуларды үйрету арқылы оқушылардың денсаулығын нығайтып, оларды қоғамға бейімдей отырып, болашақтағы кәсіби спорттық жетістіктеріне алғашқы қадам жасауға мүмкіндік береді.

Әдістемелік құралда волейболдың дене тәрбиесіне тигізетін әсері, оқушыларға үйретудің әдістемелік тәсілдері, психологиялық аспектілері, ойындар мен жаттығуларды ұйымдастыру, сабақтардағы тиімді әдіс-тәсілдер қарастырылған. Әр бөлімде оқушылардың дене және әлеуметтік дамуына қатысты теориялық және практикалық бағыттар қамтылған, сонымен қатар ойын мен жаттығулардың әртүрлі әдістері ұсынылған. Сонымен қатар, оқушыларға ойын кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтауды үйретуге арналған арнайы бөлім де бар.

Құралдың маңызы оқу үдерісінде волейболды оқытудың барлық аспектілерін қамту арқылы оқушылардың дене тәрбиесін толыққанды дамытуға бағытталған. Оқушылардың физикалық, психологиялық және әлеуметтік дамуына оң әсер ету мақсатында жасалған әдістемелер мен ұсыныстар мектепте және қосымша сабақтарда қолданысқа енгізілетін болады.

Әдістемелік құралдың материалдары волейболға деген қызығушылықты арттыруға, оның ойыншыларын дайындауға, сондай-ақ оқушыларды дене шынықтыруға баулуға бағытталған. Ұсынылған әдістемелер мен жаттығулар мектеп оқушыларының дене тәрбиесі сабақтарында, спорттық жарыстарда және басқа да дене шынықтыру іс-шараларында қолданылуы мүмкін. Әдістемелік құрал мұғалімдерге волейболды оқушыларға тиімді үйрету жолдарын ұсына отырып, олардың физикалық, әлеуметтік және психологиялық дамуына оң әсер етуге бағытталған.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ____________________________________________________________________4

1. Волейболдың пайда болуы және даму тарихы_________________________________7

2. Волейболдың дене тәрбиесіне әсері__________________________________________10

3. Волейболды оқушыларға үйретудің әдістемелік тәсілдері______________________12

4. Волейболдың психологиялық аспектілері____________________________________14

5. Волейболды үйрету кезінде қолданылатын ойындар мен жаттығулар __________17

6. Волейболдың оқушылардың әлеуметтік дамуындағы рөлі_____________________19

7. Волейбол сабақтарында қолданылатын әдіс-тәсілдер _________________________21

8. Волейбол сабақтарының тиімділігі және нәтижелері__________________________24

ҚОСЫМША МӘЛІМЕТ_____________________________________________________28

ҚОРЫТЫНДЫ_____________________________________________________________33

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР__________________________________________35

КІРІСПЕ

Волейбол — дене тәрбиесі жүйесінде маңызды рөл атқаратын, әлемде кеңінен танымал командалық спорт түрі. Бұл ойынның негізінде қатысушылардың жылдамдықты, ептілікті, күшті үйлестіру қабілетін арттыру, сондай-ақ командалық рух пен өзара сыйластықты қалыптастыру жатады. Волейболды мектеп оқушыларына үйрету дене тәрбиесінің құрамдас бөлігі болып табылады, себебі бұл ойын балаларды физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық тұрғыдан да дамытуға көмектеседі. Оқушылардың денсаулығын жақсарту, қозғалыс дағдыларын қалыптастыру, әлеуметтік қарым-қатынастарды дамыту мақсатында волейболды мектептерде оқу бағдарламасына енгізу өзекті болып табылады.

Волейболдың дене тәрбиесіне тигізетін пайдасы зор. Бұл спорт түрі адамның денсаулығын жақсартып, жүрек-қан тамырлары жүйесін нығайтуға ықпал етеді. Сонымен қатар, волейболды ойнау баланың бұлшықет және буын жүйесін күшейтеді, жылдамдық пен координацияны арттырады, психологиялық тұрақтылықты қалыптастырады. Бұл факторлар мектеп оқушыларының жалпы физикалық және психологиялық дамуына әсер етіп, дене тәрбиесі сабағының сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Волейбол — тек физикалық жаттығу ғана емес, сонымен қатар командалық жұмыс, ынтымақтастық, адалдық, мақсатқа ұмтылушылық сияқты әлеуметтік құндылықтарды да дамытатын спорт түрі. Оқушыларға волейболды үйрету барысында олар бір-бірімен жақсы қарым-қатынас орнатып, ортақ мақсатқа ұмтылуға дағдыланады. Бұл, өз кезегінде, оларды болашақта топтық жұмыстарда, ұжымда табысты жұмыс істеуге дайындайды.

Әдістемелік құралдың мақсаты — мектеп оқушыларына волейболды үйрету үшін қажетті теориялық және практикалық негіздермен қамтамасыз ету. Құралда волейболды үйретудің әдістемелік тәсілдері, жаттығуларды кезең-кезеңмен ұйымдастыру жолдары, оқушылардың психологиялық және физикалық дамуына әсер ететін маңызды аспектілер қарастырылады. Сонымен қатар, бұл әдістемелік құрал волейболдың әртүрлі техникасын меңгеруге бағытталған жаттығулар мен ойын элементтерін қамтиды, сондай-ақ оқушылардың денсаулығына қауіпсіз және тиімді жаттығулар жасауға арналған ұсыныстар береді.

Бүгінгі таңда мектеп оқушылары арасында волейболды үйретудің әдістемесі мен оның маңыздылығы өте өзекті. Волейболды оқушыларға үйрету процесі мұғалімдер үшін үлкен жауапкершілік жүктейді, себебі бұл жұмыс оқушылардың физикалық даярлығын, сондай-ақ олардың психологиялық дамуын ескере отырып ұйымдастырылуы керек. Волейбол сабақтары оқу бағдарламасына сай өткізілуі тиіс және оқу үрдісінің тиімділігін арттыру үшін спорттық жаттығулар мен ойын түрлерін дұрыс ұйымдастыру маңызды.

Бұл әдістемелік құрал волейболды үйрету мен оның дене тәрбиесіне тигізетін әсерін зерттеу арқылы мектеп оқушыларын жан-жақты дамытуға бағытталған нұсқаулық болып табылады. Құралда ұсынылған әдістемелер мен жаттығулар мұғалімдерге оқу үрдісін тиімді ұйымдастыруға және оқушылардың дене шынықтыру сабақтарында жақсы нәтижелерге жетуге көмектеседі. Волейбол арқылы балалардың денсаулығы нығайып, олар командалық жұмысқа бейімделіп, өзара сыйластықты арттырады, әрі болашақта салауатты өмір салтын ұстануға дағдыланады.

Әдістемелік құралдың негізгі міндеттері — оқушыларға волейболды тиімді үйрету, олардың физикалық және әлеуметтік дағдыларын дамыту, сондай-ақ дене тәрбиесі сабағының сапасын арттыруға бағытталған жүйелі әдістемелер мен ұсыныстарды ұсыну. Атап айтқанда, әдістемелік құралдың міндеттері мыналар:

1. Волейболдың дене тәрбиесіне тигізетін әсерін анықтау:

• Оқушылардың физикалық дамуын қамтамасыз ету үшін волейболдың бұлшықет жүйесіне, жүрек-қан тамырларына және шыдамдылыққа әсерін зерттеу;

• Волейбол ойындарының оқушылардың денсаулығына, оның ішінде қозғалыс үйлесімділігі мен координациясына қандай ықпал ететінін түсіндіру.

2. Әдістемелік құрал арқылы оқу үдерісін тиімді ұйымдастыру:

• Оқушылардың жас ерекшеліктері мен физикалық мүмкіндіктеріне қарай жаттығуларды ұйымдастыру;

• Волейболды үйретудің түрлі кезеңдерінде қажетті техникалық дағдыларды қалыптастыру.

3. Командалық рух пен психологиялық дағдыларды дамыту:

• Оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу, өзара қолдау көрсету дағдыларын дамыту;

• Волейбол ойынының психологиялық аспектілерін ескере отырып, мотивацияны көтеру, психологиялық тұрақтылықты қалыптастыру.

4. Қауіпсіздік шараларын ұстану:

• Оқушылардың денсаулығына зиян келтірмей, жаттығуларды дұрыс орындауға арналған қауіпсіздік ережелерін әзірлеу;

• Спорттық жарақаттар мен дене шынықтыру сабақтарында мүмкін болатын қауіптерден қорғану жолдарын көрсету.

5. Волейболдың мектептегі оқу бағдарламасына енгізілуінің әдіснамасын анықтау:

• Волейболдың оқыту жоспары мен оқу материалдарының мектеп бағдарламасына сай келуін қамтамасыз ету;

• Волейбол сабақтарын түрлі деңгейлерде, біртіндеп, тиімді әрі қызықты өткізу жолдарын ұсыну.

Бұл әдістемелік құралдың өзектілігі бүгінгі білім беру жүйесінде дене тәрбиесіне деген ерекше көңіл бөлінген уақытта арта түседі. Мектеп жасындағы балалар мен жасөспірімдер үшін дене тәрбиесі — тек физикалық дамуды қамтамасыз ететін сала емес, сондай-ақ әлеуметтік және психологиялық дамуға әсер ететін маңызды құрал болып табылады. Волейболдың оқу процесіне енгізілуі, оның командалық ойын болуымен қатар, оқушыларды дұрыс тәртіпке, серіктестікке, мақсатқа жету үшін ұжыммен жұмыс істеуге үйретеді.

Қазіргі уақытта балалардың дене шынықтыру деңгейі мен жалпы денсаулық жағдайы көптеген факторларға байланысты төмендеген, сондықтан салауатты өмір салты мен спортқа қызығушылықты арттыру өте маңызды. Волейбол осы мақсаттарға қол жеткізуге көмектесетін спорт түрі ретінде мектеп бағдарламасына енгізілген және оқушылардың физикалық, әлеуметтік және психологиялық дамуына ықпал етеді. Бұл әдістемелік құралдың өзектілігі оның мектеп оқушыларына дене тәрбиесі мен спортты тиімді үйрету үшін қажетті құралдарды ұсынуында және әртүрлі деңгейдегі мектептерде қолданылуында жатыр.

Әдістемелік құралды қолдану нәтижесінде мынандай жетістіктерге қол жеткізу күтіледі:

1. Физикалық даму:

• Оқушылардың бұлшықет жүйесі, үйлесімді қозғалыс қабілеті, күш пен шыдамдылығы артатыны байқалады;

• Қозғалыс дағдыларын дұрыс меңгеру, координацияны жақсарту, допты қабылдау және ұру техникасы жақсарады.

2. Психологиялық даму:

• Оқушылардың психологиялық тұрақтылығы мен төзімділігі артады. Олар ойын барысында стресске төтеп беру мен қиындықтарды жеңу дағдыларын меңгереді;

• Командалық жұмысқа үйрету арқылы балалардың өзара құрмет көрсету, бір-бірін қолдау қабілеттері дамиды.

3. Әлеуметтік дағдыларды дамыту:

• Оқушылар ұжымда жұмыс істеу, келісім мен ынтымақтастыққа үйренеді;

• Балалардың арасындағы өзара қарым-қатынас жақсарады, олар өз мүмкіндіктерін және басқалардың мүмкіндіктерін бағалауды үйренеді.

4. Спортқа қызығушылықтың артуы:

• Әдістемелік құралды қолдану арқылы волейболға деген қызығушылық артады, балалар спортқа белсенді қатысып, салауатты өмір салтын ұстануға ынталанады.

5. Дене тәрбиесі сабақтарының тиімділігі:

• Волейболды үйретудің жаңа әдістемелерін енгізу арқылы дене тәрбиесі сабақтарының сапасы жақсарады, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы мен қатысу белсенділігі артады;

• Мұғалімдер үшін тиімді әдістемелер мен жаттығуларды қолдануға мүмкіндік туындайды.

Бұл әдістемелік құрал мектеп оқушыларына арналған, әсіресе дене тәрбиесі пәнін оқытатын мұғалімдерге және жаттықтырушыларға арналған. Құралдың қолданылу аясын нақты сипаттайтын бірнеше бағыт бар:

1. Мектептердегі дене тәрбиесі сабақтары:

• Волейболды оқыту бағдарламаларының құрамына енгізіледі;

• Мектептің дене тәрбиесі мұғалімдері осы әдістемелік құралды негізге алып, сабақтар мен жаттығуларды ұйымдастырады.

2. Спорттық секциялар мен клубтар:

• Волейболды үйрету үшін арнайы спорт секциялары мен клубтарында қолданылуы мүмкін;

• Әдістемелік құралды спорттық жаттығулар мен турнирлерді ұйымдастыруда пайдалану.

3. Спорттық жарыстар мен турнирлер:

• Мектепішілік, аудандық, облыстық және республикалық деңгейдегі волейбол жарыстарында оқушылардың дайындығын арттыру үшін пайдалану;

• Оқушылардың ойын деңгейін көтеруге және командалық рухты нығайтуға көмектеседі.

4. Педагогикалық жоғары оқу орындары:

• Дене тәрбиесі және спорт мамандарын даярлайтын жоғары оқу орындарында оқу құралдары ретінде қолдануға болады;

• Мұғалімдер мен жаттықтырушыларды даярлау кезінде әдістемелік құрал ретінде пайдалануға болады.

Әдістемелік құралдың қолданылу ауқымы мектеп бағдарламалары мен оқушылардың физикалық дамуына ғана емес, жалпы дене тәрбиесінің тиімділігін арттыруға бағытталған барлық деңгейдегі білім беру мекемелерінде маңызды орын алады.

Қорытындысында, бұл әдістемелік құрал волейболдың мектеп оқушыларының физикалық дамуына қосар үлесін айқындап, осы спорт түрінің педагогикалық маңыздылығын түсіндіруге арналған. Оқушыларды дене тәрбиесіне баулу мен волейбол арқылы олардың жан-жақты дамуына ықпал ететін әдістерді ұсыну мақсатында жазылған бұл құрал мұғалімдер мен жаттықтырушыларға тиімді оқу процесін ұйымдастыруға көмектеседі.

1. Волейболдың пайда болуы және даму тарихы

Волейбол — қазіргі таңда әлемнің көптеген елдерінде кеңінен танымал және сүйікті спорт түрі. Оның пайда болу тарихы АҚШ-та басталған және бұл ойынның алғашқы нұсқасы қазіргі күнде ойнаушылар саны мен деңгейі бойынша екінші орын алатын командалық спорт ретінде дамыды. Волейболдың пайда болу кезеңіне қатысты мәліметтер оның жаңа ойын түрі ретінде ойлап табылуын, оның даму кезеңдерін және осы ойынның алғашқы жылдарындағы қызықты оқиғаларды қамтиды.

Волейболдың алғашқы ойлап табылуы (1895 жыл)

Волейболдың пайда болуының тарихы 1895 жылы басталады. Оны ойлап тапқан — Уильям Морган, ол уақытта Массачусетс штатының Холлиоке қаласындағы YMCA (Жастар христиан қауымдастығы) ұйымында дене тәрбиесі оқытушысы болып жұмыс істеді. Уильям Морган дене шынықтыру сабағында оқушыларға арналған жаңа ойын түрін жасауға шешім қабылдады. Бұл ойынды ол «минтонет» деп атады, ол өз кезегінде «минтон» және «нетбол» сияқты ойындардың элементтерін біріктіріп құрылған.

Волейболдың алғашқы идеясы:

Морганның ойын ойлап табудағы негізгі мақсаты — жастарды дене тәрбиесіне қызықтырып, денсаулықтарын жақсарту еді. Сонымен қатар, ол спорт түрін жаңадан ойлап тапқан кезде, ойынның күш-жігерді аса қажет етпейтін, бірақ сонымен бірге белсенділікті талап ететін болуын қалады. Ол көптеген ойындар сияқты физикалық жүктемені және дене күшін арттыруды мақсат етпей, көңілді әрі жеңіл әрі ынтымақтастықты арттыратын ойын жасауға тырысты.

2. Волейболдың алғашқы ережелері мен өзгерістері

Волейбол алғаш рет «минтонет» деп аталып, оның ережелері қазіргі кездегі ережелермен салыстырғанда әлдеқайда жеңіл әрі қарапайым болды. Бірінші кезеңде ойын 6 адамнан тұратын екі команда арасында өткізіліп, әр командада бірден төрт соққы жасаушыдан, екі қорғаушыдан тұрды. Бұл ойын әлі де толық ережеге ие болмады және әр түрлі орындарда түрлі ережелермен ойналды.

1896 жылы волейбол алғаш рет АҚШ-тағы университеттер мен колледждер арасында танымал бола бастады. Вильям Морган өзінің ойынының ерекшеліктерін жан-жақты түрде сынап көріп, оны түпкілікті ережелермен дамытты. Ол ойын үшін торды енгізді, сонымен қатар ойын алаңының өлшемдерін белгіледі. 1897 жылы осы ережелер бойынша алғашқы ресми ойындар өткізіліп, волейболдың алғашқы қадамдары жасалды.

Ойынның атауы мен ережелерінің өзгеруі

Волейболдың алғашқы атауы «минтонет» болғанымен, бұл атау көп ұзамай өзгертілді. Әртүрлі аймақтарда ойын әлі де танымал болмай тұрып, оның атауын өзгерту қажеттілігі туындады. 1896 жылы Морган «минтонет» сөзін «волейбол» деп өзгертті. Бұл атау ойынның басты элементі — доптың «ұшуын» білдіретін «волей» сөзінен шықты. Бұл өзгеріс ойынға жаңа сипат берді және оны танымал етуге үлкен септігін тигізді.

Волейболдың әлемдік деңгейде танылуы

Волейболдың алғашқы ережелері жазылғаннан кейін, ойын АҚШ-та кеңінен танымал болды, ал 1900 жылы ол Канаданың Монреаль қаласында алғаш рет халықаралық деңгейде таныстырылды. Осылайша, волейбол әлемнің басқа аймақтарына тарай бастады. 1905 жылы бұл ойын Францияда да таныстырылып, бірнеше жыл ішінде ол бүкіл әлемде танымал бола бастады. 1900 жылдардың басында әлемнің әртүрлі елдерінде волейболға деген қызығушылық арта түсті. 1907 жылы алғаш рет Бразилияда волейбол ойнау басталды. Бразилия, Испания, Италия мен басқа да елдерде осы спорттың таралуы, ойынның халықаралық деңгейде дамуына жол ашты.

Волейболдың алғашқы чемпионаттары

Волейболдың алғашқы ресми жарыстары 1913 жылы өткізілді. Осы уақыт ішінде волейболдың даму тарихы үлкен кезеңге қадам басты. Ал 1920-1930 жылдар аралығында ойын әлемдік деңгейде кеңінен танылып, көптеген елдерде арнайы федерациялар құрылды. 1936 жылы Германияда алғаш рет волейболдан халықаралық турнир өткізілді, бірақ 1947 жылы Халықаралық волейбол федерациясы (FIVB) құрылып, ойын әлемдік деңгейде бірізділік пен жүйелілікке ие бола бастады.

Олимпиада ойындарына енгізілуі

Волейбол Олимпиада тарихына 1964 жылы Токио Олимпиадасынан бастау алды. Бұл волейболдың халықаралық аренадағы ең жоғары мәртебеге ие болған кезеңі болды. Осылайша, волейбол алғаш рет жазғы Олимпиада ойындарының ресми бағдарламасына енді. Содан бері ол әр Олимпиадада өтіп, әлемдік аренада өзінің үлкен мәртебесін сақтап келеді.

Волейболдың пайда болуы — шығармашылық және дене тәрбиесінің қажеттілігіне жауап ретінде туындаған процесс. Уильям Морганның ойлап тапқан ойын түрі өзінің қарапайымдылығымен және тиімділігімен көптеген жылдар бойы дамып, қазіргі таңда әлемнің барлық елдерінде ойналатын спорт түріне айналды. Бүгінде волейбол — тек мектептер мен университеттерде ғана емес, халықаралық деңгейде өтетін чемпионаттар мен Олимпиада ойындарында да жоғары мәртебеге ие ойын түрі.

2. Волейболдың алғашқы даму кезеңдері

Волейбол алғаш рет 1896 жылы АҚШ-тағы физикалық мәдениет мектептерінде қолданыла бастады. Ойынның алғашқы ережелері де өте қарапайым болды. 1896 жылы бұл ойынның алғашқы жазбаша ережелері жазылып, 1897 жылы ол АҚШ-тағы колледждер мен университеттер арасында танымал бола бастады. 1900 жылы бұл ойын Канаданың Монреаль қаласында алғаш рет халықаралық деңгейде таныстырылды.

3. Волейболдың ережелерінің өзгеруі және стандартталуы

Волейболдың алғашқы жылдарында ережелері тұрақсыз әрі әртүрлі болды. Уильям Морганның өзі ойынның алғашқы ережелерін жазып шыққанымен, олар толығымен қабылданған жоқ. Бірнеше жыл бойы әр мектеп, әр спорт ұйымы өзінің ережелерін қолданды. 1900 жылы, Халықаралық волейбол федерациясы (FIVB) құрылғанға дейін, ойынның негізгі ережелері бірнеше рет өзгерді. 1900 жылдары волейболдың ережелері айтарлықтай тұрақтанды, әрі ойынды ұйымдастырушы мекемелер арасындағы үйлесімділік артты. Бұл уақыт ішінде волейбол әлемдік деңгейде кең тарай бастады. Алғашқы ресми чемпионаттар 1913 жылы басталып, әлемнің бірнеше елдері осы ойынды қабылдады.

4. Волейболдың әлемдік деңгейде танымал болуы

Волейболды әлемдік спорт түрі ретінде дамытуда Халықаралық волейбол федерациясы (FIVB) үлкен рөл атқарды. Бұл федерация 1947 жылы құрылып, оған әлемнің көптеген елдері мүше болды. ФИВБ-ның жұмысынан кейін волейбол халықаралық деңгейде кеңінен тарала бастады, ал 1964 жылы ол алғаш рет Токиода өткен Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізілді. Осы уақыттан бері волейбол жазғы Олимпиада ойындарының тұрақты бөлігіне айналды.

5. Волейболдың Қазақстандағы дамуы

Қазақстанда волейболдың тарихы Кеңес Одағы кезінде басталды. 1920-1930 жылдары Қазақстанда волейболға қызығушылық арта түсті, ал 1940-1950 жылдары республиканың түрлі қалаларында волейбол клубтары мен секциялары құрылды. Кеңес Одағында волейболдың дамуына көп көңіл бөлінді және Қазақстан бұл үрдістен тыс қалған жоқ. 1960-1970 жылдары Қазақстанда волейболдың негізгі ережелері мен жаттығу әдістемелері кеңінен қолданылды. Осы кезеңде Қазақстанның ұлттық құрамасы волейболдан көптеген халықаралық турнирлерде жақсы нәтижелер көрсете бастады.

6. Қазіргі кезең және әлемдегі орны

Қазіргі таңда волейбол әлемде кеңінен таралған спорт түрі ретінде, ол Олимпиада ойындары мен басқа да халықаралық жарыстардың ажырамас бөлігіне айналды. Әр түрлі деңгейде кәсіби волейбол лигалары мен жарыстары өткізіліп, олар әлемнің түкпір-түкпірінде сүйіспеншілікпен қаралады.

Волейболдан әлем чемпионаттары, әлем кубогы және басқа да ірі жарыстар спортшылар үшін үлкен мүмкіндіктерге жол ашып отыр. Әлемнің көптеген елдерінде, оның ішінде Қазақстанда да, волейболдың дамуы әрі қарай жалғасуда.

Волейболдың пайда болуы мен дамуы тарихы — қызықты әрі жан-жақты процесс. Уильям Морганның ойлап тапқан ойын бастапқыда тек студенттер арасында танымал болып, кейін әлемнің әртүрлі бөліктерінде кеңінен таралып, қазіргі күні халықаралық деңгейде ең көп ойнайтын спорт түрлерінің біріне айналды. Волейболды әлемдік аренада танымал ету үшін көптеген халықаралық ұйымдар мен федерациялар маңызды рөл атқарды. Бүгінде волейбол әртүрлі елдерде, оның ішінде Қазақстанда да үлкен танымалдыққа ие болып, жастарды дене шынықтыруға және командалық рухқа тәрбиелеуде маңызды құралға айналды.

2. Волейболдың дене тәрбиесіне әсері

Волейбол — бұл тек қызықты әрі көңілді ойын ғана емес, сонымен қатар адамның физикалық және психологиялық дамуына үлкен әсер ететін спорт түрі. Ойын барысында тек күш пен шыдамдылық қана емес, үйлесімді қозғалыс, жылдамдық, реакция және командамен бірлесіп жұмыс істеу дағдылары да дамиды. Волейболдың дене тәрбиесіне тигізетін әсері көп қырлы және жан-жақты болып табылады. Бұл бөлімде волейболдың дене тәрбиесіне тигізетін нақты әсерлері мен оның балалар мен жасөспірімдердің жалпы физикалық дамуына қосатын үлесі қарастырылады.

1. Бұлшықет жүйесінің дамуы

Волейбол ойыны бұлшықет жүйесін дамытуда маңызды рөл атқарады. Ойын барысында дененің әртүрлі бөліктері белсенді түрде жұмыс істейді, бұлшықеттер күшті түрде жүктеледі. Ойыншылар допты ұру, қабылдау, секіру, бұрылу сияқты түрлі қимылдарды жасау арқылы барлық бұлшықет топтарын қамтиды.

• Қол бұлшықеттері: Волейболда допты ұру кезінде қолдың, иықтың, білектің бұлшықеттері күшті жұмыс істейді. Жаттығулар мен ойындар арқылы бұлшықеттерді күшейтуді қамтамасыз етеді.

• Аяқ бұлшықеттері: Ойыншылар допқа жүгіріп жету үшін аяқты жылдамдықпен қолданады, бұл аяқ бұлшықеттерінің дамуына ықпал етеді. Әсіресе, серпінмен секіру, соққылар жасау кезінде аяқ бұлшықеттері күш салуды талап етеді.

• Корпус және арқа бұлшықеттері: Арқаның бұлшықеттері торды қабылдау мен қорғау кезінде, сондай-ақ допты дұрыс ұру кезінде маңызды рөл атқарады. Ойын барысында дене бұлшықеттері біркелкі жүктеліп, олардың үйлесімді жұмысын дамытады.

2. Жүрек-қан тамырлары жүйесінің дамуы

Волейбол ойындары жүрек-қан тамырлары жүйесіне оң әсерін тигізеді. Ойынның қарқынды сипаты жүрек қағысының жиілеуіне және қан айналымының жақсаруына әсер етеді. Бұл үдеріс жүрекке қажетті жаттығулардың әсерінен жүректің жұмыс қабілетін арттырып, жүрек-қан тамырлары жүйесін нығайтады.

• Жүрек жұмысы: Волейбол ойындары жүрек-қан тамырлары жүйесін жақсарту үшін өте тиімді. Белсенді қозғалыс, ұзақ уақыт бойы допты қабылдау және ұру, секіру — бәрі жүрекке пайдалы әсер етеді.

• Қан айналымы: Қан айналымы жақсарады, бұл дененің оттегімен жақсы қамтамасыз етілуіне, нәтижесінде жаттығулар кезінде шаршау деңгейінің төмендеуіне ықпал етеді. Бұл балалар мен жасөспірімдердің жалпы физикалық дамуына өте пайдалы.

3. Шыдамдылық пен төзімділікті арттыру

Волейбол ойындары қарқынды физикалық белсенділікті талап етеді, ол өз кезегінде адамның шыдамдылық және төзімділік деңгейін арттырады. Ойынның динамикалығы мен уақытша үзіліссіздігі ойыншының ұзақ уақыт бойы күш-қуат сақтап жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Шыдамдылық пен төзімділіктің дамуы спортшының жалпы денсаулығына оң әсер етеді, сондай-ақ басқа да физикалық іс-әрекеттерде тиімділікті арттырады.

• Төзімділік: Волейбол — үзіліссіз жүретін ойын, мұнда әрқашан әрекет жасап, ұзақ уақыт бойы төзімді болу қажет. Бұл төзімділікті арттыруға үлкен ықпал етеді.

• Шыдамдылық: Шыдамдылықтың дамуы — бұл волейбол ойынының негізгі нәтижелерінің бірі. Ойын барысында ұзақ уақыт бойы қарқынды әрекеттерді орындау оқушылардың жалпы дене шынықтыру деңгейін көтеруге көмектеседі.

4. Қозғалыс үйлесімділігін жақсарту

Волейбол — координация мен дәлдікті талап ететін ойын. Ойыншы допты дұрыс қабылдап, соққы жасау үшін өз денесін нақты әрі үйлесімді түрде пайдалану қажет. Бұл ойынды ойнау кезінде дененің барлық бөліктері бір уақытта әрекет етіп, олардың үйлесімді жұмыс істеу қабілетін дамытады.

• Координацияның дамуы: Допты қабылдау, лақтыру, секіру, ұру сияқты әрекеттер өте дәл әрі үйлесімді болу керек. Бұл спортшының қозғалыс координациясын арттырады.

• Реакция мен шапшаңдық: Волейбол ойыны оқушылардың реакциясын жылдамдатуға көмектеседі. Жылдам допты қабылдау мен ұру қабілеті оқушылардың шапшаңдығын арттырады.

5. Дене шынықтырудың жалпы деңгейін жақсарту

Волейбол тек қана арнайы физикалық қабілеттерді жақсарту үшін ғана емес, сонымен қатар дененің жалпы шынықтыру деңгейін көтеру үшін де пайдалы. Бұл спорт түрі адамның физикалық дайындығының барлық аспектілерін дамытады, соның ішінде:

• Жалпы күш: Дене күшін жақсарту, күш-қуатты арттыру волейбол арқылы жүзеге асады.

• Шапшаңдық: Жылдамдық пен қозғалыс кезінде шапшаңдықты дамыту өте маңызды.

• Қабылдау және реакция: Волейболдың қарқынды ойын сипаты оқушылардың қабылдау және реакция дағдыларын дамытады.

6. Баланс пен икемділікті дамыту

Волейболда жиі әртүрлі секірулер мен бұрылыстар орын алады, бұл дене балансын сақтауды және икемділікті жақсартуға мүмкіндік береді. Икемділік пен дене тұрысын бақылау арқылы қозғалыстың үйлесімділігі артады. Ойыншылар допты ұруға немесе қорғауға әрекет жасағанда дененің барлық бөлігі дұрыс үйлесіп жұмыс істейді, бұл тепе-теңдікті сақтауды үйретеді.

7. Психологиялық және әлеуметтік әсері

Волейболдың дене тәрбиесіне ғана емес, психологиялық және әлеуметтік тұрғыдан да әсері зор. Ойын барысында балалар мен жасөспірімдер өздерін команданың бір бөлігі ретінде сезінеді, бұл өзара құрмет пен ынтымақтастыққа, лидерлік қасиеттерінің дамуына ықпал етеді. Сондай-ақ, волейбол ойыны стрессті жеңуге көмектеседі, психологиялық тұрақтылықты нығайтады.

• Стрессті жеңу: Ойындар мен жаттығулар физикалық белсенділікті ғана емес, сонымен қатар эмоционалды және психологиялық күйді жақсартады. Ойыншылар өздерін стресстен арылтып, жақсы көңіл-күйге ие болады.

• Әлеуметтік дағдылар: Командалық ойын болғандықтан, волейбол оқушылардың өзара қарым-қатынасы мен әлеуметтік дағдыларын дамытады.

Волейболдың дене тәрбиесіне тигізетін әсері өте кең ауқымды және жан-жақты. Ойынның барысында оқушылардың бұлшықет жүйесі, жүрек-қан тамырлары жүйесі, шыдамдылық, төзімділік, үйлесімділік, икемділік, және жалпы физикалық қабілеттері дамиды. Сонымен қатар, бұл спорт түрі психологиялық тұрғыдан да балалардың эмоционалды тұрақтылығын, әлеуметтік дағдыларын және командалық жұмыс қабілеттерін нығайтады. Волейболды жүйелі түрде ойнау балалардың денсаулығының нығаюына және жалпы физикалық, психологиялық дамуына оң әсерін тигізеді.

3. Волейболды оқушыларға үйретудің әдістемелік тәсілдері

Волейболды оқушыларға үйретудің тиімді әдістемесі — спорттық іс-шаралардың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Оқушыларға бұл ойынның негізгі ережелерін, техникалық дағдыларын меңгерту, сондай-ақ оларды физикалық және психологиялық тұрғыдан дамытудың тиімді жолдарын табу маңызды. Волейболды оқушыларға үйрету үшін әртүрлі әдістемелік тәсілдер қолданылады, олардың ішінде ойын тәсілдері, жаттығулар жүйесі, техникалық әдістер және тактикалық жаттығулар бар.

1. Волейболды оқытудағы негізгі әдістемелік принциптер

Волейболды оқушыларға үйрету үшін бірнеше негізгі әдістемелік принциптерді сақтау қажет:

• Қадамдық үйрету: Әрбір дағды мен техника қадамдар бойынша берілуі керек. Бастапқы деңгейде қарапайым қозғалыстардан бастап, күрделі техника мен тактикалық тәсілдерге өту қажет.

• Жаттығулардың әртүрлілігі: Жаттығуларда әр түрлі тәсілдер мен әдістер қолдану керек. Бір ғана жаттығу түрімен оқушылардың қызығушылығын сақтап қалу қиын болады, сондықтан жаттығуларды әртүрлі және қызықты ету маңызды.

• Жеке және топтық жұмыс: Әр оқушының жеке мүмкіндіктерін ескеріп, сонымен қатар командада бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын дамыту қажет. Бұл командалық ойын кезінде өзара байланыс пен ынтымақтастықты арттыруға көмектеседі.

• Динамика мен ойын элементтерінің үйлесімділігі: Оқушылардың ойынға қызығушылығын сақтау үшін ойын элементтерін жаттығуларға енгізу маңызды. Қарқынды жаттығулар мен ойын жағдайлары біртіндеп күрделене түсуі тиіс.

2. Волейболды оқыту әдістері

Волейболды үйрету үшін әр түрлі әдістерді қолдану қажет. Әрбір әдіс оқушылардың жеке қабілеттері мен деңгейіне сәйкес бейімделуі тиіс. Оқушыларды жаттықтыруда қолданылатын негізгі әдістер:

1. Техникалық әдістер:

Техникалық әдістер волейболдың негізгі дағдыларын меңгертуге бағытталған. Бұл әдістер әртүрлі қозғалыс түрлерін үйретуге және оларды жақсы меңгеруге көмектеседі.

• Соққы жасау: Оқушыларға соққы жасаудың негізгі түрлері — допты жоғарыдан ұру қабылдау және қорғау (блоктау) үйретіледі. Бұл дағдыларды жаттығулар арқылы дамытуға болады, мысалы, допты қабылдау немесе жоғарыдан соққы жасаудың бастапқы жаттығулары.

• Қабылдау: Волейболдың негізгі дағдыларының бірі — допты қабылдау. Допты қабылдаудың негізі — дұрыс позицияны таңдау және допты тура ұрып алу. Бұл дағдыны дамыту үшін әртүрлі жаттығулар жасалады, мысалы, допты екі қолмен немесе бір қолмен қабылдау.

• Секіру және блок жасау: Секіру дағдысы мен блок жасауды үйрету үшін оқушылар алдымен денені жақсырақ басқаруды үйреніп, содан кейін секіру жаттығуларын орындайды. Блокты дұрыс жасау үшін командалық жұмыс және серіктесің допты дұрыс бағытта өткізу дағдылары үйретіледі.

• Төменгі және жоғарғы соққы: Бұл жаттығуларды дұрыс орындау арқылы оқушылардың ойын техникасын жетілдіруге болады.

2. Тактикалық әдістер:

Тактикалық әдістер волейбол ойынының стратегиясын үйретуге бағытталған. Бұл әдістер оқушыларды ойын жағдайында дұрыс шешімдер қабылдауға, ойыншылармен тиімді қарым-қатынас жасауға үйретеді.

• Командалық байланыс: Волейболда команда мүшелерінің бір-бірімен үйлесімді әрекет етуі маңызды. Оқушыларға допты үйлесімді түрде өткізу, қарсыластардың қимылын болжау, бір-бірімен жақсы байланыста болу үйретіледі.

• Қорғаныс және шабуыл тактикасы: Қорғаныс және шабуыл тактикасын үйретуде ойыншылардың көру қабілеті мен реакциясын дамытатын жаттығулар қолданылады. Қорғаныс тактикасы — допты қабылдау және қорғау, ал шабуыл тактикасы — қарсыластың қорғанысын бұзу және допты тиімді түрде ұру.

3. Ойын арқылы үйрету әдісі:

Бұл әдіс ойынның элементтерін жаттығуларға енгізуді көздейді. Яғни, ойын элементтері бар жаттығулар оқушылардың ойынға деген қызығушылығын арттырады, оларды тез үйретеді және ойынның негізгі дағдыларын қалыптастырады.

• Қарапайым ойындар: Оқушыларға арналған қарапайым волейбол ойындарын өткізу арқылы олар ойынның негізгі ережелері мен техникаларын жеңіл меңгереді. Бұл ойындар оқушыларға әрі қызықты, әрі пайдалы болады. Мысалы, допты ұрып, қарсылас алаңына өткізу, алаңда еркін жүріп, допты қабылдау сияқты тапсырмалар арқылы ойын элементтерін үйренуге болады.

• Турнирлік ойындар: Әр түрлі турнирлер мен жарыстар ұйымдастыру арқылы оқушылардың тек техникалық қабілеттері ғана емес, психологиялық дайындығы да қалыптасады. Турнирлер оқушылардың командалық жұмысқа деген көзқарасын, бәсекеге қабілеттілігін арттырады.

4. Оқушылардың физикалық дайындықтарын дамыту әдістері:

Волейболда оқушылардың физикалық дайындық деңгейі өте маңызды, өйткені бұл ойын шапшаңдықты, күш пен төзімділікті талап етеді. Физикалық дайындыққа арналған жаттығулар:

• Жалпы дене дайындығы: Бұл жаттығулар оқушылардың жалпы физикалық дайындық деңгейін көтеруге көмектеседі. Ол үшін жылдамдықты, төзімділікті және икемділікті арттыруға арналған жаттығулар жасалады.

• Секіру мен жылдамдық жаттығулары: Волейболда секіру мен жылдамдық маңызды. Осы мақсатта оқушыларға арнайы жаттығулар жиынтығы ұсынылады.

5. Оқушылардың көңіл-күйін көтеру және мотивация әдістері:

Оқушылардың қызығушылығын сақтап, оларды волейбол ойынына деген ынтасын арттыру маңызды. Бұл үшін мотивациялық әдістер қолдану қажет:

• Құптау мен марапаттау: Жақсы нәтижелер мен жетістіктер үшін оқушыларды марапаттау олардың өзіне деген сенімділігін арттырады.

• Жарыстар мен сайыстар: Ұйымдастырылатын жарыстар мен сайыстар оқушыларды жаңа жетістіктерге ұмтылдырады, әрі ойын барысында қызығушылық пен ынталандыруды арттырады.

3.1. Әдістемелік тәсілдер бойынша ұсыныстар

Волейболды үйрету кезінде оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру өте маңызды. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне, физикалық дайындық деңгейіне және қызығушылықтарына байланысты жаттығуларды бейімдеу керек. Әдістемелік тәсілдер әртүрлі болуы мүмкін:

• Жас ерекшеліктері бойынша бейімделген әдістер: Әрбір жас тобының физикалық қабілеттерін ескере отырып, үйрету әдістері өзгеріп отырады. Мысалы, кіші мектеп оқушылары үшін ойын элементтері көп, бірақ қарапайым жаттығулар ұсынылады.

• Психологиялық тұрғыдан бейімделу: Әр оқушының психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, командалық жұмысты дамыту, өз-өзіне сенімді болуға, қобалжуды жеңуге арналған жаттығулар қосылады.

Волейболды оқушыларға үйретудің әдістемелік тәсілдері — бұл оқушылардың спорттық қабілеттерін дамытуға, олардың техникалық және тактикалық дағдыларын жетілдіруге арналған жүйелі жұмыс. Әрбір әдіс пен жаттығу оқушылардың физикалық, психологиялық даму деңгейіне сәйкес бейімделіп, олардың қызығушылығын арттырып, командада жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Әдістемелік тәсілдер дұрыс қолданылғанда, оқушылар тек спортта ғана емес, өмірде де табысты болуға қажетті дағдыларды игереді.

4. Волейболдың психологиялық аспектілері

Волейбол тек физикалық күшті талап етіп қана қоймай, сондай-ақ психологиялық тұрғыдан да ойыншылардың көңіл-күйін, ішкі дағдыларын және командалық қарым-қатынасын дамытуға ықпал ететін спорт түрі болып табылады. Бұл спорттық ойын түрі психологиялық тұрғыдан күрделі, өйткені ол тек жеке қабілеттер мен дағдыларды ғана емес, сондай-ақ командалық рухты, ынтымақтастықты, мақсатқа жетуге деген құлшынысты талап етеді. Волейболды ойнау арқылы оқушылар өз эмоцияларын басқаруды, шешім қабылдауды және әр түрлі жағдайларға жауап беруді үйренеді.

Бұл бөлімде волейболдың психологиялық аспектілері, яғни ойыншылардың эмоциялық жағдайы, ішкі мотивациясы, командадағы қарым-қатынас, реакция және шиеленіс жағдайларында шешім қабылдау қабілеттері қарастырылады.

1. Эмоциялық бақылау және басқару

Волейбол — жылдам әрі қарқынды ойын, мұнда ойыншылардың эмоциялық жағдайын бақылау маңызды рөл атқарады. Ойын барысында көптеген жағдайлар ойыншылардың эмоциясына әсер етуі мүмкін: қателіктер, қарсыластарының жетістіктері, жеңістер мен жеңілістер. Эмоцияларды дұрыс басқару ойыншының тиімді жұмыс істеуіне және командаға пайдалы болуына ықпал етеді.

• Шабуыл мен қорғаныс кезіндегі эмоциялар: Ойыншылар допты қабылдаған кезде немесе соққы жасағанда эмоциялар әсер етуі мүмкін. Қателік жасаған кезде ойыншының ашуы немесе керісінше, серіктесінің сәтсіз әрекеті оның эмоционалды күйіне әсер етуі мүмкін. Мұндай жағдайларда эмоцияларды реттеу, сабырлық сақтау маңызды. Сабырлы болу ойыншының келесі қадамды дұрыс орындауына мүмкіндік береді.

• Жеңіс пен жеңілістің әсері: Ұтқан жағдайда ойыншылардың эмоционалды көтеріңкі көңіл-күйі олардың келесі кезеңдерге дайын болуына әсер етеді, ал жеңіліс команданың психологиялық күйін нашарлатуы мүмкін. Ойыншылардың осындай жағдайлармен жұмыс істеу қабілеті және олардың эмоцияларын бақылау деңгейі олардың психологиялық тұрақтылығын көрсетеді. Сондықтан волейбол үйрету кезінде оқушыларға эмоцияларын басқаруды, өз-өзін тыныштандыруды үйрету маңызды.

2. Ішкі мотивация және мақсатқа жету

Мотивация — адамның белгілі бір әрекеттерді орындауға итермелейтін күш. Волейболда ішкі мотивация үлкен рөл атқарады, себебі ойыншылардың өз мақсаттарын қоюы, оған жету үшін бар күшін салуы, табандылық танытуы қажет.

• Ішкі мотивация: Ішкі мотивация — бұл ойыншының өз қалауы мен ниетімен іске асырылатын процесс. Әрбір ойыншы өзіне қойған мақсаттарды орындау үшін өзінің ішкі қуатын пайдаланады. Ішкі мотивацияға қол жеткізу үшін жаттықтырушы оқушыларға ойынның қуанышын, ойын процесінің маңыздылығын түсіндіруі керек. Сондай-ақ, ойыншылардың жеке жетістіктеріне мән беріп, олардың өзін-өзі бағалауы мен сенімділігін арттыру маңызды.

• Командалық мақсат: Волейбол командалық ойын болғандықтан, команданың ортақ мақсаты да маңызды рөл атқарады. Бұл ортақ мақсатқа жету жолында команданың әр мүшесінің өзінің рөлі мен міндеттерін орындауы керек. Оқушыларды командалық жұмысқа ынталандыру үшін жаттықтырушы әрбір ойыншының жетістіктерін атап өтуі және команданың жалпы табысына қосқан үлесін көрсетуі керек.

3. Командалық қарым-қатынас пен топтық психология

Волейбол командалық спорт болғандықтан, ойыншылардың арасындағы қарым-қатынас пен топтық психология маңызды орын алады. Командалық жұмыс — бұл жеке ойыншының нәтижелерінен әлдеқайда маңызды және оның сәттілігіндегі негізгі факторлардың бірі.

• Командалық бірлікті нығайту: Команданың ұжымдық рухы, бір-біріне деген сенімділік пен құрметі үлкен маңызға ие. Оқушыларды бір-біріне көмек көрсетуге, өзара құрмет көрсетуге үйрету қажет. Командалық жұмысты дамыту үшін оқушыларды топтық жаттығуларға жиі қатыстыру керек.

• Командалық дағдылар: Команда ішінде өзара көмек, қолдау көрсету, допты дұрыс қабылдау мен соққы жасау кезінде өзара үйлесімді әрекет ету маңызды. Оқушыларды осы дағдыларды дамытуға үйрету үшін жаттығулар мен ойындар арқылы қарым-қатынасты күшейту қажет. Бір ойыншының қателігі немесе жеңілісі барлық команданың нәтижесіне әсер етеді, сондықтан командалық психологияның дұрыс қалыптасуы сәтті ойнаудың негізі болып табылады.

• Топтық мотивация: Команданың барлық мүшелері ортақ мақсатқа ұмтылғанда ғана жеңіске жетуі мүмкін. Оқушылардың бір-бірін қолдауы, ынталандыруы және жарыс кезінде бірлесіп әрекет етуі маңызды. Командалық рухты дамыту мақсатында жаттықтырушы топтың арасындағы ынтымақтастықты, топтық дағдыларды белсенді дамытуға тырысуы қажет.

4. Шешім қабылдау қабілеті мен қысымға төзімділік

Волейбол ойынында әр ойыншы бірнеше рет шешім қабылдауға мәжбүр болады. Әрбір қозғалыс, қабылданған соққы немесе ұрымтал жағдай әрқашан дұрыс шешімді қажет етеді. Оқушыларды тез әрі дұрыс шешім қабылдауға үйрету маңызды.

• Жылдам шешім қабылдау: Ойын барысында уақыт өте қысқа, ал ойыншылардың шешім қабылдауы керек сәттері көп. Оқушыларға стресс жағдайында қалай дұрыс шешім қабылдау керектігін түсіндіру және жаттығулар арқылы жылдам әрекет ету дағдыларын қалыптастыру қажет.

• Қысымға төзімділік: Волейболда әр ойыншының алдына үлкен жауапкершілік жүктеледі, әсіресе ойынды шешетін сәттерде. Топтық жұмыстың өзінде жеке ойыншының соңғы шешімі маңызды болуы мүмкін. Осы кезде психологиялық тұрақтылық пен қысымға төзімділік маңызды рөл атқарады. Оқушыларды мұндай сәттерде өз эмоцияларын бақылап, сабырлы болуға үйрету керек.

5. Стресс және шиеленіс жағдайларында жұмыс істеу

Ойын барысында әрқашан стресс пен шиеленіс болады, өйткені әр команда жеңіске ұмтылады. Қарсыластарының табыстары, қателіктер мен сәтсіздік нәтижесінде эмоционалды шиеленіс туындауы мүмкін. Стресстік жағдайларда оқушылардың өзін-өзі ұстай білуі өте маңызды.

• Шиеленісті жағдайларда сабырлы болу: Ойыншылардың шиеленіскен жағдайларда психологиялық тұрақтылық сақтауы және сабырлы болу дағдысын дамыту қажет. Бұл үшін ойыншыларға стресстік жағдайларды жеңілдететін техникалар (мысалы, тыныс алу жаттығулары) үйретілуі тиіс.

• Шиеленісті жағдайларды жеңу: Шиеленісті жағдайды жеңу үшін команданың барлық мүшелерінің арасында өзара қолдау мен ынтымақтастық болуы керек. Бұл дағдыны дамыту үшін жаттықтырушы әрқашан психологиялық тренингтер мен жаттығуларды ұсынуы қажет.

Волейболдың психологиялық аспектілері ойыншылардың эмоционалды күйіне, ішкі мотивациясына, командалық қарым-қатынасына және стресс жағдайларында шешім қабылдау қабілетіне айтарлықтай әсер етеді. Бұл спорт түрі балалар мен жасөспірімдердің психологиялық тұрақтылығын, өзін-өзі бақылау дағдыларын және топтық ынтымақтастықты дамытуға мүмкіндік береді. Оқушыларды эмоционалды тұрғыдан басқаруды, командамен бірге жұмыс істеуді және қиын жағдайларда дұрыс шешім қабылдауды үйрету волейбол үйретудің негізгі мақсаттарының бірі болуы тиіс.

5. Волейболды үйрету кезінде қолданылатын ойындар мен жаттығулар

Волейболды үйрету кезінде ойыншылардың техникалық дағдыларын дамытуға арналған түрлі жаттығулар мен ойындар маңызды рөл атқарады. Бұл жаттығулар оқушылардың физикалық қабілеттерін жетілдіріп, ойын барысында дұрыс қимыл-қозғалыс жасауға үйретеді. Сонымен қатар, олар оқушылардың қызығушылығын арттырып, командалық жұмысты нығайтуға мүмкіндік береді.

Бұл бөлімде волейболды үйрету кезінде қолданылатын негізгі ойындар мен жаттығулар түрлері, олардың мақсаты мен тиімділігі сипатталады. Жаттығулар әртүрлі деңгейдегі оқушыларға бейімделіп, ойын дағдыларын меңгеруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ойындардың көмегімен оқушыларды жеңіл әрі қызықты түрде жаттықтыруға болады.

1. Волейболдағы негізгі жаттығулар мен ойындар

1.1. Допты қабылдау жаттығулары

Допты қабылдау — волейболдағы негізгі дағдылардың бірі. Оқушыларға допты дұрыс қабылдай білу үшін бірнеше жаттығу әдістері бар.

• "Допты екі қолмен қабылдау" жаттығуы: Бұл жаттығу допты екі қолмен жоғарыдан немесе төменнен қабылдауды үйретеді. Оқушыларға алдымен жай доппен жаттығу жасатылып, кейінгі кезеңдерде жылдамдық пен дәлдікке мән беріледі.

Мақсаты: Тұрақты және тиімді қабылдау дағдыларын дамыту.

Орындау: Бір ойыншы допты жоғарыдан лақтырады, ал екінші ойыншы оны екі қолмен қабылдайды. Бұл жаттығу допты әртүрлі бағыттардан қабылдауды үйретеді.

1.2. Секіру жаттығулары

Волейболда тиімді ойнау үшін секіру дағдылары өте маңызды, себебі допты соғу мен блоктау үшін секіру қажет.

• "Секіру жаттығулары": Бұл жаттығу оқушылардың аяқтарын күшейтеді және секіру биіктігін арттыруға көмектеседі.

Мақсаты: Секіруді жетілдіру, ойыншының адымын дұрыс таңдау.

Орындау: Оқушылар тізерлеп отырып, бірнеше рет секіру жаттығуларын орындайды, әртүрлі биіктіктен секіру немесе қозғалыс кезіндегі секірулер жүргізіледі.

1.3. Допты ұру жаттығулары

Допты ұру — волейболдың ең негізгі дағдыларының бірі. Оқушыларға соққы жасау әдістерін дұрыс меңгерту үшін арнайы жаттығулар қажет.

• "Жоғарыдан соққы жасау" жаттығуы: Оқушылар допты жоғарыдан соғуды үйренеді. Бұл жаттығуда оқушылар алдымен нақты бағытын таңдап, күшпен соққы жасауға дағдыланады.

Мақсаты: Допты жоғарыдан тиімді соғу, күш пен дәлдікті арттыру.

Орындау: Оқушылар екі командаға бөлініп, бір-біріне доп лақтыра отырып, жоғарыдан соққы жасауды жаттықтырады.

1.4. Қабылдау және бағыттау жаттығулары

Волейболда допты тек қабылдап қана қоймай, дұрыс бағыттауды да үйрену қажет. Бұл жаттығу кезінде ойыншылар допты өзара байланыстырып, ойында дұрыс шешімдер қабылдауға үйренеді.

• "Қабылдау және бағыттау" жаттығуы: Оқушылар бір-біріне допты лақтырып, оны қабылдап, тағы да өзара бағыттайды.

Мақсаты: Қабылдау мен бағыттау дағдыларын қалыптастыру.

Орындау: Оқушылар допты қабылдап, бір-біріне қайта бағыттау арқылы бұл дағдыны жақсартады.

1.5. Блоктау жаттығулары

Волейболдағы блоктау дағдылары қарсыластың шабуылдарын тоқтату үшін өте маңызды. Бұл жаттығу арқылы оқушыларға блок жасауды және оның техникалық дағдыларын үйретуге болады.

• "Блоктау жаттығуы": Оқушылар допты қарсыластың шабуылынан қорғау үшін жоғары секіріп, блоктауды үйренеді.

Мақсаты: Блоктауды үйрету, ойыншының қорғаныс қабілетін арттыру.

Орындау: Оқушылар бір-біріне допты соғып, қарсылас допты қабылдай отырып, оны блоктау жаттығуларын орындауды бастайды.

2. Волейбол ойындары

2.1. "Қауіпсіз аймақ" ойыны

Бұл ойын әсіресе волейболды жаңадан үйреніп жатқан оқушылар үшін тиімді. Ойын барысында оқушыларға қауіпсіз аймақ таңдалып, допты соғу мен қабылдау дағдылары дамытылады.

• Мақсаты: Оқушыларға қауіпсіз аймақта дұрыс қабылдау және соққы жасау дағдыларын үйрету.

Орындау: Оқушылар бір-біріне доп лақтырып, оның бақылауына алады. Допты аймаққа соққан соң, оқушы қарсыластың соққысынан құтылуға тырысады.

2.2. "Төртбұрышты волейбол" ойыны

Бұл ойын командалық жұмыс пен команданың тактикасын жетілдіруге арналған. Ойыншылар төртбұрышты алаңда ойнайды, ал әртүрлі қабырғаларға допты дұрыс бағыттап, дұрыс соққы жасауға үйретеді.

• Мақсаты: Топтық ойын мен командалық жұмысқа назар аудару.

Орындау: Төртбұрышты алаңда оқушылар допты бір-біріне лақтырып, қарсыластардың алаңына дұрыс бағыттауға тырысады.

2.3. "Жылдам реакция" ойыны

Ойыншылардың реакциясын арттыру үшін арнайы ойындар мен жаттығулар ұйымдастырылады. Бұл ойын кезде оқушылар жылдам шешім қабылдауға, ойында жауапкершілікті арттыруға үйренеді.

• Мақсаты: Оқушылардың реакциясын арттыру және жылдамдықты дамыту.

Орындау: Оқушыларға допты әртүрлі бағытта лақтыру ұсынылады, олар әрдайым жауап беруі тиіс.

Волейболды үйрету кезінде қолданылатын жаттығулар мен ойындар оқушылардың техникалық дағдыларын дамытуға, физикалық қабілеттерін жетілдіруге және командалық жұмысты нығайтуға мүмкіндік береді. Әрбір жаттығу мен ойын оқушылардың ойынға деген қызығушылығын арттырып, олардың жетістіктеріне жетуіне ықпал етеді. Волейболды үйрету процесі барысында осы әдістерді тиімді қолдану оқушылардың дайындығын жетілдіріп, оларды жақсы ойыншылар етіп қалыптастырады.

6. Волейболдың оқушылардың әлеуметтік дамуындағы рөлі

Волейбол – бұл тек спорт түрі ғана емес, сонымен қатар оқушылардың әлеуметтік дамуында маңызды рөл атқаратын құрал. Бұл командалық ойын балалар мен жасөспірімдерге өзара қарым-қатынас жасауды, ынтымақтастықты, жауапкершілікті, өзара құрмет пен ортақ мақсатқа ұмтылуды үйретеді. Волейболды ойнау арқылы оқушылар көптеген әлеуметтік дағдыларды дамыта алады, оларды өмірде және қоғамда пайдалы болатын тұлғаларға айналдырады.

Бұл бөлімде волейболдың оқушылардың әлеуметтік дамуындағы негізгі аспектілері қарастырылады, оның ішінде қарым-қатынас дағдылары, командада жұмыс істеу қабілеті, көшбасшылық қасиеттері мен жауапкершілік сезімі.

1. Командалық жұмыс және ынтымақтастық

Волейбол командалық ойын болып табылады, яғни ойынның табысты болуы әр ойыншының өз міндетін дұрыс орындауына, командалық үйлесімділік пен ынтымақтастыққа тәуелді. Оқушыларға бұл ойын барысында топта жұмыс істеуді үйрету маңызды. Әрбір ойыншы өз міндетін жақсы орындау арқылы, сонымен қатар топтың табысы үшін өз күшін салуға үйренеді.

• Ынтымақтастық: Волейболда әр ойыншы өз рөлін толық орындаған жағдайда ғана команда жеңіске жете алады. Оқушыларға ойын барысында бір-біріне көмек көрсету, қарым-қатынас жасау, қолдау көрсету арқылы топтың күшін бір арнаға жұмылдыруды үйрету қажет.

• Қарым-қатынас дағдылары: Оқушылар топтың мүшелері ретінде бір-бірімен тиімді қарым-қатынас жасауды үйренеді. Бұл оларды өмірде де, болашақта да жақсы коммуникатор болуға даярлайды. Өзара түсіністік, дұрыс сөйлесу және әріптестерінің пікірін тыңдай білу волейбол ойыны барысында қалыптасады.

2. Жауапкершілік және міндеттерді орындау

Волейболда әр ойыншының өз міндеті бар, және оны дұрыс орындау команданың жалпы нәтижесіне тікелей әсер етеді. Оқушыларды жауапкершілікті сезінуге үйрету үшін, әртүрлі жаттығулар мен ойындар арқылы олардың міндеттеріне деген көзқарасын өзгерту маңызды.

• Жауапкершілік сезімі: Әр оқушының ойында жауапкершілігі бар: егер ойыншы қателік жасап, ойынды бұзса, бұл команданың ұтылуына себеп болуы мүмкін. Осылайша, оқушылар өз әрекеттері мен нәтижелері үшін жауапкершілік алуға, міндеттерін дұрыс орындауға үйренеді. Бұл дағды өмірде де пайдалы болмақ, себебі жауапкершілік сезімі қоғамда және жұмыс орнында жақсы нәтижелерге жетуге ықпал етеді.

• Міндеттерді орындау: Волейбол ойынында әрбір қадам, әрбір қимыл маңызды, сондықтан оқушыларға өз міндеттерін орындау қажет екенін түсіндіру керек. Ойын кезінде кездесетін қиындықтар мен кедергілерді жеңіп шығу, барлық күш-жігерді ортақ мақсатқа бағыттау да балалардың әлеуметтік дағдыларын дамытады.

3. Көшбасшылық қасиеттері мен өзіне сенімділік

Волейболды ойнау барысында оқушылар көшбасшылық дағдыларын дамытуға мүмкіндік алады. Бұл ойын барысында әрбір ойыншы өз рөлін орындай отырып, уақыт өте келе көшбасшы болуға дағдыланады. Ойыншылардың командадағы өз орны мен рөлін түсінуі және өз жұмысын тиімді орындауы олардың көшбасшылық қабілеттерін арттырады.

• Көшбасшылық дағдылары: Команданың жеңісі үшін жауапкершілікті мойнына алатын көшбасшылар қажет. Оқушылар осыған үйреніп, көшбасшы ретінде өз ойындарын басқаруды және топ мүшелерін қолдауды меңгереді. Көшбасшы болу — бұл тек шешім қабылдау ғана емес, сонымен қатар команданың басқа мүшелеріне көмектесу, оларды рухтандыру, моральдық тұрғыдан қолдау көрсету деген сөз. Волейболда көшбасшылық қасиеттерін дамыту үшін әр оқушыға әр түрлі рөлдер беру маңызды.

• Өзін-өзі бағалау және сенімділік: Волейболдың әртүрлі жаттығулары мен ойындары балалардың өзін-өзі бағалауын арттырады. Егер оқушы өз ойын нәтижесін көріп, командасына үлес қосса, бұл оның өзіне деген сенімділігін арттырады. Өз күшіне сену мен тәуекелдерге бару — бұл көшбасшының да, жауапкершілік алатын адамның да маңызды қасиеттері.

4. Қарым-қатынасты нығайту және достық қатынастар орнату

Волейболда топтық жұмыс пен қарым-қатынас өте маңызды, сондықтан бұл ойын оқушылардың достық қатынастарын нығайтуға мүмкіндік береді. Команда мүшелері арасындағы сенім мен құрметтегі байланыс әлеуметтік ортада бір-біріне деген түсіністік пен көмек көрсетуге ықпал етеді.

• Достық және сенім: Командалық ойын бола отырып, волейбол оқу процесінің ішінде оқушылардың достық қарым-қатынас орнатуына ықпал етеді. Ойыншының өз серіктесіне сенуі және бір-біріне көмек көрсетуі, командада бірлікті нығайтуы — әлеуметтік дағдылардың қалыптасуына әсер етеді. Бұл дағды болашақта әлеуметтік қатынастарда, жұмыс орындарында да қажет болады.

• Командалық рух: Командалық рухтың қалыптасуы – волейболдың маңызды аспектісі. Егер ойыншы бірінің қателігін екінші ойыншы түсіністікпен қабылдап, оны қолдаса, бұл команданың бірлігін арттырады. Команданың жалпы рухы мен атмосферасы жақсы болғанда, әлеуметтік қатынастар да үйлесімді болады.

5. Төзімділік пен қиындықтармен күресу қабілеті

Волейболда команда үшін ұтылған немесе сәтсіз болған жағдайлар әрқашан кездеседі. Бұл жағдайда ойыншыларға өз эмоцияларын бақылауды үйрету маңызды. Оқушылардың психологиялық төзімділігін арттыру үшін олардың сәтсіздіктерден кейін қайта тұрып, жеңісті жолға түсуі қажет.

• Сәтсіздіктерді жеңу: Волейбол ойыны кезінде кездесетін қиындықтар мен сәтсіздіктер балалардың өмірде кездесетін қиындықтарды жеңуге көмектеседі. Егер ойыншы ұтылған жағдайда өз-өзін жоғалтып, қатты көңілі қалған болса, оны қайта тұрып, ойынға деген мотивациясын арттыруға бағыттау қажет. Бұл дағды қоғамдағы басқа жағдайларда да пайдалы болады, өйткені адам өз сәтсіздігінен кейін қайта тұрып, алға қадам басуы керек.

Волейболдың оқушылардың әлеуметтік дамуындағы рөлі өте маңызды. Бұл ойын балалардың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға, өзара қарым-қатынас орнатуға, топтық жұмыс пен жауапкершілікке үйретуге көмектеседі. Оқушылар волейбол ойынын ойнау арқылы көшбасшылық қасиеттерін дамытып, өзін-өзі бағалауды арттырып, өмірде кездесетін қиындықтарға төзімділіктерін қалыптастырады. Осылайша, волейболдың әлеуметтік дамудағы маңызы зор және оны оқушылардың тұлғалық және әлеуметтік тұрғыда жетілуі үшін қолдануға болады.

7. Волейбол сабақтарында қолданылатын әдіс-тәсілдер

Волейбол сабақтары кезінде оқушылардың техникалық дағдыларын дамыту үшін әртүрлі әдіс-тәсілдер мен тәсілдер қолданылады. Бұл әдістер мен тәсілдер ойынның тиімділігін арттырып, балалардың қызығушылығын сақтап, олардың дене бітімін жақсартуға, командалық рухты нығайтуға және жаттығу нәтижесін жақсартуға көмектеседі. Сонымен қатар, әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқыту әдістерін қолдану да маңызды.

Бұл бөлімде волейбол сабақтарында қолданылатын негізгі әдіс-тәсілдер мен тәсілдер қарастырылады, олардың ішінде үйрету, көрсету, қайталау, ойын арқылы үйрету және практикалық тәсілдер сияқты тәсілдер сипатталады.

1. Волейбол сабақтарында қолданылатын негізгі әдіс-тәсілдер

1.1. Демонстрация (көрсету) әдісі

Бұл әдіс оқушыларға волейбол ойыншысының техникалық элементтерін дұрыс орындауды үйретуге бағытталған. Оқытушы көрсететін жаттығулар мен дағдыларды көре отырып, оқушылар қажетті қозғалыс пен қимылдарды дұрыс орындауды үйренеді.

• Мақсаты: Оқушыларға қозғалыс техникасын түсіндіру, жаңа дағдыны меңгерту.

• Қолданылуы: Әр түрлі жаттығулар мен техникалық дағдыларды көрсету үшін бұл әдіс қолданылады. Мысалы, допты қабылдау немесе соққы жасау кезіндегі қол мен аяқтың дұрыс орналасуын көрсету.

Қолданылу мысалы: Оқытушы алдымен допты жоғарыдан соғып көрсетеді, кейін оқушылар сол қозғалысты қайталайды.

1.2. Жаттығуларды қайталау әдісі

Бұл әдіс оқушылардың белгілі бір дағдыны немесе қимылды бірнеше рет қайталап орындауына негізделген. Жаттығуды қайталау арқылы оқушылар қателіктерін түзетіп, дұрыс орындауға үйренеді.

• Мақсаты: Дағдыларды тұрақты түрде дамыту, қателіктерді түзету, техникаға қатысты түсініктерді нығайту.

• Қолданылуы: Оқушылар жаттығуды қайталау арқылы техникадағы кемшіліктерін түзетіп, нәтижелі әрекеттерге қол жеткізеді. Мысалы, допты жоғарыдан соғуды үйрету үшін бірнеше рет қайталау қажет.

Қолданылу мысалы: Оқушыларға екі қолмен қабылдау әдісін үйрету барысында мұғалім олардың әр қимылын бақылап, бірнеше рет қайталатуды ұйымдастырады.

1.3. Ойын арқылы үйрету әдісі

Волейболды үйретуде ойын арқылы оқыту тәсілі өте маңызды, себебі оқушылар ойын барысында өз дағдыларын практикада қолдануға үйренеді. Бұл әдіс ойынға қызығушылықты арттырып, жаттығу процесін жеңілдетеді.

• Мақсаты: Оқушыларды ойынға дайындау, техникалық дағдыларды нақты жағдайларда қолдануды үйрету.

• Қолданылуы: Жаттығулардың барысында оқушылар ойын ситуациясына жақын шарттарда әрекет ете отырып, қабілеттерін шыңдайды. Мысалы, командалық ойындар мен мини-ойындар ұйымдастыру арқылы оқушыларды допты қабылдау мен соққы жасауға үйрету.

Қолданылу мысалы: Оқушылар кішігірім топтарға бөлініп, командалық ойындар арқылы қабылдау, бағыттау, секіру және соққы жасау дағдыларын пысықтайды.

1.4. Топтық жұмыс және серіктестермен жұмыс әдісі

Волейбол — командалық ойын болғандықтан, топта жұмыс істеу маңызды. Бұл әдіс оқушыларды бір-біріне көмектесуге, ынтымақтастыққа үйретеді. Серіктестерімен бірге жұмыс істегенде, оқушылар ортақ мақсатқа жету үшін бірлесіп әрекет етеді.

• Мақсаты: Командалық ынтымақтастықты нығайту, жауапкершілікті бөлісу, өзара түсіністік пен қолдауды дамыту.

• Қолданылуы: Жаттығулар мен ойындар топ ішінде орындалады, ол оқушыларды бірге жұмыс істеуге, бір-біріне көмектесуге үйретеді.

Қолданылу мысалы: Серіктестер бір-біріне допты лақтыру, қабылдау және бағыттау жаттығуларын жасайды, бұл арқылы олар бір-біріне тәуелділік сезімін, өзара құрметті қалыптастырады.

1.5. Психологиялық әдістер

Психологиялық әдістер мен тәсілдер оқушылардың мотивациясын арттырып, оларды ойынға деген қызығушылығын сақтауға көмектеседі. Бұл әдіс арқылы оқушылардың эмоционалдық жағдайын қадағалап, олардың өз-өзін бағалау және ойынға деген көзқарастарын жақсартуға болады.

• Мақсаты: Оқушыларды ынталандыру, оларды жақсы нәтижелерге жетелеу, командаға деген қарым-қатынасын нығайту.

• Қолданылуы: Оқытушылар ойын алдында немесе жаттығу кезінде мотивациялық сөздер айтып, оқушылардың қызығушылығын арттыра алады. Сонымен қатар, олардың өз күшіне деген сенімділігін қалыптастыру үшін психологиялық әдістерді қолданады.

Қолданылу мысалы: Оқытушы жаттығу кезінде қателіктер үшін қорықпауға, әрдайым алға жылжуға және командалық рухты сақтауға кеңес береді.

2. Тәсілдер және олардың тиімділігі

2.1. Индивидуалды тәсілдер

Бұл тәсілде оқушының жеке қабілеттері мен ерекшеліктері ескеріледі. Әр оқушының техникасы мен физикалық мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, жеке тәсілдер арқылы әрқайсысының даму деңгейі мен қажеттіліктеріне сәйкес жұмыс жүргізіледі.

• Мақсаты: Оқушының жеке қажеттіліктеріне сәйкес оқу процесін ұйымдастыру.

• Қолданылуы: Оқытушы әр оқушының даму деңгейін ескере отырып, жаттығулар мен тапсырмаларды жеке жоспар бойынша ұйымдастырады.

Қолданылу мысалы: Егер бір оқушы допты қабылдауда қиындықтар туғызса, оны басқа оқушылармен салыстырғанда ерекше жаттығулармен жетілдіруге мүмкіндік береді.

2.2. Кері байланыс тәсілі

Волейболда жаттығуларды орындау барысында оқушыларға жиі кері байланыс беру өте маңызды. Оқытушы қателіктерді көрсетіп, дұрыс орындау жолдарын түсіндіріп, оқушылардың өздеріне сенімдерін арттырады. Сонымен қатар, оқушылардың нәтижелерін талдау, олардың жетістіктерін атап өту өте пайдалы.

• Мақсаты: Қателіктерді түзету, дағдыларды жақсарту, жетістіктерді мойындау.

• Қолданылуы: Оқытушы әр жаттығу соңында оқушыларға өз жұмыстарын бағалап, нақты кері байланыс береді. Бұл оқушылардың техникалық деңгейін жақсартуға және мотивацияны арттыруға көмектеседі.

Қолданылу мысалы: Жаттығу барысында оқытушы бір оқушыға дұрыс допты қабылдауды көрсетіп, оның дұрыс орындалғанын мақтайды немесе кейбір қателіктерді көрсетіп, түзетуге бағыттайды.

2.3. Әдіс арқылы әдіс таңдау

Бұл тәсілде әр оқушыға өзіне тиімді әдісті таңдау мүмкіндігі беріледі. Оқушылардың біреуі бір тәсілмен жақсы нәтиже көрсетсе, екіншісі басқа әдіспен жеңілдік алады. Мұндай тәсіл әдіс пен техникаларды таңдау арқылы оқу процесін жекелендіруге мүмкіндік береді.

• Мақсаты: Әр оқушыға өзінің жақсы меңгерген әдісін немесе тәсілін таңдау арқылы нәтижеге жету.

• Қолданылуы: Оқушылар өздерінің күшті жақтарын ескере отырып, белгілі бір тәсілді таңдай алады, оны одан әрі жетілдіреді.

Қолданылу мысалы: Бір оқушыға қолмен қабылдау тәсілі тиімді болса, екіншісі аяқпен қабылдауды жақсы меңгеруі мүмкін.

Волейбол сабақтарында қолданылатын әдіс-тәсілдер мен тәсілдер оқушылардың жаттығулар мен ойындар кезінде тиімді дағдыларды меңгеруіне, командалық рухты дамытуға және жеке қабілеттерін жетілдіруге көмектеседі. Әрбір оқушыға әдіс пен тәсілді дұрыс таңдап, қажетті мотивация мен кері байланыс арқылы оны оқыту маңызды. Волейбол сабақтарында түрлі әдістерді қолдану, оқушылардың қызығушылығын сақтай отырып, олардың дағдыларын тиімді жетілдіруге мүмкіндік береді.

8. Волейбол сабақтарының тиімділігі және нәтижелері

Волейбол сабақтарының тиімділігі мен нәтижелері — бұл оқушылардың физикалық, психологиялық, әлеуметтік даму деңгейіне әсер ететін маңызды көрсеткіштер. Волейбол сияқты командалық спорт түрін оқыту кезінде оқушылардың техникалық дағдыларының дамуы ғана емес, олардың дене тәрбиесі мен мінез-құлық тұрғысынан қалыптасуы да ескеріледі. Сабақтың тиімділігі тек спорттық нәтижелермен ғана өлшенбейді, сондай-ақ жеке тұлғаның дамуына және командадағы жұмысқа да байланысты.

Бұл бөлімде волейбол сабақтарының тиімділігі мен нәтижелері, олардың оқушыларға, мектепке және қоғамға қандай пайда әкелетіндігі қарастырылады. Сонымен қатар, волейбол сабақтарының әлеуметтік, психологиялық және дене тәрбиесі тұрғысындағы әсері туралы да сөз болады.

1. Волейбол сабақтарының физикалық дамуындағы тиімділігі

Волейбол сабақтары оқушылардың физикалық дамуына үлкен әсер етеді. Бұл спорт түрі көптеген қозғалыс дағдыларын дамытуға ықпал етеді, соның ішінде жылдамдық, төзімділік, икемділік, күш және координация. Сабақтар барысында оқушылар әртүрлі жаттығулар мен ойындар арқылы өз денелерін тиімді пайдаланып, дене бітімін нығайтады.

1.1. Дене шынықтыру және төзімділік

Волейбол сабағының барысында оқушылардың жалпы физикалық жағдайы жақсарады. Олар жүйелі түрде жаттығулар орындап, физикалық төзімділік пен күш-жігерін арттырады. Ұзақ уақыт бойы допты қабылдау, соққы жасау, допты жоғарыдан соғу, секіру сынды жаттығулардың нәтижесінде оқушылардың дене шынықтыру деңгейі көтеріліп, әртүрлі бұлшықет топтарының жұмысы дамиды.

• Төзімділікті арттыру: Волейбол сабағында бірнеше қайталанатын қозғалыстар мен жаттығулар жүретіндіктен, оқушылардың жүрек-қан тамырлары жүйесі мен тыныс алу жүйесі нығайып, ұзақ уақыт бойы жоғары жүктемелерді көтеруге қабілетті болады.

• Икемділік және күш: Волейбол ойындары мен жаттығулары икемділік пен күшті талап етеді, бұл оқушылардың бұлшықет тонусын жақсартып, денесінің үйлесімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

1.2. Қозғалыс координациясы

Волейбол — тез әрі дәл қимылдарды талап ететін ойын. Оқушылардың қол мен көздің үйлесімділігі, қозғалыс координациясы жақсарады. Бұл физикалық дағдылар тек спортта ғана емес, өмірде де пайдалы болады.

• Қозғалыс үйлесімділігін дамыту: Допты дәл беру, қабылдау және бағыттау сияқты әрекеттер балалардың координациясы мен рефлекстерін жақсартады.

• Техника мен стратегия: Оқушылар тек физикалық дағдыларды ғана емес, ойында шешім қабылдауды да үйренеді.

2. Психологиялық даму және нәтижелер

Волейбол сабақтары оқушылардың психологиялық тұрғыдан дамуына ықпал етеді. Бұл спорт түрі балалардың жауапкершілік, өзін-өзі бақылау, мақсатқа жету қабілетін және эмоционалды тұрақтылықты қалыптастыруға көмектеседі.

2.1. Өз-өзіне сенімділіктің артуы

Командалық ойындар барысында оқушылар өз күшіне сенімділікті арттырады. Олар әртүрлі қиындықтарды жеңу үшін күш жұмсайды, әрбір жетістік оларды әрі қарайғы еңбектеріне ынталандырады.

• Өзіне сенімділік: Әрбір дұрыс қабылдау, соққы жасау, командаға қолдау көрсету оқушылардың өздеріне деген сенімін арттырады. Бұл, өз кезегінде, басқа өмір салаларында да өзін сенімді ұстауға септігін тигізеді.

2.2. Психологиялық тұрақтылық

Волейболда ойыншылар үнемі эмоционалды кернеуге ұшырайды, әсіресе сәтсіздік кезінде. Бұл балаларға стресстік жағдайларды жеңу, сәтсіздіктерден кейін қайта тұру, өз эмоцияларын бақылауды үйретеді. Командалық рухты сақтау мен қиындықтармен күресу психологиялық тұрақтылықты дамытады.

• Төзімділік пен стресс жағдайында жұмыс істеу: Оқушылар ойын барысында пайда болған қиындықтар мен сәтсіздіктерге қарамастан, өз әрекеттерін бақылауды үйренеді.

• Жауапкершілік сезімі: Әр ойыншы өз міндетін орындауға жауапкершілікпен қарайды, бұл олардың психологиялық тұрғыдан дамуына көмектеседі.

2.3. Әлеуметтік дағдылардың дамуы

Волейбол сабағында балалар топ болып жұмыс істейді, бұл олардың әлеуметтік дағдыларын дамытады. Командада жұмыс істей отырып, оқушылар өзара көмек көрсету, бір-бірін қолдау, міндеттерді бөлісу, шешім қабылдау сияқты маңызды дағдыларды меңгереді.

• Қарым-қатынас дағдылары: Оқушылар волейбол сабағы арқылы тиімді қарым-қатынас жасауды үйренеді. Бұл дағды оларды болашақта қоғамда жақсы коммуникатор болуға даярлайды.

• Жақсы қарым-қатынас орнату: Оқушылар достық және ұжымдық қарым-қатынас орнатуды үйренеді, бұл олардың қоғамдағы рөлін нығайтады.

3. Волейбол сабақтарының әлеуметтік дамуындағы әсері

Волейболды ойнау тек жеке дамуға ғана емес, командалық бірлікті нығайтуға да әсер етеді. Бұл ойын әрбір оқушының әлеуметтік ортаға, командаға және қоғамға қосқан үлесін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

3.1. Командалық рух пен ынтымақтастық

Волейбол командалық ойын болғандықтан, топтық ынтымақтастық пен бір-біріне деген сенімнің маңызы зор. Оқушылар бір-біріне көмектесу, қолдау көрсету, ортақ мақсатқа жету үшін жұмыс істей отырып, ұжымдық рухты дамытады.

• Командалық ынтымақтастық: Оқушылар волейбол арқылы топ ішінде бірлескен жұмыс жасайды, міндеттерді бөлісіп, бір-біріне көмектеседі. Бұл дағды мектеп өмірінде, кейінірек жұмыс өмірінде де пайдалы болады.

3.2. Әлеуметтік араласу және достық қатынастар

Волейбол сабағы балалар арасында достық қарым-қатынасты нығайтуға және олардың әлеуметтік ортада өздерін сенімді сезінулеріне ықпал етеді. Командалық ойын кезінде пайда болатын дос болу, ортақ мақсатқа жету және жеңісті бірге тойлау балалардың бір-біріне деген сенімін арттырады.

• Достық пен араласу: Әр сабақтан кейін команда мүшелері арасында достық қатынастар қалыптасады. Бұл балалардың әлеуметтік жағдайын жақсартып, қоғамда дұрыс қатынастар орнатуға көмектеседі.

3.3. Салауатты өмір салты

Волейбол балаларды салауатты өмір салтына тәрбиелейді. Бұл спорт түрі оларды дене шынықтырумен айналысуға ынталандырып, жалпы денсаулықтарын жақсартуға көмектеседі.

• Денсаулықты жақсарту: Сабақтар барысында оқушылар физикалық белсенділікті арттырып, түрлі аурулардан қорғануға қажетті денсаулық деңгейін қолдайды. Оқушылар болашақта салауатты өмір салтын сақтауға бейім болады.

4. Волейбол сабақтарының жалпы нәтижелері

Волейбол сабақтарының нәтижелері — бұл оқушылардың дене бітімінің, психологиялық жағдайының, әлеуметтік дағдыларының және жалпы дамуының жақсаруы. Сабақтың соңында байқалатын негізгі нәтижелер мыналар болып табылады:

• Дене қабілеттерінің жақсаруы: Оқушылардың күш, төзімділік, жылдамдық, икемділік сияқты дене қасиеттері жақсарады.

• Техникалық дағдылар: Допты қабылдау, соққы жасау, пас беру сияқты негізгі техникалық дағдылар жетіледі.

• Әлеуметтік дағдылардың дамуы: Оқушылар өзара ынтымақтастықты үйреніп, топта жұмыс істеу дағдыларын меңгереді.

• Жауапкершілік және көшбасшылық қасиеттері: Оқушылар ойын барысында жауапкершілік пен көшбасшылық қасиеттерін дамытады, бұл олардың өмірде де қажетті дағдыларын қалыптастырады.

• Психологиялық тұрақтылық: Стресстік жағдайларда өзін ұстау, сәтсіздіктерден кейін қайта тұру дағдылары дамиды.

Волейбол сабақтарының тиімділігі мен нәтижелері тек физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық, әлеуметтік және тұлғалық дамудың барлық аспектілерінде байқалады. Бұл ойын оқушылардың денсаулығын нығайтып, өз-өзіне сенімділікті арттырып, командалық жұмыс пен ынтымақтастықты дамытуға ықпал етеді. Волейбол сабақтары балалардың өмірінде маңызды рөл атқарып, олардың болашақта тұлға ретінде дамуына септігін тигізеді.

ҚОСЫМША МӘЛІМЕТТЕР

Волейбол сабақтарында қауіпсіздік ережелері

Волейбол — бұл жоғары қозғалыс белсенділігін талап ететін спорт түрі, сондықтан сабақтар кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау өте маңызды. Оқушылардың денсаулығын қорғау және жарақаттарды болдырмау үшін сабақ барысында белгілі бір сақтық шаралары мен ережелерге сай жұмыс істеу қажет. Волейболды оқыту кезінде келесі қауіпсіздік ережелерін сақтау ұсынылады.

1. Дайындық кезеңіндегі қауіпсіздік шаралары

• Жаттығу алаңының қауіпсіздігі: Сабақ өткізілетін алаңда ешқандай бөгде заттар болмауы керек. Подошвалары тегіс және кедергісіз арнайы спорт алаңдары немесе паркеттер қолданылуы тиіс. Егер сабақты ашық алаңда өткізсе, төсеніштер мен жердің жағдайы тексерілуі керек.

• Құрал-жабдықтар тексеруі: Волейбол алаңы мен құрал-жабдықтардың, оның ішінде доптың, тордың және басқа да құрылғылардың дұрыс жұмыс істейтініне көз жеткізу керек. Доптың ауа қысымы мен сыртқы қабатының жақсы күйде болуы қажет.

• Оқушылардың киім-кешегі: Оқушылардың киімі ыңғайлы әрі жеңіл болуы керек. Арнайы спорттық аяқ киімдер кию ұсынылады, бұл сырғанау мен аяқ жарақаттарын болдырмауға көмектеседі.

• Жеке гигиена: Сабаққа қатысушылар өздерін таза ұстап, дене шынықтыру сабағына арналған киімдерді пайдалану керек. Жеке су бөтелкесі болуы қажет, себебі ұзақ уақыт бойы жаттығу кезінде дене қызуы мен сусыздану болуы мүмкін.

2. Жаттығулар мен ойындар кезіндегі қауіпсіздік шаралары

• Жақын арақашықтық: Волейболды ойнау кезінде оқушылардың бір-біріне жақын орналаспауы керек. Әсіресе допты соғып немесе қабылдаған кезде басқа ойыншылардың әрекеттері бұзылып, соққы жасаушыға кедергі болуы мүмкін. Оқушылардың жеке кеңістіктері сақталуы керек.

• Жылдамдықты бақылау: Волейбол — динамикалық спорт түрі болғандықтан, ойыншылар жылдам қозғалады. Жаттығулар мен ойындар кезінде кез келген қарқынды қозғалыс кезінде төбелесу, сырғанау, құлау сияқты жағдайлар орын алуы мүмкін. Сондықтан жылдамдықты бақылау және қозғалыс кезінде абай болу қажет.

• Құлау мен жарақаттануды болдырмау: Оқушылардың құлауын болдырмау үшін қозғалыс кезінде олардың дұрыс позада болуы және балансты сақтауы қажет. Бұл әсіресе допты қабылдау, соққы жасау немесе шабуылдаушы позицияда болған кезде маңызды.

• Жаттығуларда алдын ала дайындық: Техникалық элементтерді үйрету кезінде қозғалыстарды дұрыс жасау үшін оқушыларды алдын ала біртіндеп дайындау қажет. Қателікпен орындалған жаттығулар оқушының жарақат алу қаупін арттырады.

• Сақтандырушы құралдар: Волейбол сабақтарында жарақат алу қаупін азайту үшін кейбір жағдайларда балаларға денені қорғау үшін арнайы құралдар (мысалы, тізе, білезік, шынтақ қорғағыштары) қолдануға болады.

3. Жаттығу кезінде жарақат алған жағдайда әрекет ету ережелері

• Жарақат алған кезде алғашқы көмек көрсету: Егер оқушы ойын немесе жаттығу барысында жарақат алса, жарақаттың сипатына қарай алғашқы көмек көрсетілуі керек. Сынық немесе созылу сияқты жағдайларда жарақат алған жерді қатты қыспау керек. Қолданылатын алғашқы көмек шаралары мұғалімдер мен жаттықтырушылардың денсаулық сақтау дағдыларына байланысты.

• Жедел көмекке жүгіну: Егер жарақат ауыр болса (мысалы, сынық, шығып кету, бас сүйегінің жарақаты), оқушыға медициналық көмек көрсетілмеген жағдайда, тез арада жедел жәрдем шақыру қажет.

• Жарақат алған оқушыны сабағына қайтадан қатыстырмау: Жарақат алған оқушы сабақтан уақытша босатылып, оның толық сауығуына дейін ойынға қатыстырылмайды. Сондай-ақ, жарақаттың орын алу себебі мұғалім тарапынан талданып, болашақта сол жағдайды болдырмау үшін шаралар қабылдануы тиіс.

4. Эмоционалдық және психологиялық қауіпсіздік

• Эмоционалды қауіпсіздік: Сабақ кезінде әрбір оқушының өзін жақсы сезінуі маңызды. Оқушыларға шабуылдау, кек алу, қателіктер үшін қыжырлану сияқты эмоциялар мен агрессия көрсетпеу керек. Мұғалімдер мен жаттықтырушылар сабақта достық атмосфераны қалыптастырып, оқушыларды бір-біріне құрмет көрсетуге тәрбиелеуі тиіс.

• Кері байланыс: Оқушыларға өзін жақсы сезіну және өз қабілеттерін бағалау үшін оң пікірлер мен дұрыс кері байланыс беру керек. Оқушыларды сынға алуда тым қатаң болмау керек, себебі бұл олардың эмоционалдық жағдайына теріс әсер етуі мүмкін.

5. Жаттығу алдындағы денсаулық тексеруі

• Жалпы денсаулық тексерісі: Волейбол сабағын бастамас бұрын, әр оқушының денсаулығы мен физикалық дайындығын тексеру қажет. Әсіресе жүрек-қан тамырлары жүйесі, буындардың жағдайы, тірек-қимыл аппаратына қатысты мәселелерді ескеру керек. Егер оқушыда денсаулық мәселелері болса, оған спортпен айналысу үшін арнайы кеңес алу ұсынылады.

6. Сабақ соңындағы қауіпсіздік шаралары

• Сабақ аяқталғаннан кейін жаттығу: Сабақтың соңында оқушылардың денсаулығын сақтау мақсатында әрқашан жаттығулар мен созылу жаттығуларын өткізу керек. Бұл дененің тез қалпына келуіне ықпал етеді.

• Жеке гигиена: Сабақ соңында оқушылардың спорттық киімдерін ауыстыруы және денесін таза ұстауы керек. Әсіресе спорт залында немесе ашық алаңда жұмыс істегенде, оқушылардың жеке тазалығына назар аудару маңызды.

Волейбол сабақтарының қауіпсіздігі оқушылардың денсаулығын қорғауға және сабақтың тиімді өтуін қамтамасыз етуге бағытталған. Оқушылардың физикалық, психологиялық және әлеуметтік дамуы барысында қауіпсіздік ережелерін сақтау маңызды рөл атқарады. Бұл ережелер оқушылардың жарақат алуының алдын алып, сабақтың нәтижелеріне теріс әсер етуін болдырмайды.

Волейболға арналған киім түрлері

Волейбол ойынына арналған киімдер спортшылардың еркін қозғалуына, ойын кезінде жайлы сезінуіне және жарақат алудан сақтануына бағытталған. Ерлер мен әйелдерге арналған волейбол киімдері функционалды, әрі ыңғайлы болуы тиіс. Бұл бөлімде ерлер мен әйелдер үшін арнайы киім түрлері мен олардың ерекшеліктері қарастырылады.

1. Ерлерге арналған волейбол киімі

Ерлердің волейбол киімі, әдетте, жеңіл және икемді болуы тиіс, өйткені ойын барысында жиі қозғалыс, секіру және күрделі жаттығулар жасау қажет. Ерлер үшін стандартты киімдер төмендегідей сипаттамаға ие:

1.1. Волейбол жейдесі

• Материал: Ерлерге арналған волейбол жейделері әдетте жеңіл және ауа өткізетін материалдардан жасалады, мысалы, полиэстер немесе нейлон. Бұл материалдар тердің жұтылып, дененің жылуын реттеуге көмектеседі.

• Құрылым: Жейде көбінесе қысқа жеңді және денеге өте тығыз болмауы тиіс. Бұл еркін қозғалу мен дененің ауа алуына мүмкіндік береді.

• Дизайн: Қазіргі волейбол жейделері түрлі түстерде және стильде болады. Олардың көбінде команданың логотипі, нөмірі және аттары болуы мүмкін.

1.2. Волейбол шорттары

• Материал: Ерлерге арналған шорттар да ауа өткізгіш материалдардан жасалады, олардың ішкі бөліктері тердің сіңуін жеңілдету үшін арнайы матаға ие болады.

• Ұзындығы: Шорттар, әдетте, орташа ұзындықта болады, бірақ тым қысқа немесе ұзын болмауы керек, бұл ойын барысында еркін қозғалу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

• Ыңғайлылық: Волейбол шорттары денеге тығыз болмаса да, ойыншының аяқтары мен жамбасына ыңғайлы болуы тиіс.

1.3. Спорттық аяқ киім

• Қолданылуы: Ерлерге арналған волейбол аяқ киімдері ыңғайлы болуы керек, өйткені бұл ойын кезінде үнемі қозғалыс, секіру және айналу талап етеді.

• Материал: Жақсы жарыс аяқ киімі жеңіл әрі серпімді болуы тиіс. Оларда төсеніш пен қатты табан болуы керек, себебі бұл түрлі алаңдарда сырғанау мен жарақаттардың алдын алады.

1.4. Қосымша аксессуарлар

• Тізе қорғағыштар: Ерлер көбінесе тізе қорғағыштарды пайдаланады, өйткені олар құлаған кезде тізелердің жарақат алуын алдын алады.

• Шарфтар немесе қол білезіктері: Жарақаттанудың алдын алу үшін кейбір ойыншылар қол білезіктерін немесе шарфтарын қолданады, бірақ бұл міндетті емес.

2. Әйелдерге арналған волейбол киімі

Әйелдер үшін волейбол киімі ерлерге қарағанда кейбір өзгешеліктерге ие болуы мүмкін, бұл олардың физикалық ерекшеліктері мен қозғалыс қажеттіліктеріне байланысты. Әйелдерге арналған киімдер жеңіл, ыңғайлы және функционалды болуы тиіс.

2.1. Волейбол жейдесі

• Материал: Әйелдерге арналған жейделер де ауа өткізгіш әрі терді сіңіретін материалдардан жасалады. Бұл ойыншының денесін құрғақ және жайлы ұстауға мүмкіндік береді.

• Құрылым: Әйелдерге арналған жейделер көбінесе жіңішке белді және жақсы «сидит» денеде, бірақ тым тығыз болмауы керек. Олар ойыншының қозғалыс еркіндігін қамтамасыз етуі тиіс.

• Дизайн: Әйелдер жейделері көбінесе түрлі түсті, үлгілі немесе ұпайлар мен логотиптермен безендірілген болады. Жейденің мойны да түрлі формада болуы мүмкін — V-тәрізді, дөңгелек немесе тік.

2.2. Волейбол шорттары

• Материал: Әйелдерге арналған шорттар да полиэстер мен нейлон сияқты жеңіл әрі икемді материалдардан жасалады, олар тердің сіңуін жеңілдетіп, қозғалысқа ыңғайлы.

• Ұзындығы: Әйелдер шорттары әдетте қысқа және жоғары белді болады, бұл қозғалыс кезінде қолайлы жағдай жасайды.

• Ыңғайлылық: Әйелдер шорттары, әсіресе олардың дене құрылымына сай дұрыс өлшемде болуы тиіс, бұл ойнау барысында еркіндік пен жайлылықты қамтамасыз етеді.

2.3. Спорттық аяқ киім

• Қолданылуы: Әйелдер үшін волейбол аяқ киімдері жеңіл әрі тыныс алатын болуы керек. Олар секіру, жылдам қадамдар мен айналулар кезінде аяқтың қорғанысын қамтамасыз етеді.

• Материал: Аяқ киімнің табаны мықты әрі сырғанауға қарсы болуы керек. Сонымен қатар, аяқ киімнің үстіңгі бөлігі де серпімді әрі жеңіл болуы қажет.

2.4. Қосымша аксессуарлар

• Тізе қорғағыштар: Әйелдерге арналған тізе қорғағыштар әртүрлі дизайндар мен өлшемдерде болады, бірақ олар міндетті түрде икемді және теріні тыныс алдыруы керек.

• Шарфтар мен қол білезіктері: Әйелдер ойын кезінде қол білезіктерін немесе шарфтарды пайдалануы мүмкін, олар ойыншыға ыңғайлы әрі қауіпсіздікке қатысты жақсы шешім болып табылады.

• Спорттық белбеулер: Белбеулер де кейбір әйелдер үшін ыңғайлы болар еді, ол спорт киімдерін денеге жақсырақ бекітуге көмектеседі.

3. Ерлер мен әйелдер киімдерінің ортақ сипаттамалары

Ерлер мен әйелдерге арналған волейбол киімдерінің жалпы құрылымында бірқатар ұқсастықтар бар:

• Ыңғайлы әрі функционалды: Барлық киімдер жеңіл, икемді және терді сіңіретін материалдардан жасалады.

• Қозғалысқа ыңғайлы: Киімдер оқушылардың немесе спортшылардың еркін қозғалуын қамтамасыз етуі тиіс.

• Тұрақтылық және қолайлық: Киімдер адамның дене пішініне сай келіп, ойын барысында жайлылықты қамтамасыз етеді.

• Қорғаныс элементтері: Тізе қорғағыштар мен басқа да қорғаушы аксессуарлар жарақат алу қаупін азайтуға мүмкіндік береді.

Волейболға арналған киімдер спортшының тиімділігі мен қауіпсіздігі үшін өте маңызды. Ерлер мен әйелдер үшін киімнің материалдары, пішіні және дизайн ерекшеліктері олардың ойын барысында еркін қозғалып, жоғары нәтижелер көрсетуіне көмектеседі. Сонымен қатар, арнайы қорғаушы құралдарды пайдалану жарақат алу ықтималдығын төмендетеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Волейбол — тек физикалық қабілеттерді дамытатын спорт емес, сонымен қатар оқушылардың психологиялық, әлеуметтік және эмоциялық тұрғыдан да дамуына ықпал ететін маңызды ойын түрі. Осы әдістемелік құралда волейболды оқушыларға үйретудің негіздері, оның дене тәрбиесіне тигізетін әсері, психологиялық аспектілері, әлеуметтік рөлі және сабақтарда қолданылатын әдіс-тәсілдер егжей-тегжейлі қарастырылды. Осыған орай, волейболдың оқу үдерісіндегі рөлі мен маңызы айқындалды.

Волейбол физикалық дамуды жақсартатын, дене шынықтыруды жақсартатын, сондай-ақ әр түрлі қозғалыс дағдыларын дамытуға көмектесетін спорт түрі болып табылады. Оқушылардың бұл спорт түрімен айналысуы олардың денсаулығын нығайтып қана қоймай, үйлесімді қозғалыс, икемділік, төзімділік, жылдамдық сияқты қасиеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл өз кезегінде басқа спорт түрлерінде де нәтижелерді жақсартуға мүмкіндік береді. Волейболдың қозғалыс белсенділігін арттыруы, әртүрлі бұлшықеттерді дамытуы және физикалық төзімділікті қалыптастыруы оның дене тәрбиесіне тиімді әсерін көрсетеді.

Волейболдың психологиялық әсері де өте маңызды. Бұл ойын барысында оқушылар командалық жұмыс жасау, өзіне және командаластарына сенім арту, табандылық пен шыдамдылық таныту сияқты қасиеттерді дамытуға мүмкіндік алады. Сондай-ақ, ойын кезінде қалыптасатын стресстік жағдайлар мен эмоциялармен күресудің жолдарын үйренеді. Волейболда ұжымдық рух пен командалық бірліктің жоғары болуы оқушылардың өзара қарым-қатынасын нығайтады, әлеуметтік дағдыларды жақсартады. Бұл спорт түрі, әсіресе, балалар мен жасөспірімдердің қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады, өйткені команда мүшелері бір-бірімен үйлесімді жұмыс істеп, ортақ мақсатқа жетуге тырысады.

Волейболды үйретудің әдістемелік тәсілдері әртүрлі жаттығулар мен ойындар арқылы жүзеге асырылады. Әдіс-тәсілдер оқушылардың деңгейіне сәйкес таңдалып, олардың қызығушылығын арттыруға бағытталған. Дұрыс әдістемені қолдану арқылы оқушылардың техникасы мен тактикасы дамиды, олардың шеберлігі артып, волейбол ойынына деген ынталары өседі. Волейбол сабақтарында қолданылатын ойындар мен жаттығулардың әртүрлілігі мен шығармашылық элементтері оқушылардың назарын ұстап, сабақтың қызықты әрі тиімді өтуіне жағдай жасайды. Оқытушының шеберлігі мен оқушыларға дұрыс бағыт көрсетуі сабақтың табыстылығын анықтайды.

Волейбол сабақтары оқушылардың әлеуметтік дамуына үлкен ықпал етеді. Командалық ойындар барысында балалар бір-бірімен ынтымақтасып жұмыс істейді, өз пікірлерін білдіреді, шешімдер қабылдайды, сондай-ақ әртүрлі жағдайлар мен күрделі тапсырмаларды шешуге үйренеді. Бұл әлеуметтік дағдылар болашақта олардың қоғамдық өмірде дұрыс бағытта дамуына ықпал етеді. Командалық жұмыс арқылы олар бірге жеңуге және бірге жеңілуге үйренеді, бұл ұжымда өзара түсіністік пен достық қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді.

Волейбол сабақтарының тиімділігі әртүрлі көрсеткіштермен бағаланады. Оның ішінде оқушылардың физикалық даму деңгейінің көтерілуі, әлеуметтік қарым-қатынастың жақсаруы, командалық рухтың қалыптасуы сияқты факторлар бар. Сабақтар барысында балалар физикалық дағдыларды меңгерумен қатар, моральдық тұрғыдан да мықты болады. Сабақтар соңында оқушылардың ойын ережелерін толық меңгеруі, техникалық дағдыларды жетілдіруі және тактикалық тұрғыдан түсініктерінің артуы байқалады. Оқушылардың өздеріне деген сенімділігі, тәртіптілігі мен жауапкершілігі артады.

Сабақтар кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау оқушылардың денсаулығын қорғау үшін аса маңызды. Оқушыларға жарақаттардың алдын алу үшін сақтық шараларын үйрету қажет. Құрал-жабдықтардың дұрыс жұмыс істеп, алаңның қауіпсіздігі қамтамасыз етілуі тиіс. Сондай-ақ, сабақ барысында оқушылардың физикалық жай-күйі мен дайындығына назар аудару керек. Волейболда жарақат алу қаупі әрқашан бар, сондықтан дұрыс киім мен аяқ киім таңдауды қамтамасыз етіп, ойын барысында сақтық шараларын сақтау керек.

Қорытындылай келе, волейбол оқушылардың дене тәрбиесіне үлкен әсер етеді және олардың денсаулығын жақсартуға ықпал етеді. Сонымен қатар, бұл спорт түрі балалардың психологиялық, әлеуметтік және рухани дамуына да зор әсер етеді. Волейболды дұрыс үйрету және тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану оқушылардың нәтижелерін жақсартады, олардың тұлғалық қасиеттерін дамытады және ұжымдық жұмысқа бейім етеді. Оқушылардың бұл спорт түріне деген қызығушылықтары мен ынталарын арттыру үшін жаттығулар мен ойындардың әртүрлілігі мен тиімділігін арттыру керек.

Қорытындылай келе, волейбол — оқушылардың физикалық, психологиялық және әлеуметтік дамуына маңызды ықпал ететін спорт түрі. Ол дене тәрбиесінің тиімді құралы ретінде мектеп оқушыларының үйлесімді дамуына ықпал етеді, олардың физикалық күш-жігерін арттырып, командалық жұмысты, жауапкершілікті және тәртіпті қалыптастырады. Волейболды оқыту барысында қолданылатын әдіс-тәсілдер мен жаттығулар оқушылардың қызығушылығын оятып, олардың дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Бұл әдістемелік құрал мектеп оқушыларына волейболды үйретудің тиімді жолдарын көрсетіп, олардың спортқа деген сүйіспеншілігін арттырып, денсаулықтарын жақсартуға бағытталған.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Беняш, В. В. (2005). Волейбол: теория и методика тренировки. – М.: Физкультура и спорт.

2. Калугин, В. И. (2010). Основы физической культуры и спорта. – М.: Академия.

3. Горбунов, П. А. (2007). Методика преподавания волейбола в школах. – Санкт-Петербург: Лениздат.

4. Юрьев, В. П. (2012). Физическое воспитание и спортивная подготовка учащихся. – М.: Издательство «Просвещение».

5. Качкаев, И. В. (2014). Волейбол: от теории к практике. – М.: АСТ.

6. Коваль, Н. А. (2008). Физическая культура и спорт в школьном обучении. – Екатеринбург: Уральский университет.

7. Лукин, Ю. А. (2009). Теория и методика спортивных игр. – М.: Советский спорт.

8. Карпов, С. Ю. (2011). Спортивные игры: теория и методика преподавания. – М.: Академия.

9. Левашова, М. Н. (2010). Волейбол в школе и вузе: методические рекомендации. – М.: Издательство «Детство-Пресс».

10. Лапшин, А. И. (2006). Основы спортивной педагогики. – М.: Издательский дом «Центр».

11. Бартенев, С. В. (2015). Методика преподавания спортивных игр в школе. – Санкт-Петербург: Издательство «БизнесПресса».

12. Шишова, Т. А. (2013). Методика волейбола: современный подход. – М.: Феникс.

13. Иванов, П. Д. (2007). Физическое воспитание и спорт в школе. – М.: Спорт.

14. Гусев, Ю. В. (2011). Волейбол: история и современность. – М.: ОЛМА Медиа Групп.