ӘЛЕМНІҢ АЛҒАШҚЫ ҰСТАЗЫ – АРИСТОТЕЛЬ ЖӘНЕ БАСҚА ЕЖЕЛГІ ГРЕК ДАНЫШПАНДАРЫ ТҮРКІ БОЛЫП ШЫҚТЫ

Кіріспе

Аристотель адамзат тарихындағы ең ұлы философтардың бірі болып саналады. Оның логика, метафизика, саясат және этика салаларындағы еңбектері әлемдік ғылым мен білімнің іргетасын қалады. Дегенмен, соңғы зерттеулер Аристотель және басқа ежелгі грек ойшылдарының түркі тектес болуы мүмкін деген пікірді алға тартады. Бұл тұжырым көптеген тарихи деректер мен археологиялық жаңалықтарға негізделген.

Аристотельдің шығу тегі туралы гипотезалар

Аристотель (б.з.д. 384-322 жж.) қазіргі Грекия аумағында орналасқан Стагир қаласында дүниеге келген. Алайда кейбір ғалымдар оның ата-бабаларының Фракия немесе Кіші Азия аймақтарынан шыққанын көрсетеді. Бұл аймақтар сол дәуірде түркі халықтарының ықпалында болғаны белгілі.

Түркілердің ежелгі тарихына қатысты зерттеулер олардың Еуразияның кең аумағында ықпалды болғанын көрсетеді. Көптеген деректер түркі мәдениеті мен ежелгі грек өркениетінің арасындағы байланыстарды айқындайды. Мысалы, Геродот еңбектерінде скифтердің (сақтар мен массагеттердің) грек өркениетіне әсері туралы мәліметтер кездеседі [1].

Ежелгі грек ойшылдарының түркілік ықтималдығы

Пифагор мен оның шығысқа саяхаты

Пифагордың философиясы мен математикасы көбіне Шығыс мәдениетінің әсерімен қалыптасқаны айтылады. Кейбір деректерге сәйкес, ол Вавилон мен Египетке ғана емес, сондай-ақ сақтар мекендеген аймақтарға да сапар шеккен. Сақтардың түркілік тамыры туралы мәліметтерді ескере отырып, Пифагордың түркілермен мәдени байланысы болуы мүмкін деген болжам жасалады [2].

Гераклит пен оның түркі мәдениетіндегі ұқсастықтары

Гераклиттің «Барлығы ағын» деген философиялық тұжырымы көшпелі түркі халықтарының өмір салты мен дүниетанымына ұқсас. Түркілер табиғатпен тығыз байланыста өмір сүріп, оны тұрақты өзгеріс ретінде қабылдаған. Бұл идея грек философының көзқарасымен үндеседі [3].

Археологиялық және лингвистикалық дәлелдер

1. Археологиялық қазбалар – Кіші Азия мен Қара теңіз жағалауында табылған кейбір артефактілер түркі өркениетінің ықпалын көрсетеді. Мәселен, ежелгі Фракия мен Анатолия аймақтарында табылған жазба ескерткіштері кейбір түркілік руна жазуларымен ұқсастықтарға ие.

2. Тілдік ұқсастықтар – Көне грек тіліндегі кейбір сөздер мен түркі тілдеріндегі терминдер арасында ортақтықтар байқалады. Бұл байланыстар грек өркениетінің түркі халықтарымен мәдени және тілдік алмасу арқылы қалыптасқанын білдіруі мүмкін.

Қорытынды

Аристотель мен басқа ежелгі грек ойшылдарының түркілік шығу тегі туралы гипотеза нақты дәлелденбегенімен, бұл тұжырымды теріске шығару да қиын. Археологиялық, тарихи және лингвистикалық зерттеулер Еуразия халықтары арасында терең байланыстар болғанын көрсетеді. Болашақта бұл бағыттағы зерттеулер жалғасын тапса, әлемдік тарихтағы көптеген жаңалықтардың ашылуы мүмкін. Түркі өркениетінің әлемдік мәдениетке қосқан үлесін зерттеу ғылым үшін маңызды және қызықты бағыт болып қала бермек.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Геродот. «Тарих». – Афины, б.з.д. V ғасыр.

Иванов В. В. «Скифтер мен сақтар: ежелгі көшпенділер тарихы». – Мәскеу, 1999.

Сәрсенбаев Б. «Түркі философиясы: бастаулар мен даму жолдары». – Алматы, 2015.

https://www.instagram.com/reel/DDm5bGeilIt/?igsh=d2NuNzAyNG9mcHJr