Баланы буындап оқуға қалай үйрету керек

Баланы буындап оқуға қалай үйрету керек

Смаилова Шолпан Жаксыбековна, «Мейірім» балабақшасының

мектепалды тобы тәрбиешісі

Балаға мектеп бәрін үйретеді деп отыра беру орынсыз, оны барлығымыз білеміз. Анасы нәрестеге алғашқы қадамдарды үйреткендей, оқу негіздерінің іргетасы өмірдің алғашқы жылдарынан бастап қалануы керек. Сіз әліпбиді тегіс ештеңе жоқ жерден бастай алмайсыз - нәрестеге бірінші сыныпқа барар алдында оған әдебиетке құмарлықты оятыңыз. Оқуды үйренуден бұрын бала сөйлеуді үйренуі керек. Ал сөйлеу тілінің дамуының дұрыстығы олардың қоршаған ортасына тікелей байланысты.

Ата -ана неғұрлым ықыласты болса, олар жас ұрпаққа көбірек көңіл бөлсе, баланың дамуы оңай болады. Балаларды оқуға үйрететін ұстаздар олардың жас ерекшеліктерін біледі, әдістемелік әдістердің толық арсеналына ие және әр жағдайда балаға жеке көзқарас таба алады. Әлбетте ата-аналардың мұндай дағдылары мен білімдері жоқ, сондықтан олар алдын-ала дайындықсыз немесе кеңес берусіз оқуды үйрету процесін ұйымдастыруда жиі қателіктер жібереді. Егер сіз баланы буындарды қалай дұрыс оқуға үйрету керектігін білмесеңіз, мұнан туындайтын негізгі қиындықтарды атап өткім келеді.

Түзетуге қиын негізгі қателік - әріптеп оқу. Ата-аналар бұл әріптер оқудың негізгі бірлігі деп санайды және баланы алдымен әріптерді атауға үйретеді, содан кейін оларды бүкіл сөзге біріктіруге тырысады. Одан да жаманы, егер олар әріптердің толық атауларын («эм», «пэ» және т.б.) қолданса немесе дауыссыз дыбыстарды атай отырып, «ры», «пы» деп айтқан кезде баланы түзетпесе.

Бұл тәсіл түбегейлі дұрыс емес: мұндай оқытумен бала буынның дыбыстық-әріптік бірігу механизмін игермейді, ол тек ауызша тұжырымдарды есте сақтау және көбейту негізінде оқуды үйренеді (л және а сияқты – ла болады) және бұл оқу жылдамдығын едәуір тежейді, бала буындарды жиі шатастырады және қателіктер жібереді.

Осылай үйренген баланы бұл әдеттен арылту үшін кем дегенде 4-6 ай оқу қажет. Мұғалім балаға мұндай түрде айтудың қажеті жоқ екенін түсіндіріп, көрсете отырып, сіз бірден бүкіл буынды атауыңыз керек, ал бала әлі де «ойда» жасай береді, содан кейін ғана алынған комбинацияны айтады.

Тағы бір мәселе — нашар дамыған фонемалық есту. Ата-аналар әртүрлі фонемалық жаттығуларды қолдануға мүлдем назар аудармайды. Сондықтан бала мектепте ғана дыбыс ұғымымен таныса бастайды, оны сөйлеу барысында бөліп көрсетуге, сөздегі орнын анықтауға үйренеді. Бұл біртұтас оқу мен сауатты емленің негізі болып табылатын «Әріп = Дыбыс» тұрақты бірлестігін ұғындырады. Сонымен бірге, ю, я, һ әріптерін, сондай-ақ «ь», «ъ» белгілерін зерделеуде ерекше күрделі проблемалар туындайды, өйткені оларды қолдану тек белгілі бір жағдайда қандай дыбыстарды қолданатынын анықтауға негізделген.

Сондай-ақ, ата-аналар көбінесе табандылық пен балаға тұрақты талаптар қою арқылы нәтижеге қол жеткізетінін ұмытпаңыз, өйткені олар көптеген дидактикалық ойындар мен жаттығуларды қолдана бермейді. Сондықтан мектеп жасына дейінгі бала оқуға деген қызығушылығын тез жоғалтып, бұл процесті жалықтырып жіберетін «міндеттеме» ретінде қабылдауы мүмкін.

Сипатталған барлық қателіктерді болдырмау және баланы дұрыс оқуға үйрету үшін ата-аналарға ұсыныстар:

Буындар бойынша оқуды оқытудың әдістемелік негіздері

Педагогикада баланы оқуға үйретудің бірнеше әдісі бар. Дыбыстық-әріптік тәсілге негізделген буындарды оқу әдісі ең тиімді болып саналады. Бұл жағдайда буындар негіз болып табылады, олардан сөз жасалады. Баланы үйде буындарды оқуға қалай үйрету керектігін қарастырыңыз. Сонымен, алдымен баланы негізгі дауысты дыбыстармен таныстыру керек. Әр әріпке 2-3 сабақ беру керек. Осы және одан кейінгі әріптерді зерттеу алгоритмі келесідей.

№ 1 Кезең «Мотивация».

Сабақ баланың не болатынына қызығушылық тудыратын ойын сәтінен басталуы керек. Сіз оған мультфильмнен ойыншық немесе кадр көрсетіп, ән тыңдатыңыз. Бұл орайда мақсат - баланың назарын белгілі бір тақырыпқа аудару.

№ 2 кезең «Дыбыспен танысу».

Әрі қарай, сөздегі бірінші дыбысты таңдау керек. Мұны істеу үшін сөзді айтыңыз және бірінші дыбысты созыңыз, оны басқаларға қарағанда қаттырақ және айқынырақ айтыңыз. Балаңызды өзіңізден кейін қайталатыңыз. Ол сөздегі алғашқы дыбысты анықтап, атауы керек. Ал сіз осы дыбыспен ойнауыңыз керек: әр түрлі дауыспен айту (тыныш-қаттырақ); әндете айту; әр түрлі интонациямен қайталау.

Дыбыстың артикуляциясына назар аудару маңызды. Балаңызбен бұл дыбысты қалай айту керектігін, ерніңіз, тістеріңіз және тіліңіз қандай күйде екенін талқылауды ұмытпаңыз. Мұны істеу үшін бала сізге немесе өзі айнаға қарасын. Дауысты дыбыстарды зерттеу кезінде балаға демонстрациялық суреттерді көрсету ұсынылады.

Фонетикалық есту қабілетін дамытуға арналған ойындар

Балаңыз бірнеше дыбыстарды меңгергенде, онымен «Дыбысты тап» ойынын ойнаңыз, бала артикуляция органдарының позициясы бойынша сіз қандай дыбысты айтқыңыз келетінін болжауы керек. Осындай ойындардан кейін балаңызға фонетикалық есту қабілетін дамытуға арналған басқа жаттығуларды ұсыныңыз:

- Дұрыс дыбыстан басталатын сөздерді атаңыз.

- «Дыбысты ұстаңыз» — ересек адам әртүрлі сөздерді айтуы керек, ал бала оларды қайталайды, егер ол аталған дыбысты естісе, қол шапалақтайды.

-«Үй құрастыру» - 3-4 терезесі бар үйдің картон шаблонын жасаңыз және балаға олардың аты қажетті дыбыстан басталатын заттармен суреттерді орналастырады.

-«Сөзді айт» - сіз сөздің бір бөлігін атайсыз, ал бала оны сөздің басында (соңында) дыбыс қосу арқылы толық айтуы керек.

Бала сабақтан жалықпауы үшін бір сабақта 2-ден астам жаттығуды қолданудың қажеті жоқ.

№ 3 кезең. Әріппен танысу

Енді әріпті үйренудің кезегі келді. Мұны істеу үшін сіз балаға текшелердің арасынан немесе алфавиттен қажетті суретті (мысалы, апельсин) табуды ұсына аласыз. Бұл тақырыптың атауы [a] дыбысынан басталатындықтан, оның жанында осы дыбысты білдіретін әріп жазылғанын түсіндіру керек.

Баланы әріпті мұқият қарап шығуға, оның қандай бөліктерден тұратындығын анықтауға шақырыңыз (таяқшалар, сопақшалар, ілгектер). Әріп нақты зат түрінде бейнеленген арнайы суреттерді пайдалану ұсынылады. Сіз мұндай суреттерді тікелей сабақ кезінде өзіңіз жасай аласыз. Балаға әріптің өзгеруін көру өте қызықты болады.

№ 4 кезең. Буын құрастыру

Бала алғашқы үш дауысты дыбысты білгенде, әрбір келесі дыбыс (әріппен танысқаннан кейін) бірден буындардың құрамына енетінін түсіндіру керек. Ең бастысы, мұны бала екі дыбысты бір буынға біріктіру механизмін түсінетіндей етіп айтылады. Ересек адам екі әріпті көрсетіп, енді оларды тоқтаусыз және бөлусіз бірге айтатынын айтуы керек.

Қосымша әсер ету үшін визуализацияны қосуға болады: екі текшені қатар қойыңыз; конструктор бөлшектеріне әріптер жазыңыз және оларды біріктіріңіз; әріптерді бір үйге орналастырыңыз және т. б.

Балаға буынды көрсеткеннен кейін, ересек адам оны анық және ұзақ айтуы керек, содан кейін қайталауын сұрауы керек. Әрі қарай, «ма» буынын айту үшін алдымен [м] дыбысы үшін ерніңізді жауып, аузыңызды бірден ашып, [a] дыбысын айту үшін ерніңізді дөңгелектеу керек екенін сөзбен түсіндіру керек. Бұл процесті бірнеше рет көрсетіп, баланы да солай етуге шақырған жөн.

Тәжірибе көрсеткендей, мұндай егжей-тегжейлі түсіндірулер мен жаттығулар оқу сабақтарының алғашқы 1-2 аптасында ғана қажет болады. Бала дыбыстарды буындарға қосу принципін түсініп, игергеннен кейін, оны кез-келген комбинацияда оңай жасайды.

Тікелей буындарды (дауыссыз + дауысты) оқуды үйренуден басқа, оны кері (дауысты + дауыссыз) және күрделі (2-3 дауыссыз + дауысты) буындарды оқуға шақыру керек. Техника ұқсас: үлгіні көрсету, артикуляцияны талдау және жаттығу жаттығуларын орындау.

Тұрақты жаттығу жаттығуларының нәтижесінде буындарды атай білу автоматизмге әкеледі және одан оқу жылдамдығы айтарлықтай артады. Дегенмен, ата-аналар бұл жақсы оқу үшін маңызды жалғыз критерий емес екенін есте ұстауы керек. Сондай-ақ, зейін мен экспрессивтілік сияқты оқу сипаттамаларын дамытуға назар аудару керек, яғни біз кешенді оқу техникасы туралы айтып отырмыз.