ІЗГІЛІКТІ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС – ТҰЛҒА ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІ

Дөрменбек Жансая Рахатқызы, Ө.Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті, 4-курс білімалушысы

Кіріспе

Қазіргі заман адамы білімді, жаңашыл болумен қатар, ізгілікті, адамгершілігі жоғары, рухани бай болуы тиіс. Бұл қағида адамзат өркениетінің іргелі құндылықтарының бірі ретінде ғасырлар бойы қалыптасып келеді. Дегенмен, технологиялық прогресс, жаһандану және ақпарат тасқыны дәуірінде рухани құндылықтардың әлсіреуі байқалуда. Адамгершілікке жат әрекеттер, қатыгездік, жанашырлықтың азаюы – бүгінгі қоғамда жиі кездесетін мәселелер.

Осындай жағдайда білім беру жүйесі, әсіресе бастауыш білім – ізгілікке бастайтын жолдың бастауы болуы тиіс. Себебі осы кезеңде баланың жүрегі мен санасына әсер ету, оған өмірдің мәнін, адам болмысының тереңдігін түсіндіру мүмкіндігі жоғары. Бұл тұрғыда интеграциялық оқытудың әлеуеті зор. Себебі интеграция – тек пәндерді біріктіру ғана емес, тұлғаны тұтас, рухани-адамгершілік тұрғыда дамытуға арналған мүмкіндік.

Негізгі бөлім

Ізгілікті қарым-қатынас дегеніміз не?

Ізгілікті қарым-қатынас – адамның өзіне, өзгеге, табиғатқа, қоғамға қамқорлықпен, мейіріммен, жанашырлықпен қарауы. Бұл – тұлғаның ішкі мәдениетінің, рухани кемелденуінің көрсеткіші. Әсіресе, балалардың бойында бұл қасиеттерді жас кезінен бастап дарыту өте маңызды.

Ізгілікті қарым-қатынас жай сөзбен үйретілмейді. Ол іс-әрекет, жағдаят, эмоциялық тәжірибе арқылы қалыптасады. Бала қоршаған ортадан көргенін бойына сіңіреді. Сондықтан оқу процесінде баланың санасын ғана емес, жүрегін де тәрбиелеу қажет.

Интеграция – ізгілікті қарым-қатынасты қалыптастыру құралы

Интеграциялық оқыту – пәндер арасындағы мазмұндық байланыс орнату арқылы оқушының дүниеге тұтас көзқарасын қалыптастыру әдісі. Бұл тәсіл баланы тек логикалық тұрғыда дамытып қоймайды, оның эмоциялық және әлеуметтік интеллектісін де жетілдіреді.

Мысалы, «Әдебиеттік оқу» пәнінде қамқор жануарлар туралы мәтін оқылып, кейін сол оқиғаны «Қазақ тілі» пәнінде талдап, сөйлем құру барысында пайдалану – бір жағынан тіл дамыту, екінші жағынан мазмұндағы адамгершілік мәселесіне қайта оралу.

Мұндай сабақтарда бала:

• өз ойын жеткізуді;

• өзгеге жанашыр болуды;

• әділдік пен жақсылықты таңдауды;

• табиғат пен тіршілік иелеріне сыйластықпен қарауды үйренеді.

Ізгілік дағдыларын дамытатын тапсырмалар

Бастауыш сыныпта интеграциялық сабақтарда келесі бағыттағы тапсырмалар оқушының ізгілікке бет бұруына ықпал етеді:

1. Сахналау мен рөлдік ойындар: оқушылар ертегідегі кейіпкерлер рөлін ойнап, олардың орнына өзін қояды. Бұл – эмпатияны дамытады.

2. Жағдаяттық сұрақтар: «Егер сен жылан мен балапан оқиғасына куә болсаң, не істер едің?» – деген сұрақ арқылы этикалық таңдау жасауға үйренеді.

3. Топтық жұмыстар: бірлесе әрекет ете отырып, балалар ынтымақтастық пен құрметті сезінеді.

4. Күнделік жазу: сабақ соңында бала «Мен бүгін не білдім? Кімге көмектесе аламын?» деген сұрақтарға жауап жазады.

Бұл тәсілдер оқушыны ішкі жан дүниесін ұғынуға, өзінің орнын, жауапкершілігін түсінуге жетелейді.

Мұғалімнің ізгілік таратушы ретіндегі рөлі

Бала – ең алдымен мұғалімнің жүрек жылуын сезіну арқылы өзгереді. Мұғалімнің сөзі, ісі, қарым-қатынасы – оқушыға үлгі. Егер мұғалім өзі жанашыр, әділетті, жұмсақ болса, балалар да дәл солай әрекет етуге ұмтылады. Ал сабақтың мазмұны мен құрылымы мұғалімнің тәрбиелік ұстанымын айқындайды.

Мұғалім интеграцияланған сабақтарды жоспарлағанда:

• әр пәннің құндылықтық мазмұнын табуы;

• бір сабақта кемінде бір адамгершілік маңызы бар сұрақ туындауы;

• оқушылардың ішкі көзқарасына әсер ететін жағдай жасауға мән беруі керек.

Қорытынды

Ізгілікті қарым-қатынас – кез келген қоғамда маңызын жоймайтын құндылық. Ал оны бала бойына дарыту – ең алдымен, мектеп пен мұғалімнің міндеті. Интеграциялық оқыту – осы міндетті орындаудың заманауи және тиімді жолы.

Мектеп қабырғасынан бастап-ақ балаға рухани тереңдік беру – оны өмірде адаспайтын, қиындыққа қайыспайтын, айналасына мейірім шуағын шашатын адам етіп өсірудің кепілі. Сондықтан әр педагог өз пәнінде ғана емес, әр сабақта адамгершілік нұрын сеуіп отырса – болашақта ізгілікті қоғам құруымызға сенім арта аламыз.