Педагогтың оқушылардың ата-аналарымен (заңды өкілдерімен) өзара қарым-қатынасы

Әзімхан Ұлжалғас Абайқызы. Өзбекәлі Жәнібеков атындағы ОҚПУ 2-курс студенті.

Кіріспе. Қазіргі заманда білім беру жүйесі әлеуметтік, психологиялық, технологиялық тұрғыдан қарқынды өзгерістерге ұшырап отыр. Мұндай жағдайда педагогтың кәсіби қызметі тек оқытушылық шеңберінде қалып қоймайды, ол кең әлеуметтік-педагогикалық рөл атқарады. Соның ішінде ата-анамен (заңды өкілдермен) өзара байланыс педагог жұмысының ең маңызды аспектілерінің біріне айналды.

Өйткені бала – екі ортада, отбасы мен мектептің өзара ықпалы арқылы өсетін күрделі тұлға. Мектеп қанша мықты болса да, отбасындағы тәрбие жеткіліксіз болса — педагогикалық процес толық жүзеге аспайды. Сол себепті педагогика ғылымы әрдайым «отбасы–мектеп» ынтымақтастығын білім беру сапасының кепілі ретінде қарастырған.

Педагогика классиктерінің еңбектеріне сүйенсек, Л.С. Выготский баланың дамуын әлеуметтік қарым-қатынастар жүйесі арқылы түсіндіріп:

«Бала – ересектермен қарым-қатынастың өнімі»

— деп атап көрсетеді.

Бұл пікір педагог пен ата-ананың қарым-қатынасы — тек ақпарат алмасу емес, баланың ішкі психологиялық дамуының басты факторы екенін айғақтайды.

Ал А.С. Макаренко:

«Баланы тәрбиелейтін – мектеп пен отбасының бірлігі. Олар бір бағытта әрекет етпесе, тәрбие нәтижелі болмайды»

— деп, екі жақтың тең жауапкершілігін дәл көрсеткен.

Осыған байланысты педагогтың ата-анамен қарым-қатынасы — педагогикалық процестің күрделі, жан-жақты қарастыруды қажет ететін маңызды элементі.

• Педагог пен ата-ананың серіктестік байланысының теориялық-әдіснамалық негіздері

  1. Отбасы – баланың алғашқы тәрбиелік ортасы

Баланың алғашқы әлеуметтік үлгісі – оның ата-анасы. Сондықтан отбасында берілген тәрбие кейін мектепте жалғасып, тұлғалық даму қалыптасады.

Педагогикада отбасының негізгі қызметтері:

• тәрбиелік;

• мәдени-әлеуметтік;

• эмоционалдық;

• қаржылық-қорғаныштық;

• тұлғалық қалыптастыру қызметтері.

Осы функциялардың орындалуы бала мінезінің, оқу мотивациясының, өзіндік бағасының қалыптасуына тікелей ықпал етеді.

1. Мектептің бала дамуына әсері

Мектеп – баланың әлеуметтік институтқа бейімделу ортасы. Мұғалім баланың сыртқы бағдары мен ішкі дамуы арасындағы байланысты нығайтады, академиялық білім береді, тұлғалық мақсаттарын қалыптастырады.

В.А. Сухомлинский ата-анамен қарым-қатынасқа өте үлкен мән берді. Ол:

«Тәрбие – баланың жүрегіне жол табудан басталады, ал ол жол ата-анамен бірлескен еңбекте ғана ашылады»

— деп жазады.

2. Педагог–ата-ана серіктестігінің маңыздылығы

Ғалымдар зерттеулері бойынша (С. Бабаев, Ж. Қоянбаев):

• ата-анамен тұрақты серіктестігі бар сыныптарда білім сапасы 30–45% жоғарылайды;

• тәртіп бұзушылық 2–3 есе азаяды;

• оқушылардың мектепке деген қызығушылығы жоғарырақ болады;

• әлеуметтік мәселелер ерте анықталып, тез шешіледі.

Бұл мәліметтер мұғалім–ата-ана қарым-қатынасы мектеп жұмысының сапасын қамтамасыз ететін жүйе екенін дәлелдейді.

Ата-анамен жұмыс жүргізудің негізгі бағыттары

1. Коммуникация формалары

   1. Жеке кеңес беру

Педагог ата-анамен баланың жеке мәселелерін талқылайды, даму ерекшеліктерін түсіндіреді.

Бұл формада мұғалім психолог рөлін де атқарады.

2. Ата-аналар жиналысы

Жиналыстарда ата-аналармен:

• оқу нәтижелері

• тәртіп нормалары

• сыныптағы жағдай

• жоспарланған іс-шаралар

Талқыланады.

1. Қашықтан коммуникация

Қазіргі педагогикада мессенджер, электронды журнал, онлайн сабақтар, Zoom кездесулер кең қолданылады.

Плюстары:

• жедел байланыс,

• ақпараттың жедел берілуі,

• ата-ананың оқудан үнемі хабардар болуы.

  1. Үйге бару (патронаж)

Бұл әдіс арқылы педагог бала өмір сүретін орта туралы жан-жақты мәлімет алады. Әлеуметтік жағдайды зерттеу – мәселелерді алдын алу тәсілі.

2. Бірлескен іс-шаралар

• спорттық жарыстар

• шығармашылық концерттер

• көрме, мерекелік іс-шаралар

• жобалық жұмыстар

Бұл ата-ананың мектеп өміріне қатысуына мүмкіндік береді.

1. Педагогтың ата-аналармен жұмыс этикасы

Педагогика этикасы мына принциптерге сүйенеді:

• құрмет

• шыншылдық

• эмоциялық тұрақтылық

• нәзік қарым-қатынас

• конфликт жағдайларын реттеу

• құпия ақпаратты сақтау

А.С. Макаренко ескерткендей: «Тәрбие — әр сөзден, әр интонациядан құралады».

Ата-аналар типологиясы және педагогтың жұмыс стратегиясы.

Педагогика ғылымында ата-аналарды бірнеше типке бөледі:

1. Белсенді ата-аналар

Мектеппен тығыз байланыс орнатады, баланың оқуы мен тәртібіне бей-жай қарамайды.

Стратегия: серіктестік, бірлескен жобалар.

2. Бейтарап ата-аналар

Көп араласпайды, бірақ қарсы емес.

Стратегия: қызығушылық ояту, ақпараттандыру.

3. Қиын ата-аналар

• конфликтке бейім

• мектепке сенімсіз

• сыншыл

Стратегия: сабырлық, дәлелді ақпарат, психологпен жұмыс.

1. Әлеуметтік жағдайы төмен ата-аналар

Кедейлік, жұмыссыздық, тұрмыстық қиындықтар.

Стратегия: әлеуметтік қызметпен байланыс, қолдау, түсіністік.

2. Гиперқамқор ата-аналар. Баласын шектен тыс қорғап, мұғалімге қысым көрсетуі мүмкін. Стратегия: педагогикалық түсіндіру, шекара қою. Педагог – ата-ана арасындағы конфликтілер және оларды шешу. Педагог пен ата-ана арасында түрлі жағдайлар туындайды. Негізгі конфликт себептері:

• баланың үлгеріміне қанағаттанбау

• тәртіп мәселелері

• мұғалім әдістемесіне сенімсіздік

• ақпараттың дұрыс жеткізілмеуі

Конфликтіні шешу алгоритмі:

1. Тыңдау

2. Эмоцияны басқару

3. Дәлелді ақпарат беру

4. Ортақ шешім табу

5. Құжаттандыру

6. Мониторинг жүргізу

Сухомлинский былай дейді:

«Мұғалімнің сабырлылығы – кез-келген қиындықты жеңудің жартысы». Педагог–ата-ана ынтымақтастығының оқушыға әсері. Тиімді байланыс нәтижесінде балада:

• өзін-өзі бағалау артады

• оқу мотивациясы күшейеді

• тәртіп жақсарады

• отбасы мен мектеп арасында сенім қалыптасады

• психологиялық қауіпсіздік сезімі туады

Бұл – баланың жан-жақты дамуының кепілі.

Қорыта айтқанда, педагогтың ата-анамен өзара қарым-қатынасы — оқу-тәрбие процесінің ажырамас бөлігі. Баланың дамуы екі ортаның бірлескен жұмысына тікелей байланысты. Ғалымдар еңбектері де отбасы–мектеп ынтымақтастығының маңызын нақты дәлелдеген.

Сондықтан бүгінгі педагог ата-анамен ашық, тиімді, мәдениетті байланыс орната отырып, баланың жан-жақты дамуы үшін бірлескен орта құруы қажет. Бұл — қоғамның да, мектептің де, отбасының да ортақ мақсаты.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Выготский Л.С. Психология развития ребенка. — М., 1991.

2. Выготский Л.С. Педагогическая психология. — М., 1996.

3. Макаренко А.С. Лекции о воспитании детей. — М., 1982.

4. Макаренко А.С. Книга для родителей. — М., 1987.

5. Алтынсарин Ы. Таңдамалы педагогикалық мұралар. — Алматы, 1994.

6. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. — Астана, 2016.

7. Бабаев С., Оңалбек Ж. Жалпы педагогика. — Алматы, 2015.

8. Бөлеев Қ. Педагогика негіздері. — Алматы, 2012.