Ұрпақ тәрбиесі – болашақ тірегі

Ұрпақ тәрбиесі – болашақ тірегі

 Тортаева Айжан Бақытқызы,

биология және өзін-өзі тану пәні мұғалімі

«Адамның адамшылдығы - ақыл, ғылым, жақсы ата,

жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады"
Абай

Бүгінгі білім саласының алдында тұрған ең басты міндет – тәуелсіз мемлекетіміздің негізгі болып саналатын жас ұрпақты адамгершілік қасиетке тәрбиелеу, тиянақты білім беру. Адам бойында адамгершілік құндылықтар болмаса, олардың орнын ешқандай терең білім толтыра алмайтынын өмірдің өзі дәлелдеуде. Балаларды адамгершілік – рухани жағынан нағыз адам етіп қалыптастыру керек, сонда ғана нағыз толыққанды тұлғаға айналады.

Бүгінде тасба­уыр, қатыгез балалар туралы жиі еститін болдық, қоғамды қатыгездік жайлап барады. Бәріміз де ұрпақ тәрбиесінде кетіп жатқан кемшілікті байқап жүрміз, тек білім, білім деп жүрдік те, енді келіп «Қатыгез, мейірімсіз, үлкенге құрметі жоқ, тәрбиеден жұрдай ұрпақ қайдан келді?» деп дабыл қағып жатырмыз. Біреулер бұл тақырыпты хайп етіп жатса, енді басқалары «Маған қатысы жоқ, менің отбасымда мұндай жоқ» деп отыра береді. Дегенмен, «Балалардың қатыгездігі» та­қырыбы «күйіп» тұр.

Бұл бір күнде пайда болған мәселе емес. Бұл – қоғамдағы жара­ның әбден ушыққан дерті, іріңдеп жатқан кесел. Ұрпақ тәрбиесіне деген немқұрайлылықтың салдары. Мәселенің осындай ахуалдан шығуына билік те, қоғам да, ата-ана да, мектеп те, мұғалім де мүдделі. Бүгінгі күні жылдар бойы «қисайып өскен» талды қалай түзейміз деп есіміз шығып жатыр.

Ертеректен қазақтың отбасылық құн­дылықтардың өлшемі «ұят болады», «жаман болады», «обал болады» деген адамгершілік кодекс болған. Осы ұс­т­а­нымнан ауытқымай, арлы, намысты, рухы биік ұрпақ тәрбиелеген. Ата­лы сөзге тоқтап, үлкенге құрмет, кіші­ге ізет көрсеткен. Бүгінде сол да­ныш­­пан бабалар аманатына қиянат жаса­дық. Ұрпағымыздың тамырына өз қолы­мызбен балта шаптық.

Сондықтан да, қазіргі заман бала тәрбиесіне ерекше назар аударуды талап етеді. Себебі өскелең ұрпақтың білімі-ұлттың болашағы. «Сіз өз халқыңызды құтқарғыңыз келеді — қызыңызды тәрбиелеңіз, егер сіз жаныңызды құтқарғыңыз келсе — ұлыңызды тәрбиелеңіз», — деді Платон. Біздің ата-бабаларымыздың білімі мен мәдениеті төмен деп жаңсақ айтамыз. Алайда, олар балаларын тәрбиелеуде көреген және тәжірибелі болғаны дәлелденуде. Ата-бабамыз ұлдары мен қыздарына дәстүрді үйретті және әрбір азаматтың өз елі мен жерін шын жүректен сүю, оны көздің қарашығындай қорғау қымбат міндеті екенін түсіндірді.

Бұрын көргеніміздей, бір ауылдың адамдары бір анадан туылғандай ұйымшыл болды. Барлығы бір үйдің жақсылығына қуанып, барлығы бір үйдің қайғысына қайғырды. Мұның бәрі таза адамгершілік пен тәрбиенің нәтижесі болды. Сол кездегі адамдарды әдебиет пен мәдениетке арналған оқулықтар қазіргі кездегідей көп болмаса да, ұлттық дәстүрлерімізді ұрпақтар санасына сіңіре алған данышпандар деп атауға болады.

Ақпарат көздеріндегі азғындықты насихаттайтын заманауи телехикаялардың көбеюі жас ұрпаққа кері әсерін тигізуде. Оны көруге бірге отырайық және оны бірге талқылайық. Бұл күнде жастарымыз әдеби кітаптарды оқуға қызығушылық танытпайды. Ол сабақта айтылған кейбір шығармалардың үзіндісін тыңдайды да, жалғастырмайды, толықтырмайды.

Балалар әдеби кітаптардағы білім тәрбиенің қайнар көзі деп есептемейді. Оның орнына ол уақытын әлеуметтік желілерде білімсіз нәрселерді көруге жұмсайды. Сондықтан да біздің ата-бабаларымыз жүріп өткен жолдар ертегі болып қала беретін сеекілді. Егер біздің өткен ата-бабаларымыз қазір қайтып оралса, олардың қажырлы еңбегінің бекер болғаны өкінішті-ақ болмақ па?

Жастар өздері тұратын елдің өткені мен болашағын және алдағы жоспарларын білуі керек. Ол өз елінің қиындықтарымен танысып қана қоймай, ел мен халықты осындай қиындықтардан шығаруға белсенді қатысуы керек және өз үлесін қосуға тәрбиеленуі керек. Әрбір отбасындағы ересектер мен балалар қарым-қатынас тәсілдерін орнатқанға дейін әдептілік пен парасаттылыққа қол жеткізу мүмкін емес. Сәлемдесу, ересектер мен балалардың, балалардың ересектермен әңгімелесуі, сыйластық әдеттері, мінез-құлық, отбасының әдет-ғұрыптары мен мейірімділік, ата-аналар мен үлкендердің тапсырмаларын жауапкершілікпен орындау және т. б. қалыптасуы керек.

Ұрпақты тәрбиелеу тек мұғалімнің міндеті ғана емес, бұл жалпы қоғамның міндеті екенін түсіну керек. Өткен бабалар «ұяда не көрсең, ұшқанда соны жасайсың» деп бекер айтпаған. Кейбір ата-аналар баласының кемшілігін мектептің және мұғалімнің әлсіздігі деп білед, ал мектеп керісінше, ата-аналарын кінәлайды. Сапалы білім алу үшін балаға мектептің, ата-ананың және қоғамның жан-жақты қамқорлығы қажет, ел-жұрт алдындағы жауапкершілік.

Қазіргі уақытта «ақша болса, бәрі болады» деген жаңсақ сөздерді жиі естуге болады. Әрине, сіз бәрін ақшаға сатып ала аласыз. Алайда денсаулық пен рухани байлықты, яғни адами қасиеттерді сатып алуға болмайды. Баланы тәрбиелеу отбасынан, дәлірек айтқанда жаялықтан басталады. Бұған көптеген ойшылдардың, ұлы қазақтардың дана сөздері дәлел бола алады.

Кез-келген кезеңде әр халықтың алдында тұрған үлкен міндеттердің ішіндегі ең маңыздысы – отбасылық құндылықта сақтайтын, өмірін жалғастыратын дені сау және ақылды ұрпақты тәрбиелеу. Аға буынның қоғам алдындағы үлкен міндеті - қоғамның болашақ иелерін жан-жақты жетілген, ақылды, мәдени және ғылыми салада дамыған етіп тәрбиелеу. Жастарды жан-жақты қабілетті азамат етіп тәрбиелеуде ұлттық дәстүрлердің орасан зор тәрбиелік мәні бар.

Қазақ халқы – үлкен рухани байлықтың мұрагері. Ежелгі ата-бабаларымыздың алтын-күмісі, рухани мұралары, олар жазған әдемі әндер, махаббат туралы әндер, мақал-мәтелдер, шешен сөздер, айтыс өлеңдері сегіз қырлы, жұмбақты, әрі адамгершілік аясында болды. Ұрпағын адамгершілік ар-ұжданы жоғары құрметті азамат етіп тәрбиелегені тарихи факт.

Тәуелсіздік туының астында жалындаған, мейірімділік, кішіпейілділік, әдептілік, Отанға деген сүйіспеншілік сияқты ең асыл қасиеттерді сіңіретін егемен еліміздің болашақ ұрпағын тәрбиелеуде ата-бабаларымыздың дәстүрлерін ұстану өте ұтымды болар еді. Бүгінде ол ұлттық тәрбиені, озық адамгершілік дәстүрді және жастардың асыл адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, оны ұтымды пайдалану ісіндегі маңызды міндеттердің біріне айналатыны даусыз, сондықтан ұлттық мәдениеттің тарихын мен болашағын, әдебиетін, тілін, халықтық педагогикасын мектепте өскелең ұрпақты тәрбиелеуге кеңінен қолдануды жалғастыру керек.

Бала тәрбиесінің алтын бесігі – отбасы. Бұл шағын әлеуметтік топтағы балаға арналған Өмір мектебі. Ата-аналар – баланың өмірлік тәжірибесінің ұстаздары мен тәрбиешілері. Балалардың болашағы ата-аналарының еңбегі мен біліміне, ана тілінің үлесіне және олардың өмірінен шыққан тегіне байланысты болады. Сондықтан ата-аналар балаларын өз елінің еңбекқор, қамқор азаматы етіп тәрбиелеуге міндетті.

Үздіксіз білім беру жүйесінің бірінші кезеңі балабақшадан басталды, белгілі бір бағдарламалық негізде ол мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселесін жоспарлауға және отбасына педагогикалық көмек көрсетуге бағытталған.

Бала тәрбиесі – үлкен өнер. Әр балаға, әр түрлі тәсіл керек. Біреуіне ақыл айтсаң да жетеді, біреуіне ақыл жүрмейді, мінез-құлқына қарай басқа амал табу керек. Бала жүрегі кішкентай ғана күй сандық, ол кілтін тапсаң ғана ашылады. Мұғалімдердің қолында сол әмбебап кілт жүру керек.

  Қорыта келгенде, өмірін осы қызметке арнаған адамды, өз өнерін, бойындағы барлық асыл қасиеттерін балаларға арнаған адамды нағыз ұстаз деп атауға болады. Олай дейтінім болашаққа ізгілік нұрын себушілер – ұстаздар. «Жаңа адамды тек жаңашыл ұстаз ғана тәрбиелей алады». Менің түсінігім бойынша – мұғалім мамандығына жасандылық жүрмейді, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді. Өнегелі адамды тек өнегелі ұстаз ған тәрбиелей алады, сонда ғана, жастар болашағының шоқтығы биік болмақ. Сол ұлы тәрбиелі жолда шаршамайық, ізгілік нұрын себуші, жол нұсқаушы ұлағатты, ұзтаздар.