«Волейбол ойынын оқыту әдістемесі»(оқу-әдістемелік құрал)

«Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі» мемлекеттік мекемесі

«Т.Кенжебаев атындағы орта мектеп» комуналдық мемлекеттік мекемесі

«Волейбол ойынын оқыту әдістемесі»

(оқу-әдістемелік құрал)

Құрастырған: Серік Е.С

2024-2025 жыл

Тақырыбы: «Волейбол ойынын оқыту әдістемесі»

Құрастырушы: Серік Е.С. «Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі» мемлекеттік мекемесі

«Т.Кенжебаев атындағы орта мектеп» комуналдық мемлекеттік мекемесі

Рецензент:

Әдістемелік құрал: Бұл оқу-әдістемелік құралдың негізгі мақсаты – волейбол ойынының негіздерін үйретуде педагогтарға, жаттықтырушыларға және студенттерге теориялық және практикалық білім беру. Құралда волейболдың негізгі ережелері мен техникалары, ойыншылардың дағдыларын жетілдіру үшін қолданылатын жаттығулар, сондай-ақ ойынның тиімді әдіс-тәсілдері туралы кеңінен айтылған. Сонымен қатар, құралда волейболды оқыту әдістемелері мен жаңа технологияларды қолдану туралы ақпараттар берілген.

Құралдың ерекшеліктері:

1. Жүйелілік: Оқытудың барлық кезеңдері толық қамтылған.

2. Практикалық жаттығулар: Волейболдың әртүрлі техникаларын үйренуге арналған жаттығулардың толық жинағы.

3. Жаңа әдістер: Заманауи технологиялар мен әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы волейболды оқытудың тиімділігі арттырылады.

4. Тәрбиелік аспект: Волейболдың командалық рухты, жауапкершілікті және тәртіпті қалыптастырудағы рөлі қарастырылған.

МАЗМҰН

1. Кіріспе..............................................................................................................................5

- Волейбол ойынының анықтамасы, тарихы және дамуы.

- Волейболдың физикалық, әлеуметтік және тәрбиелік маңызы.

2. Волейболдың негізгі ережелері...................................................................................6

- Ойынның мақсаты мен негізгі ережелер.

- Волейболдағы ұпай есептеу жүйесі.

- Ойыншылардың рөлі мен міндеттері.

3. Волейболдың негізгі техникалық дағдылары.........................................................8

- Қабылдау: Допты қабылдау әдістері және техникасы

- Пас беру: Допты берудің негізгі әдістері мен тәсілдері.

- Соққы жасау: Атака, допты күшті және дәл соғу әдістері.

- Блоктау: Қорғаныс техникасы мен блокты тиімді пайдалану.

- Қорғау: Қарсыластардың соққыларынан қорғау әдістері.

4. Волейболда тактикалық әдістер мен стратегиялар..............................................10

- Шабуыл тактикасы: Шабуылшы мен ойыншының бірлескен жұмысы.

-Қорғаныс тактикасы: Қарсыласты тиімді қорғау және контратакаларды ұйымдастыру.

- Топтық тактика: Топтық ынтымақтастық арқылы ойын барысын басқару.

-Ойын алаңының дұрыс пайдалану: Ойын алаңында дұрыс позициялау және ауысу.

5. Волейболды оқыту әдістемесі....................................................................................17

- Волейболды үйретудің кезеңдері мен әдіс-тәсілдері.

- Әр түрлі жастағы оқушыларға арналған жаттығулар мен ойындар.

- Жеке және топтық дағдыларды дамыту үшін тиімді әдістер.

6. Волейболдағы физикалық дайындық және жаттығулар....................................23

- Физикалық шыдамдылық, жылдамдық және күш жаттығулары.

- Волейболға тән бұлшықет топтарын дамытуға арналған жаттығулар.

7.Қорытынды

- Волейболды оқытудағы маңызды әдіс-тәсілдер мен ұсыныстар.

- Оқушылардың техникалық және тактикалық дағдыларын жетілдіру үшін тиімді оқу әдістемелерін пайдалану.

- Волейболдың тәрбиелік, әлеуметтік және дене тәрбиесі үшін маңызы.

8. Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Волейбол — бұл екі командадан тұратын командалық ойын, оның негізгі мақсаты — қарсыластың алаңына допты түсіріп, ұпай жинау. Ойын алаңы ортадан бөлінген тор арқылы екі жартыға бөлінеді, әр командада 6 ойыншы болады. Ойыншылардың міндеті — допты қарсыластың алаңына жіберіп, оның тор арқылы өтпеуін немесе жерге түсуін қамтамасыз ету. Волейбол динамикалық және техникалық тұрғыдан жоғары деңгейде дамыған спорт түрі болып табылады.

Волейболдың пайда болуы 1895 жылға дейінгі кезеңге байланысты. Бұл ойын АҚШ-тың Массачусетс штатында, Уильям Морган есімді физикалық тәрбие мұғалімі тарапынан ойлап табылған. Ол өзінің жаңа ойын түрін «минтонет» деп атады, және оны алғаш рет халыққа таныстырды. Алғашқы ойында ойыншылар допты қолмен бір-біріне бергенімен, бұл ойынның негізгі принципі уақыт өте келе өзгерді. 1900 жылдары волейбол ойынының ережелері жүйеленіп, 1916 жылы АҚШ-та волейболдың ұлттық федерациясы құрылды. 1947 жылы Халықаралық волейбол федерациясы (FIVB) құрылып, әлемдік деңгейде волейбол спорт түрі ретінде танылды. 1964 жылы волейбол Олимпиада ойындарына ресми түрде қосылды.

Волейбол — денсаулықты нығайтуға арналған тамаша спорт түрі. Бұл ойын кешенді физикалық дайындықты талап етеді, себебі ол жылдамдықты, шыдамдылықты, күшті, икемділікті және координацияны дамытады. Ойын барысында әртүрлі қозғалыстар (жүгіру, секіру, соққы жасау, т.б.) бұлшық ет топтарының жұмысын жетілдіреді. Сондай-ақ, бұл ойын кардиожүйенің жұмысына оң әсер етеді және жалпы дене салмағын сақтауға көмектеседі.

Волейбол командалық ойын болғандықтан, ол қоғамдастықты дамытуға үлкен үлес қосады. Ойынды ойнау кезінде адамдар өзара ынтымақтастық орнатады, бір-біріне көмектесіп, ортақ мақсатқа жету үшін жұмыс істейді. Бұл спорт түрі жас ұрпақты ынтымақтастыққа, жауапкершілікке, өзара құрметке және коммуникациялық дағдыларды жетілдіруге үйретеді.

Волейбол балалар мен жасөспірімдер үшін тәрбиелік құндылықтарға да ие. Ол ойнаушыларға тәртіп, еңбекқорлық, табандылық пен шыдамдылықты үйретеді. Спорттың мақсатына жету үшін жеңістер мен жеңілістерді бірге бөлісу, шыдамдылықпен қабылдау және командалық рухты сақтау өте маңызды. Волейболды ойнау адамның психологиялық жағдайын жақсартып, өзін-өзі сенімділікпен ұстауға көмектеседі. Бұл ойын, әрине, жастардың ғана емес, ересектердің де денсаулығын нығайтуға ықпал етеді, олар үшін сергектік пен энергияның қайнар көзі болады.

Волейболдың негізгі ережелері

Волейбол ойынындағы негізгі мақсат — қарсылас команданың алаңына допты түсіріп, ұпай жинау. Бұл мақсатқа жету үшін команда әр түрлі тактикалар мен техникаларды қолдана отырып, допты дәл әрі тиімді түрде қарсыластың алаңына жіберуі тиіс. Ойынның негізгі ережелеріне сәйкес, доп тор арқылы өтпеу керек, сонымен қатар әр команда ойыншының максималды саны мен алаңдағы қозғалыс тәртібі сақталуы тиіс. Негізгі ережелер:

1. Ойын алаңы мен команда саны:

- Волейбол алаңы 9 м ұзындығы және 18 м ені бар алаңнан тұрады. Ойын алаңы ортадан тор арқылы бөлінеді.

- Әр командада 6 ойыншы болады, оның ішінде 3 ойыншы алдыңғы қатарда, 3 ойыншы артқы қатарда болады.

- Әр ойыншының міндеті — өз аймағында өз рөлін дұрыс орындау және командалық іс-қимылдарға қатысу.

2. Допты қабылдау және жіберу:

- Ойын кезінде доп тек қолмен қабылданып, жіберілуі тиіс. Аяқпен ойынға қатысуға болмайды, тек қана қорғаушыларға допты аяқпен тосып алу рұқсат етілген.

- Команда бір кезеңде 3 рет допты өз алаңында қабылдай алады. Бұдан кейін доп қарсылас алаңына жіберілуі тиіс.

3. Қызметтік ойын (серверлік) ережесі:

- Ойынның әр кезеңін (сет) бастау үшін команда бір ойыншыны сервис (қызметтік соққы) үшін тағайындайды.

- Сервер допты алаңның ар жағындағы сервистік аймақтан (қызмет көрсету аймағы) қарсылас алаңына соғуы тиіс.

- Егер сервер допты алаңның артық бөлігіне соғып жіберсе немесе қарсыласқа қателік жасап, допты алаңның тыс жеріне жіберсе, қарсылас команда ұпай алады.

4. Ойынның кезеңдері мен ұпай жүйесі:

- Волейбол ойыны 3 немесе 5 кезеңнен (сеттен) тұрады. Әр кезеңде 25 ұпай жинау керек, бірақ кез келген кезеңнің ұпайы 2 ұпай артық болуы тиіс (мысалы, 26-24).

- Егер ойынның шешуші кезеңі (5-сет) болса, онда ол 15 ұпайға дейін ойналады.

- Ойыншы немесе команда әрбір ұпай үшін қолмен соққы жасап, қарсыластың алаңына допты жеткізеді.

5. Қолдануға болмайтын әрекеттер:

- Команданың бір ойыншысы бір уақытта бір допты бірнеше рет соқпайды (әр ойыншы тек бір рет қолмен допты соға алады).

- Ойыншы торға қолын тигізуге немесе қарсылас алаңына допты өту кезінде торды бұзуға болмайды.

- Ойыншылар торды, алаңды немесе қарсылас команданың ойыншысын бөгемейді.

6. Жауапты және қорғаныс әрекеттері:

- Команданың негізгі міндеті — қарсылас командадан келген допты дұрыс қабылдап, өз алаңына жібермей қорғау.

- Ойыншының міндеті — әр түрлі соққылармен өз алаңындағы допты қабылдауға мүмкіндік бермеу, тек өз алаңында қорғаушылық әрекеттер жасау.

- Командалық шабуылдар мен қорғаныс тактикасын жетілдіріп, қарсыласқа әр уақытта қысым жасау.

7. Ойыншылардың ауысуы:

- Ойыншылар қызмет көрсету мен қорғаныс арасындағы рөлдерінде ауысу жасайды.

- Әрбір ауысу соңында команда ойыншыларын жаңа орындарға ауыстырып отырады, бұл ойынның тактикалық жағынан пайдалы болады.

8. Шығарылған ойыншы мен қайта қосылу:

- Егер ойыншы жарақат алған жағдайда, оны орын ауыстыру арқылы алмастыруға болады. Бірақ ойыншы ойынды қайта бастап қатысқан кезде, ол техникалық ережелер бойынша ауысу жасау үшін қайтадан орын ауыстыруы тиіс.

Волейбол ойынында негізгі ережелерді сақтау, ойыншының техникалық деңгейін көтеру және командалық әрекеттерді үйлестіру өте маңызды. Осы ережелерді дұрыс қолдану ойынды қызықты, әрі тең деңгейде өтетін спорт түріне айналдырады.

Волейбол ойынында ұпай есептеу жүйесі ойынның негізгі элементі болып табылады. Ойынның нәтижесі әр команданың қанша ұпай жинағанына байланысты анықталады.

1. Ұпай есептеу жүйесі:

- Волейболда қазіргі кезде ралли-апел жүйесі қолданылады, яғни ұпай әр ралли (доптың ойын алаңында қозғалып, бір командадан екінші командаға өткен кезеңі) аяқталған сайын есептеледі. Яғни, бір команда ұтып алған әрбір ралли ұпай әкеледі.

- Сет ұпай жүйесі:

- Ойын 3 немесе 5 сеттен тұрады. Әрбір сет 25 ұпайға дейін ойналады, бірақ кез келген сет 2 ұпай айырмашылығымен аяқталуы керек (мысалы, 26-24).

- Шешуші сет (5-сет) 15 ұпайға дейін ойналады, бірақ ол да 2 ұпай айырмашылығымен аяқталуы тиіс.

- Ұпай берудің ережелері:

- Әрбір команда өз кезегінде сервис жасап, ұпай жинайды.

- Егер команда ралли барысында қарсыластың алаңына доп түсірсе немесе қарсылас команда қателік жасап, допты алаңнан тысқа шығарып жіберсе, ұпай ұтып алады.

2. Ойыншылардың рөлі мен міндеттері:

Волейбол ойынында әр ойыншының өз рөлі бар, және олардың міндеттері әртүрлі жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Әр ойыншының міндеттері мен рөлі команданың жалпы стратегиясына сәйкес болуы керек.

1. Сервисті қабылдау (қабылдаушы):

- Қабылдаушының міндеті — қарсылас командадан келген допты дұрыс қабылдап, оны басқа ойыншыға беруге дайындау.

- Ол допты қарсыластарының алаңына қайтаруға дайын болу керек, мүмкіндігінше жеңілдік жасау үшін.

2. Сервис жасаушы (сервер):

- Ойыншының міндеті — сервис аймағынан допты алаңға дәл және тиімді түрде жіберу. Ойыншының басты мақсаты — қарсылас командаға қиындық туғызатын соққы жасау.

- Сервердің күшті жақтары — допты жылдам немесе бұрылыс жасай отырып беру, қарсыласқа күтпеген жерден соққы жасау.

3. Шабуылшы (нападающий):

- Шабуылшының негізгі міндеті — допты қарсылас алаңына соғу. Ойыншы осы уақытта оның жоғары деңгейде дәлдігі мен күшін арттыру керек.

- Ол ойын кезінде өз алаңында шабуыл жасауға, сонымен қатар қарсылас шабуылын қайтаруға дайын болуы тиіс.

4. Қорғаушы (защитник):

- Қорғаушының міндеті — қарсылас команданың шабуылдарын қайтару. Ол допты өз алаңына жібермеу үшін бар күшін салады.

- Қорғаушының басты рөлі — жоғары секіру мен ұшақ соққыларын пайдаланып, допты тор арқылы қайта қайтара алу.

5. Ортадағы ойыншы (центровой):

- Ортадағы ойыншы тордың алдында, оның басты міндеті — блоктау мен қарсыластың күшті шабуылдарын тоқтату.

- Ол сонымен қатар пас беруді және шабуыл жасау үшін ортадағы қимылдарды орындауды қамтамасыз етеді.

6. Либеро (қорғаушы) - Либеро — арнайы рөлге ие ойыншы, ол тек қана қорғаныс үшін алаңда болады. Оның міндеті — қабылдауды орындау, қарсылас шабуылынан кейінгі соққыларды тиімді қабылдау.

- Либеро басқа ойыншыларға допты беру міндетін атқара алмайды, бірақ өзінің кәсіби дағдылары арқасында қорғауды жақсартады.

Волейбол ойынында әр ойыншының рөлі мен міндеттері нақты түрде белгіленген, және олардың ұжымдық жұмысы ойынның нәтижесіне ықпал етеді. Ойыншылардың әртүрлі рөлдері мен міндеттері команданың стратегиялық жоспары мен тактикасына сай орындалады, сондықтан да әркімнің жұмысы маңызды болып табылады. Сонымен қатар, волейбол ойынындағы ұпай есептеу жүйесі нақты әрі әділ болып табылады, бұл ойынның әрбір кезеңін қызықты және тартымды етеді.

Волейболдың негізгі техникалық дағдылары

Волейбол ойынында әр ойыншының өзінің жеке техникалық дағдылары болуы керек. Бұл дағдылар ойынның барысына және команданың жеңісіне әсер етеді. Волейболдың негізгі техникалық дағдылары мен олардың әдістері:

1. Қабылдау: Допты қабылдау әдістері және техникасы

Қабылдау — волейболдағы маңызды техникалық дағды, өйткені дұрыс қабылданған доптың арқасында команда келесі тактиканы жүзеге асыра алады.

- Қабылдау әдістері:

- Ашық алақанмен қабылдау (сервисті немесе қарсылас командадан допты қабылдау кезінде қолдың ашық болуы).

- Қолды біріктіріп қабылдау (жоғары немесе төменнен соққыларды қабылдау кезінде қолдар біріктіріледі).

- Таяу және алыс қабылдау (доптың келу бағытына байланысты ойыншының алақаны мен қолы дұрыс орналастырылады).

Қабылдау кезінде негізгі назарды допты қауіпсіз әрі тиімді қайтаруға, командаға оңтайлы пас беру үшін дайындық жасауға аудару керек.

2. Пас беру: Допты берудің негізгі әдістері мен тәсілдері

Пас беру — волейболда маңызды рөл атқарады, өйткені ол команданың шабуылына бастама береді.

- Пас берудің әдістері:

- Төменнен пас беру (қабылдау әдісімен ұқсас, алақанды біріктіріп, допты күшті әрі дәл беру үшін қолдың біртұтас қозғалысы).

- Жоғары пас беру (қолды жоғары көтеріп, допты жоғарыдан беруді талап етеді).

- Артқа пас беру (ортадағы ойыншыға немесе шабуылшыға өткізу үшін қолданылатын пас).

Дұрыс пас беру үшін ойыншының позициясы мен дене жағдайы өте маңызды. Пас беру кезінде доптың жылдамдығы мен бағыты шабуылшылардың қолына оңтайлы түрде түсетіндей болуы керек.

3. Соққы жасау: Атака, допты күшті және дәл соғу әдістері

Соққы жасау волейболда ең маңызды элементтердің бірі болып табылады, себебі ол команданың қарсылас алаңына қысым жасау үшін қолданылады.

- Соққы жасаудың әдістері:

- Жоғары соққы (атака): Допты тор арқылы жоғарыдан соғу, бұл өте күшті және дәл болу керек. Ойыншының секіру биіктігі мен қолының қозғалысы маңызды.

- Қарама-қарсы соққы (дайындыққа қайта соққы): Қолды жоғары ұстап, тор арқылы қарсыластың алаңына бағыттау үшін қолданылатын әдіс.

- Соққы жасау кезінде маңызды моменттер: Соққының бағыты мен күшін дұрыс есептеу, соққының дұрыс орындалуы үшін ойыншының көзқарасы мен дене қалпының дұрыс болуы керек.

4. Блоктау: Қорғаныс техникасы мен блокты тиімді пайдалану

Блоктау — волейболдағы қорғаныс техникасы. Бұл әдіс қарсыластың күшті соққыларын тоқтату үшін маңызды.

- Блоктау әдістері:

- Тікелей блоктау: Доптың қарсыластың алаңына шығуын тоқтату үшін қолды жоғары бағыттап, оның ұшқан бағытын өзгерту.

- Қарама-қарсы блоктау: Блоктау жасаушы қарсылас ойыншының соққысын қайтару үшін екі қолды бір уақытта жоғары ұстайды.

- Блоктау кезінде назар аудару қажет: Блоктау кезінде команданың жақсы үйлесімділігі маңызды. Блоктау ойыншысы әрқашан доптың бағытын болжауға тырысуы тиіс.

Блоктау техникасын меңгеру волейболшының қорғаныс қабілетін арттырады және командаға тиімді ойын ұйымдастыруға көмектеседі.

5. Қорғау: Қарсыластардың соққыларынан қорғау әдістері

Қорғау — волейбол ойынында қарсыластардың соққыларынан сәтті қорғану үшін пайдаланылатын техникалық дағды. Бұл дағды ойыншының қолдарын дұрыс ұстап, қозғалыстарын үйлестіре отырып, қарсылас алаңына дұрыс бағытта әрекет жасауына көмектеседі.

- Қорғау әдістері:

- Төменгі қорғаныс: Доптың төменнен келуін қабылдап, оны қайта жіберу үшін қол мен аяқтың дұрыс қозғалысы маңызды.

- Жоғарғы қорғаныс: Допты қолдың ашық алақанымен қабылдап, оны басқа ойыншыға беру үшін пас жасау.

- Жартылай қорғау: Жартылай қорғау әдісі арқылы ойыншы қарсылас соққыларын орталықтағы алаңда тоқтатып, қажет болған жағдайда қимылдарды өзгертіп, блоктау жасауға дайын болады.

Қорғау кезінде ойыншының физикалық дайындық деңгейі маңызды: ол жылдам және дәл қимылдар жасауға қабілетті болуы керек.

Волейбол ойынында негізгі техникалық дағдылардың дұрыс меңгерілуі команда үшін өте маңызды. Қабылдау, пас беру, соққы жасау, блоктау және қорғау сияқты дағдылар ойынның сапасын арттырып, команданың жеңісіне ықпал етеді. Әр ойыншының осы дағдыларды меңгеру арқылы ұжымдық үйлесімділікті нығайтуы маңызды.

Волейболда тактикалық әдістер мен стратегиялар

Шабуыл тактикасы: Шабуылшы мен ойыншының бірлескен жұмысы

Шабуыл — волейболдағы ең маңызды тактикалық элементтердің бірі болып табылады. Ойыншылардың бірлескен әрекеті, соның ішінде шабуылшы мен пас берушінің дұрыс үйлесімі, ұпай алу үшін өте маңызды. Бұл жерде шабуылдың тиімділігін арттыру үшін әртүрлі әдістер қолданылады.

1. Шабуылшы мен пас берушінің үйлесімді жұмысы

- Пас беру мен шабуылдың байланысы: Шабуылшы мен пас беруші бір-бірін жақсы түсініп, әрдайым дұрыс үйлесімде жұмыс істеген жағдайда, олар шабуылды күшейте алады. Пас беруші шабуылшыға допты дәл және тиімді түрде береді, ал шабуылшы пасқа сәйкес өз қозғалысын жасайды.

- Уақытты дәл таңдау: Шабуылшы мен пас беруші арасындағы үйлесімділік ойын уақытын дұрыс қолдануға мүмкіндік береді. Допты беру мен соққы жасау арасында қатаң уақыт шегі бар, сондықтан пас беруші шабуылшының қозғалысын алдын ала біліп, дұрыс уақытпен допты жібереді.

2. Шабуылдың түрлі әдістері

- Жылдам шабуыл: Бұл шабуыл түрінде пас беруші мен шабуылшының арасындағы байланыс өте жылдам болуы керек. Жылдам пас беріледі және шабуылшы тордың үстінен немесе жанынан соққы жасайды. Бұл әдіс қарсыластың қорғанысын шатастыруға мүмкіндік береді.

- Күшті соққы жасау (атака): Бұл әдісте шабуылшы допты күшті соғуға тырысады, сондай-ақ соққының бағытын өзгерту арқылы қарсылас қорғанысын бұзуға болады. Күшті соққы көбінесе қарсылас блоктарын бұзып, ұпай алуға мүмкіндік береді.

- Төменнен соққы жасау: Төменнен соққы жасау, немесе допты тордың төменгі жағына лақтыру — қарсылас қорғанысын бұзу үшін қолданылатын әдіс. Бұл әдіс көбінесе дайын емес қарсыластарға қарсы тиімді болады.

3. Шабуылшының алаңда дұрыс қозғалысы

- Алаңда қозғалу: Шабуылшы өз қозғалыстарын дұрыс жоспарлап, әрдайым дайын болуы керек. Қарсылас қорғанысын адастырып, алаңды дұрыс пайдалану арқылы шабуылшы өз позициясын өзгертіп, тиімді соққы жасай алады.

- Жоғарыдан соққы жасау: Шабуылшы допты жоғарыдан соққанда, ол көп жағдайларда күшті және дәл соққы жасау үшін тордың үстінен секіреді. Бұл әдіс шабуылшының жақсы биіктікке көтерілуін талап етеді, ал оны дұрыс орындау ойыншыға үлкен артықшылық береді.

4. Шабуылдың комбинациялық түрлері

- Комбинациялық шабуылдар: Шабуылшылар мен пас беруші арасындағы үйлесім мен әртүрлі комбинацияларды қолдану команданың шабуылын әлдеқайда тиімді етеді. Шабуылшылардың бір-біріне қосымша қозғалыстары мен пас берушінің қателеспей дұрыс шешім қабылдауы — шабуылдың күшін арттырады.

- Торға көп ойыншының қосылуы: Шабуыл кезінде бірнеше ойыншының бір мезгілде соққы жасауға ұмтылуы қарсыластың қорғанысын шатастырып, шабуылға үлкен күш қосады.

5. Қарсылас қорғанысын талдау

- Қорғаныс әлсіз жерлеріне шабуыл жасау: Шабуылшы ойын барысында қарсыластың әлсіз жерлерін іздеп, сол аймақтарға соққы жасауға тырысады. Әсіресе, қарсылас қорғанысы әлсіз бағытта тұрған жағдайда, шабуылшылар сол бағытты таңдауы керек.

- Қарсыластың блоктауын айналып өту: Шабуылшының блоктау жасаушы ойыншыны дұрыс талдап, оны айналып өту немесе блоктың үстінен соққы жасау мүмкіндігін ескеру — өте тиімді стратегия.

Шабуыл тактикасы — волейболда табысты ойын үшін маңызды аспект. Шабуылшы мен пас берушінің үйлесімді жұмысы, алаңда дұрыс қозғалу және түрлі шабуыл әдістерін қолдану команданың ұпай алу мүмкіндігін арттырады. Шабуылшылардың қарсылас қорғанысын адастыру және белгілі бір аймақтарды тиімді пайдалану қабілеті жеңіске жетудің кілті болып табылады.

Қорғаныс тактикасы: Қарсыласты тиімді қорғау және контратакаларды ұйымдастыру

Волейбол ойынында қорғаныс тактикасы — команданың табысты ойынының маңызды бөлігі. Қорғаныс кезінде команда қарсыластың соққыларын тиімді блоктап, допты қабылдауға дайын болуы керек. Қорғанысқа қатысты бірнеше негізгі стратегияларды қарастырайық.

1. Қарсыласты тиімді қорғау

Қорғаныс жүйесінің негізгі мақсаты — қарсылас командаға ұпай бермей, өз командасының шабуылына мүмкіндік жасау. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін:

- Қорғаныс сызығы: Ойыншылардың қорғаныс кезінде дұрыс орналаса білуі өте маңызды. Әдетте, ойыншылар тордың артында, алаңның терең бөлігінде орналасады. Олардың міндеті — допты қабылдауға дайын болу, қарсыластың соққыларын блоктау немесе кері қайтаратын пасқа дайын болу.

- Блоктау техникасы: Блоктау — бұл қарсыластың соққысын кедергі жасау арқылы өткізбеу әдісі. Блоктау үшін ойыншы торға жақын тұрып, жақсы секіру мен қолдарын дұрыс қойып, қарсыластың допты соғуына кедергі жасайды. Бұл қарсыластың шабуылын тоқтатуға мүмкіндік береді.

- Таңдалған блок: Блоктау кезінде ойыншы нақты бір аймақты жабуы керек. Әрдайым ойыншылар арасындағы қарым-қатынас пен синхронды жұмыс маңызды, себебі қарсылас бірнеше бағытта соққы жасау мүмкіндігіне ие болады.

2. Контратакаларды ұйымдастыру

Контратаканың тиімді болуы үшін, ойыншылар қорғанысты дұрыс орындай отырып, бірден шабуылға өтуі керек. Бұл — ойынның динамикасын басқаруға мүмкіндік беретін негізгі элемент. Контратакаларды ұйымдастыру үшін:

- Қорғанысты тиімді өткізу: Қорғаныс кезіндегі маңызды сәт — допты дұрыс қабылдау және тез арада шабуылға шығу. Допты қабылдап алған соң, ойыншылар дереу шабуыл ұйымдастыру үшін пас берушімен үйлесімді түрде жұмыс істеуі керек.

- Пас берудің жылдамдығы: Қорғаныс әрекетінен кейін пас беруші мүмкіндігінше жылдам пас беруге тырысуы керек. Бұл қарсыластың қорғанысын ұйымдастыруға уақыт бермейді және командаға жылдам контратака жасау мүмкіндігін береді.

- Қорғаныс пен шабуылдың үйлесімі: Қорғаныс әрекеттерінен кейінгі контратака үшін шабуылшылар алаңды дұрыс пайдалану керек. Бұл әрдайым қарсылас қорғанысын бұзып, қарсыластың күтпеген жерінен соққы жасауға мүмкіндік береді.

3. Қорғаныстың әдістері мен құралдары

- Допты дұрыс қабылдау: Қорғаныс кезінде ойыншылар допты дұрыс қабылдап, сол арқылы шабуыл жасауға дайын болуы керек. Қабылдаудың негізгі түрлері:

- Тікелей қабылдау (Digging): Бұл әдіс негізінен төменнен соққы жасалған допты қабылдағанда қолданылады. Қолдар тік болуы керек, ал аяқтар жақсы қимылдап, теңгерімді сақтау қажет.

- Блоктауды пайдалану: Блоктау — қарсыластың соққыларын бұзу үшін қолданылатын негізгі құралдардың бірі. Бұл әдіс қарсылас шабуылшысы торға жақындаған кезде жүзеге асырылады.

4. Қорғаныс пен контратаканың байланысы

Қорғаныс пен контратаканың арасында тығыз байланыс болуы керек. Қорғаныс кезінде ойыншылар өз аймақтарында жауапкершілікті бөлісіп, бірін-бірі қолдап отыруы қажет. Ойыншылардың келесі қадамдары тиімді болуы керек:

- Допты қабылдау және жылдам қайта беру: Қорғаныс кезеңінде допты қабылдағаннан кейін, ойыншылар оны жылдам әрі дәл қайтарады. Бұл қарсыласты ұстап қалмай, шабуылға дайын болуға мүмкіндік береді.

- Позициялық ауысу: Қорғаныстан шабуылға өту кезінде ойыншылар дұрыс позицияға ауысып, шабуылдың күші мен бағытын таңдайды. Жақсы ұйымдастырылған позициялық ауысу контратаканың тиімділігін арттырады.

5. Қорғаныстың негізгі элементтері

- Алаңды тиімді пайдалану: Қорғаныс кезінде алаңның әрбір аймағын дұрыс пайдалану өте маңызды. Тордың алдында тұрып, ойыншылар қарсыластың соққыларын бақылап, соққы бағытын болжауға тырысады.

- Қарсыластың шабуылын талдау: Қорғаныс ойыншылары қарсыластың шабуылын жақсы талдап, олардың ойын әдістеріне қарсы өздерінің әрекеттерін алдын ала жоспарлайды.

Волейболдағы қорғаныс тактикасы — команда үшін маңызды элемент болып табылады. Қорғаныс кезеңінде ойыншылардың дұрыс орналасуы, блоктау техникасы, допты тиімді қабылдау және контратаканы ұйымдастыру ойындағы шешуші сәттер болуы мүмкін. Қорғаныс пен шабуылдың үйлесімді жұмысын арттыру арқылы команда қарсыласқа үлкен қысым жасап, ұпай жинау мүмкіндігіне ие болады.

Топтық тактика: Топтық ынтымақтастық арқылы ойын барысын басқару

Волейбол ойынында топтық тактика — команданың бірлескен жұмысын ұйымдастыруға негізделген маңызды стратегиялардың бірі. Бұл тактика ойыншылардың өзара үйлесімді әрекетінен туындайды және команданың табысты ойынына үлкен әсер етеді. Топтық ынтымақтастық арқылы ойын барысын басқару келесі элементтерден тұрады:

1. Командалық үйлесім мен өзара көмек

Волейболда топтық тактиканың негізі — ойыншылардың бір-біріне деген сенімділігі және үйлесімді әрекет етуі. Әр ойыншы өз рөлін толыққанды орындап, басқа ойыншылардың әрекеттерін қолдауы тиіс. Ойыншылар арасындағы тиімді қарым-қатынас ойынның жалпы барысын жеңілдетеді.

- Қарым-қатынас: Ойын барысында ойыншылардың үнемі қарым-қатынаста болуы өте маңызды. Бұл ауызша және дене тіліндегі белгілерді пайдалану арқылы жүзеге асады. Мысалы, ойыншылар бір-біріне көмек көрсету үшін дауыстап хабарлайды немесе қолмен белгілі бір бағытты көрсетеді.

- Рөлдерді бөлу: Әр ойыншының міндеті мен рөлі алдын ала анықталған болуы керек. Қорғаныс, шабуыл немесе пас беруші рөлдерін анықтап, ойыншылардың өзара әрекеттесуіне бағыт беру керек.

2. Қорғаныс пен шабуылдың үйлесімділігі

Топтық тактикада қорғаныс пен шабуылдың үйлесімді жұмыс істеуі өте маңызды. Егер команда қорғаныста жақсы жұмыс істесе, бұл шабуылға жылдам өтуге мүмкіндік береді, ал егер шабуылда тиімді болса, қорғанысты ұйымдастыру жеңілдейді. Қорғаныс кезінде, мысалы, блокты орындағаннан кейін, ойыншылар дереу шабуылға дайын болуы керек.

- Қорғаныстан шабуылға көшу: Команда тек қорғаныс орындап қана қоймай, шабуылға да дайын болуы керек. Қорғаныс жасағаннан кейін жылдам әрі тиімді шабуыл ұйымдастыру үшін топтық ынтымақтастық қажет.

3. Топтық тактика мен ауысулар

Волейболдағы топтық тактикада ойыншылардың әртүрлі ауысуларды дұрыс орындауы маңызды. Ойын барысында позицияларды ауыстыру кезінде ойыншылар бір-біріне көмек көрсетуі және сол арқылы ойынның қарқынын реттеуі қажет.

- Позицияларды ауыстыру: Әр ойыншының өз рөліне сәйкес позицияларды жылдам ауыстыруы маңызды. Мысалы, қорғаушы ойыншы допты қабылдап, оны тура шабуылшыға жібергенде, шабуылшы торға қарай жылжи бастайды. Бұл ауысу жылдам әрі тиімді болуы тиіс.

- Жинақы әрі синхронды қозғалыс: Ойыншылардың қозғалысы бірдей жылдамдықпен және үйлесімді болуы керек. Ойыншылар бір-бірін алдын ала болжай отырып, алаңда дұрыс орналасып, ауысуларды бірге жасайды.

4. Топтық ынтымақтастық және қарсыласқа қарсы әрекет ету

Топтық тактика қарсылас команданың әрекетіне дер кезінде жауап беруді талап етеді. Команда мүшелері бір-бірін бақылап, қарсыластың күшті жақтарына қарсы әрекет жасау үшін бірге жұмыс істеуі керек.

- Қарсыласты талдау: Ойыншылар қарсыластың әлсіз жақтарын анықтап, оларды пайдалануға тырысады. Команда мүшелері бір-біріне осы жайлы ақпарат беріп, қарсыласқа қысым жасау үшін топ ретінде әрекет етеді.

- Қарсыластың әрекетіне қарсы тактика: Қарсыластың шабуылдарын бақылап, олардың әр қадамын талдай отырып, өздерінің тактикаларын сол бойынша құрастыру. Мысалы, қарсыластың қуатты соққыларынан қорғану үшін барлық ойыншылар топ болып қорғанысқа өтеді.

5. Шабуылдың топтық үйлесімділігі

Шабуыл кезінде барлық ойыншылар бірлесіп жұмыс істеуі керек. Шабуылшының соққысы немесе пас берушінің әрекеті тек жеке әрекет емес, бүкіл команда мүшелерінің үйлесімді жұмысы болып табылады. Топтық тактика бойынша шабуыл кезінде екі немесе үш ойыншы бірдей бағытта әрекет етуі мүмкін, бұл қарсыластың қорғанысын шатастыруға мүмкіндік береді.

- Шабуылшы мен пас берушінің үйлесімді жұмысы: Шабуылшы мен пас берушінің үйлесімді жұмысы кезінде доптың өткізілуі дәл және тиімді болуы керек. Бұл пас беруші мен шабуылшының командалық үйлесімділігін қажет етеді.

- Шабуылшылардың өзара ауысуы: Егер шабуылшы қарсыластың қорғаныс жүйесін бұзбаған жағдайда, басқа шабуылшы ауысып, қорғанысқа өткеннен кейін сол шабуылшы шабуыл жасауы керек.

Топтық тактика — бұл команданың ынтымақтастығы мен үйлесімділігіне негізделген ұтымды стратегия. Команданың табысы тек жеке ойыншылардың қабілеттеріне емес, олардың бір-бірімен әрекет ету қабілетіне байланысты. Топтық ынтымақтастық арқылы ойын барысын басқару, қарсыластарға қарсы тиімді әрекет ету және ойынның нәтижесін жеңіспен аяқтау мүмкіндігін арттырады.

Ойын алаңының дұрыс пайдалану: Ойын алаңында дұрыс позициялау және ауысу

Волейболда ойын алаңының дұрыс пайдалану команда ойыншыларының тиімді әрекет етуі үшін өте маңызды. Ойын алаңында дұрыс позициялау және ауысу команданың тактикалық тиімділігін арттырады және жеңіске жету мүмкіндігін жоғарылатады. Бұл аспектілерді дұрыс орындау ойынның қорғаныс және шабуыл бөлігіне үлкен әсер етеді.

1. Ойын алаңында дұрыс позициялау

Ойыншылар алаңда әртүрлі рөлдер мен тапсырмаларды орындау үшін белгілі бір позицияларда тұрады. Әрбір ойыншының алаңдағы орнын дұрыс таңдау оның міндеттерін жақсы орындауына мүмкіндік береді.

- Қорғаныс және шабуыл позициялары: Қорғаныс кезінде ойыншылардың алаңдағы орны белгілі бір заңдылықтарға негізделеді. Мысалы, артқы қатардағы ойыншылар алаңның орталық және қаптал аймақтарын бақылап, допты қабылдауға дайын болуы тиіс. Ал алдыңғы қатардағы ойыншылар блоктау және соққы жасау үшін дұрыс позицияны таңдауы керек.

- Позициялық ауысулар: Волейболда ойыншылардың алаңда ауысуы өте маңызды. Ауысу, әдетте, ойынның әр кезеңінде орын алады, сондықтан әр ойыншының жаңа позицияда қандай міндеттер атқаруы керектігін білгені жөн. Мысалы, қорғаныстан шабуылға ауысу кезінде алдыңғы қатардағы ойыншы торға қарай жылжып, соққы жасауға дайын болуы керек. Шабуылдан кейін қорғанысқа көшу кезінде артқы қатарға ауысу қажет.

- Ойын алаңындағы позицияларды ұстап тұру: Команда әр ойыншыға өзінің орындық аумағын белгілеу үшін жаттығулар мен тактикалық жоспарлар жасауы қажет. Егер команда ойыншылардың әрқайсысына алаңдағы өз орны мен рөлін түсіндірсе, бұл команданың әрекеттерінің үйлесімді болуына мүмкіндік береді.

2. Ауысу және қозғалыс

Ауысу және қозғалыс алаңдағы тиімді әрекеттің негізгі элементтері болып табылады. Ойыншылардың ауысуы мен алаңда дұрыс қозғалысы шабуыл мен қорғанысты жақсартып, қарсыластың әрекетіне жауап беруге мүмкіндік береді.

- Қорғаныстан шабуылға ауысу: Қорғаныстан шабуылға ауысу кезінде ойыншылар алдыңғы қатарға жылжып, қарсылас торына соққы жасауға дайын болуы керек. Бұл ауысуды жылдам әрі тиімді орындау үшін ойыншылардың орын ауыстыруы алдын ала жаттығулармен жаттықтырылуы керек. Шабуыл кезінде пас беруші ойыншының дұрыс позицияға ауысуы, шабуылшының жоғары көтеріліп, допты дәл соғуы өте маңызды.

- Қарсыластың әріптесімен ауысу: Ойын барысында қорғаныс пен шабуылда ауысулар қарқынды түрде болуы тиіс. Ойыншылардың бірін-бірі алмастырып, өз міндеттерін толық орындауы өте маңызды. Егер команда бір ойыншының әрекетін дұрыс толықтырса, қарсыласқа қарсы тиімді әрекет ету мүмкіндігі артады.

- Шабуылшы мен қорғаушының ауысуы: Шабуылшы мен қорғаушының ауысуы әрқашан үйлесімді болуы қажет. Мысалы, шабуылшы сәтсіз соққы жасаған жағдайда, қорғаушы оған жақын орналасып, блоктауға дайын болуы керек. Осылайша, ауысу кезінде әр ойыншы өз рөлін уақытында және дұрыс орындауы керек.

3. Ойын алаңының бөліктерін тиімді пайдалану

Волейбол алаңының әр бөлігін тиімді пайдалану ойынның тактикалық стратегиясына әсер етеді. Ойын алаңының орталық, шеткі және терең аймақтарын пайдалану команданың жеңіске жету мүмкіндігін арттырады.

- Орталық аймақ: Бұл аймақ көбінесе пас беру, шабуыл жасау және қорғаныс үшін пайдаланылады. Әрбір ойыншы ортада өз орнын дұрыс ұстап тұрып, қарсыластың әрекеттеріне уақытында жауап береді.

- Шеткі аймақтар: Шеткі аймақтарда ойыншылар қарсыластардың соққыларынан қорғаныс жасап, контратакаларды ұйымдастырады. Бұл аймақта қорғанысты қамтамасыз ету өте маңызды.

- Қиындыққа толы аймақтар: Бұл алаңның терең аймақтары. Көп жағдайда, ойыншылар бұл жерді ұтымды пайдаланып, ойынның тактикасын өзгерте алады.

4. Позицияларды ауыстыру және үйлесімділік

Волейболдағы барлық ойыншылар бір-бірімен үйлесімді әрекет етіп, алаңда дұрыс ауысуларды жасау керек. Бұл үшін бірнеше аспектіні ескеру керек:

- Позициялардың дұрыс ауысуы: Ойыншылар алаңда әрқашан өз рөлін сезінуі және кез келген уақытта орнын ауыстыра білуі керек. Мысалы, қорғаушы ойыншы өз рөлін қорғаныс ауысымында жақсы атқарып, дәл уақытында шабуылға шығуы қажет.

- Позицияларды ауыстыру кезінде қарым-қатынас: Ойыншылар өзара белсенді байланыс орнатып, бір-біріне көмектесу үшін бір уақытта ауысуларды жасауға бейім болуы керек. Команданың ойыншылары арасындағы түсіністік және үйлесімділік нәтижесінде алаңды дұрыс пайдалану жеңіске жетудің кілті болады.

Волейболда алаңда дұрыс позициялау және ауысу командалық тактиканың маңызды бөлігін құрайды. Әрбір ойыншы алаңдағы орнын дұрыс таңдап, ауысуларды дұрыс жасап, қарсыласты бақылауға алады. Бұл команданың тиімділігін арттырады және ойынның нәтижесіне оң әсер етеді.

Волейболды оқыту әдістемесі

Волейболды оқыту әдістемесі – бұл оқушыларға немесе спортшыларға ойынның техникалық және тактикалық дағдыларын үйрету үшін қолданылатын арнайы тәсілдер мен әдістердің жүйесі. Бұл процесстің мақсаты – ойыншылардың техникалық шеберлігін арттыру, командалық әрекеттерді жетілдіру және жалпы ойынның стратегиясын меңгеру болып табылады.

1. Волейболды үйретудің кезеңдері

Волейболды үйрету бірнеше кезеңнен тұрады, олар оқушылардың физикалық дайындық деңгейіне, жас ерекшеліктеріне және тәжірибесіне байланысты бейімделеді. Осы кезеңдерге сәйкес әртүрлі әдіс-тәсілдер қолданылады.

1.1. Алғашқы кезең (негізгі дағдыларды меңгеру)

Бұл кезеңде оқушыларға негізгі дағдыларды үйретуге бағытталған жаттығулар жүргізіледі. Оқушылар волейбол ойынының қарапайым ережелерін, техникалық дағдыларын меңгереді.

- Қабылдау (пас беру) техникасы: Оқушыларға допты қабылдау, шынтақ пен алақанды дұрыс орналастыру, допты дәл беру дағдылары үйретіледі.

- Соққы жасау техникасы: Қолды дұрыс орналастыру және допты дұрыс соғу әдіс-тәсілдері енгізіледі.

- Жаттығулар: Жеңіл жаттығулар арқылы ойыншылардың дене дайындығы жақсарады (жылдамдық, шыдамдылық, күш).

1.2. Ойын тактикасы мен стратегиясын дамыту кезеңі

Бұл кезеңде ойыншылардың техникалық дағдылары пысықталып, оларды нақты ойын жағдайларында қолдануға үйретіледі. Сонымен қатар, командалық ойынның тактикалық элементтерін игеру қажет.

- Шабуылда тиімді позициялау: Ойыншылардың шабуылға дайындықтары, қарсыласты қай жерден соққы жасау арқылы жеңуге болатыны түсіндіріледі.

- Қорғаныс дағдылары: Қарсыластың соққыларынан қорғаныс жасау және блоктауды үйрету.

- Топтық тактика: Бірлескен ойын әдістерін қолдану, топтық ынтымақтастықты дамыту.

1.3. Жоғары деңгейлі дағдыларды меңгеру кезеңі

Бұл кезеңде ойыншылар толыққанды матчтар өткізіп, ойын барысында қажетті тактикалық қадамдарды автоматты түрде орындауға дағдыланады.

- Қарсыластың шабуылдарын алдын ала болжау: Қарсыластың әрекеттеріне жылдам жауап беру және оларға тиімді контратакалар жасау.

- Соңғы сәттерде шешім қабылдау дағдысы: Үзілістерде жаттықтырушымен талқылаулар арқылы ойынның соңғы минуттарында дұрыс шешімдер қабылдауға үйрету.

1.4. Жоғары нәтижелерге жету кезеңі

Бұл кезеңде ойыншылар жоғары деңгейде ойынға дайын болады. Олар өздерінің дағдыларын жоғары дәрежеде көрсетіп, командалық ойын барысында жеке өздерін де жақсартуға ұмтылады.

- Қарсыластың әртүрлі әдістеріне жауап беру: Бұл кезеңде ойыншылар қарсыластардың түрлі әдістеріне, қимылдарына жауап беруге дайын болуы керек.

- Күрделі тактикалық комбинациялар: Ойыншылар тактикалық комбинацияларды дұрыс қолдануға дағдыланады, оларды ойын барысында үздіксіз жүзеге асырады.

2. Волейболды үйретудің әдіс-тәсілдері

Волейболды үйретудің әдіс-тәсілдері – бұл оқу процессінде қолданылатын түрлі педагогикалық тәсілдер мен жаттығу әдістері. Олар ойыншылардың дағдыларын тиімді дамытуға бағытталған.

2.1. Тікелей әдіс (демонстрация және жаттығу)

Бұл әдіс бойынша жаттықтырушы әрбір техникалық элементті немесе әрекетті нақты көрсету арқылы түсіндіреді, содан кейін оқушылар оны қайтадан орындап, жаттығады.

- Қабылдау, пас беру, соққы жасау техникасы сияқты негізгі дағдылардың барлығы осылай үйретіледі.

2.2. Жаттығулар мен ойындар

Оқушыларға әртүрлі жаттығулар арқылы ойынды үйрету. Әр жаттығу белгілі бір дағдыны жетілдіруге бағытталған. Жаттығулар командалық ойынға айналдыру үшін командалық жұмыстарды да ұйымдастыру керек.

- Қабылдау және пас беру жаттығулары: Оқушылар бір-біріне пас беріп, оны дұрыс қабылдауды үйренеді.

- Шабуыл және қорғау жаттығулары: Команданың қорғаныс және шабуыл әрекеттерін пысықтау үшін арнайы жаттығулар жасалады.

2.3. Ситуациялық әдіс

Бұл әдіс бойынша ойыншылар белгілі бір жағдайларда өздерінің тактикалық және техникалық дағдыларын қолдануға үйренеді. Жаттығу кезінде нақты ойын жағдайлары жасалады, мысалы, қарсылас қысымымен пас беру, торға қарсы соққы жасау.

2.4. Аналитикалық әдіс

Оқушыларға техникалық әрекеттердің әрқайсысының қадамдарын талқылау мен түсіндіру арқылы үйрету. Бұл әдіс арқылы ойыншылар әрбір әрекетті дұрыс орындау үшін қандай қозғалыс, уақыт және күш қажет екенін түсінеді.

- Анализ жасау: Ойын кезінде орын алған қателіктер мен жетістіктер талқыланып, келесі ойын үшін жұмыс жасауға бағытталған.

2.5. Кері байланыс әдісі

Жаттықтырушы ойын кезінде ойыншыларға үнемі кері байланыс беріп, олардың әрекеттерін бағалайды. Бұл әдіс ойыншылардың өз қателіктерінен сабақ алуына және дағдыларын жақсартуына мүмкіндік береді.

- Тікелей пікірлер: Ойыншылардың күшті және әлсіз жақтары туралы нақты пікірлер айту.

2.6. Жеке және топтық жұмыс

Әрбір ойыншы жеке дағдыларын дамыту үшін жеке жаттығулар жасайды. Сонымен қатар, командалық үйлесімділікті жақсарту үшін топтық жаттығулар ұйымдастырылады.

- Жеке жаттығулар: Шабуылшы, қорғаушы сияқты рөлдерге байланысты жеке жаттығулар.

- Топтық жаттығулар: Топтық тактикаларды дамыту үшін топпен жұмыс істеу.

Волейболды оқыту әдістемесі – бұл әдіс-тәсілдердің жүйесі, оның негізгі мақсаты – оқушылар мен спортшыларға ойынның техникалық және тактикалық дағдыларын меңгерту, командалық ынтымақтастықты дамыту. Оқушылардың жаттығу барысында үйренген дағдыларын ойын кезінде дұрыс пайдалану, жаттықтырушының кері байланыс беруі, сондай-ақ ойынның әртүрлі кезеңдерінде тактикалық шешімдер қабылдауды үйрену өте маңызды.

Әр түрлі жастағы оқушыларға арналған жаттығулар мен ойындар – бұл оқушылардың физикалық және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, олардың дамуына, дағдыларын жетілдіруге арналған арнайы жаттығу әдістері. Әр жастағы оқушылардың жеке ерекшеліктері мен қабілеттері бойынша жаттығуларды бейімдеу өте маңызды. Бұл мақалада сіздерге әртүрлі жас топтарына арналған волейбол жаттығулары мен ойындарды ұсынамын.

1. Бастауыш сынып оқушылары (6-10 жас)

Мақсат: Бастауыш сынып оқушыларында негізгі қозғалыс дағдыларын қалыптастыру, қол coordination-ды дамыту және ойынға деген қызығушылықты арттыру.

Жаттығулар:

1. Допты үйкелеп тастау (жеңіл жаттығу):

Оқушылар допты қолымен жерге соғу арқылы жаттығады. Бұл жаттығу балалардың қол координациясын дамытады.

2. Қабылдау жаттығуы (жоғарыдан соғылған допты қабылдау):

Оқушы допты алып, оны жоғарыдан қабылдап, екі қолымен қайтадан ұрып, қатты соққылар жасамай, тек негізгі әрекетті үйренеді.

3. «Допты жолмен өткізу» ойыны:

Оқушылар допты белгілі бір сызықтан өткізіп, бір-біріне беріп, ойын алаңының шекарасында жаттығуды ұйымдастырады. Ойынды топпен немесе жеке жасай алады.

Ойындар:

1. «Допты қағып алу» ойыны:

Оқушылар бірі-біріне допты ату арқылы ойын барысында бір-біріне ұрмай, қателіктер жасамауға тырысады.

2. «Жеңіл доп» ойыны:

Оқушылар алаңда жеңіл допты бір-біріне лақтырып, ұрмай, оны дұрыс қабылдауға дағдыланады.

2. Орта сынып оқушылары (11-14 жас)

Мақсат: Техникалық дағдыларды жетілдіру, ойынға қатысу дағдыларын дамытудың негізін қалайды. Оқушылардың ойынға деген қызығушылығын сақтап, олардың дағдыларын дамыту керек.

Жаттығулар:

1. Қабылдау және пас беру жаттығулары:

Оқушылар бір-біріне пас беріп, қабылдап отырады. Бұл жаттығулардың мақсаты – пас беру техникасын жетілдіру және ойынға қажетті қозғалыс дағдыларын қалыптастыру.

2. «Допты ауыстыру» жаттығуы:

Оқушыларға допты атып, оны қарсыластарының алаңына жетістікті бағытта жеткізу керек. Бұл жаттығу шапшаңдық пен дәлдікті арттырады.

3. Шабуылға дайындық:

Жаттығушы шабуылға шығу үшін дайындық жасап, допты жоғарыдан ұрып, қарсылас қорғанысын бұзуға бағытталған жаттығу.

Ойындар:

1. «Қолмен соққы» ойыны:

Оқушылар екі топқа бөлініп, бір-біріне допты беріп, екі қолмен соққылар жасаған кезде олар жақсы әрекет ету керек.

2. «Пас беру ойындары»

Оқушылар допты беру және қабылдау дағдыларын үйлестіру үшін серіктестерімен бір-біріне пас береді.

3. Жоғары сынып оқушылары (15-17 жас)

Мақсат: Оқушылардың техникасын жоғары деңгейге көтеру, ойынның күрделі элементтерін үйрету және ойынның барлық аспектілерін толық меңгеру.

Жаттығулар:

1. Шабуыл техникасы:

Оқушыларға бірнеше әдіс-тәсілдер арқылы соққылар жасауға үйретіледі. Бұл жаттығу шабуылшы мен қорғаушының қарым-қатынасын дамытуға бағытталған.

2. Қорғаныс жаттығулары:

Қарсыластардың шабуылдарына қарсы тұру үшін арнайы қорғаныс жаттығулары ұйымдастырылады. Оқушылар допты тоқтатып, оның бағыттарын өзгертіп, түрлі жағдайларда қорғауды жетілдіреді.

3. Контратакалық әрекет:

Оқушыларға шабуылдан кейін бірден қорғанысқа ауысып, контратаканы тиімді түрде ұйымдастыру жаттығулары жасалады.

Ойындар:

1. Топтық жарыстар:

Оқушылар бірнеше топқа бөлініп, әр топтың ойыншысына шабуыл мен қорғанысқа қатысты тапсырмалар беріледі. Бұл ойында әр ойыншының өз рөлін орындауы керек.

2. Шабуыл және қорғауды үйлестіру:

Оқушылар әр түрлі жағдайларда шабуыл мен қорғаныс комбинацияларын жасауды үйренеді. Топтық ойындар мен жаттығулар арқылы оларды үйлестіру дағдылары дамиды.

3. Жылдам ойын (аударма):

Оқушылар ойын алаңында қозғалу жылдамдығын арттыру үшін жылдамдық пен шапшаңдықты жетілдіретін жаттығулар мен ойындар өткізеді.

Әр түрлі жастағы оқушылар үшін жаттығулар мен ойындарды бейімдеуде олардың физикалық және психологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет. Бастауыш сынып оқушылары үшін қарапайым жаттығулар мен ойындар тиімді болса, жоғары сынып оқушылары үшін күрделі техникалық дағдылар мен тактикалық элементтер қажет. Әр деңгейдегі оқушылар үшін жаттығулар мен ойындарды дұрыс ұйымдастыру олардың волейболды меңгеру процесін оңтайландырады.

Жеке және топтық дағдыларды дамыту үшін тиімді әдістерді қолдану — оқу процесінің маңызды аспектісі болып табылады. Бұл әдістер студенттердің немесе оқушылардың дағдыларын жан-жақты дамытуға мүмкіндік береді, әрі топтық ынтымақтастық пен жеке жауапкершілікті арттырады. Олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар және оларды дұрыс пайдалану оқу мен тәрбие процесін тиімдірек етеді.

1. Жеке дағдыларды дамыту әдістері.

Жеке дағдылардың дамуы адамның өзіндік жауапкершілігін арттырады, өз мүмкіндіктерін толыққанды көрсетуге мүмкіндік береді. Жеке дағдыларды дамыту үшін төмендегі әдістерді қолдануға болады:

1.1. Оқушының өзін-өзі бақылауы мен өзін-өзі бағалауы

Оқушыларға өз жұмысын тексеруге және өз нәтижелерін бағалауға мүмкіндік беру олардың өзіне деген сенімділігін арттырады. Мұндай әдіс оқушының жеке жауапкершілігін арттырып, дамуын бақылау қабілетін жетілдіреді.

Мысалы:

- Оқушыларға белгілі бір тапсырмаларды орындау үшін уақыт шектеулері қою.

- Өзін-өзі бағалау парақшаларын немесе күнделік жүргізу арқылы өз нәтижелерін сараптау.

1.2. Жеке тапсырмаларды орындау

Жеке тапсырмалар оқушының жеке жұмыс дағдыларын дамытады. Олар өз уақытын тиімді басқаруды үйреніп, нақты нәтижеге жетуге дағдыланады.

Мысалы:

- Жеке есептерді шешу немесе жеке зерттеу жобаларын орындау.

- Жеке жұмыстар мен шығармашылық тапсырмаларды орындау.

1.3. Мақсат қою және оған жету стратегияларын қалыптастыру

Оқушы өзінің алдына нақты мақсаттар қойып, сол мақсатқа жету жолдарын жоспарлауы керек. Бұл дағды олардың оқудағы табысын арттырады.

Мысалы:

- Оқушыға белгілі бір оқу немесе жеке даму мақсаттарын қойып, сол мақсатқа жету жоспарын жасау.

- Мақсатқа жеткенде жетістіктерін мерекелеу арқылы мотивацияны арттыру.

2. Топтық дағдыларды дамыту әдістері

Топтық дағдыларды дамыту ұжымдық жұмысқа үйретеді және оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынас жасау қабілеттерін жетілдіреді. Топтық дағдыларды дамыту үшін төмендегі әдістерді қолдануға болады:

2.1. Топтық талқылаулар мен пікірсайыстар

Топтық талқылаулар мен пікірсайыстар оқушылардың әртүрлі көзқарастарды тыңдап, өз пікірін қорғауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс ұжымдық ойлау мен бірлескен шешім қабылдауға дағдыландырады.

Мысалы:

- Оқушыларға белгілі бір мәселе бойынша пікірсайыс ұйымдастыру.

- Топтық талқылаулар барысында әр қатысушының ойы мен ұсынысын тыңдау.

2.2. Рөлдік ойындар

Рөлдік ойындар топтық ынтымақтастықты дамытудың тиімді әдісі болып табылады. Бұл әдіс арқылы оқушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасау, өз міндеттерін орындау, басқарушылық және келіссөз жүргізу дағдыларын жетілдіреді.

Мысалы:

- Оқушыларға түрлі рөлдер мен міндеттер беріп, нақты жағдайға негізделген тапсырмаларды орындау.

- Топтық рөлдік ойындар арқылы жұмыс істеу (мысалы, кәсіпорындарда басқару немесе қиын жағдайларда шешім қабылдау).

2.3. Топтық жобалар мен тапсырмалар

Топтық жобалар мен тапсырмалар оқушылардың бірлесе жұмыс істеу дағдыларын арттырады, сонымен қатар әркімнің жеке жауапкершілігін сезіндіреді. Оқушылар арасында міндеттерді бөлу, ақпарат жинау, талдау жасау және нәтижені көрсету қабілеттері дамиды.

Мысалы:

- Оқушыларды топтарға бөліп, белгілі бір тақырып бойынша зерттеу немесе шығармашылық жоба жасау тапсырмаларын беру.

- Әр топқа тапсырманың бөлек бөлімін беру, кейін бірлесе нәтижелерді қорытындылау.

2.4. Топтық жұмысқа арналған ойындар

Топтық жұмысқа арналған ойындар бірлікті арттыруға, ұжымдық әрекеттерді үйлестіруге көмектеседі. Бұл ойындар оқушылардың топтық үйлесімділігін жақсартып, өзара қолдау көрсетуге үйретеді.

Мысалы:

- «Ойыншының көзқарасынан» ойыны: топтың әр мүшесі бір тапсырманы орындай отырып, әріптестерінің көзқарасын түсінуі керек.

- Жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін топтың мүшелерінің әрқайсысы бір-біріне көмек көрсетеді.

3. Жеке және топтық дағдыларды біріктіру

Ең тиімді әдіс – жеке және топтық дағдыларды үйлестіре отырып дамыту. Оқушылар бір уақытта жеке жауапкершілікті сезініп, топпен ынтымақтаса отырып жұмыс істеу керек.

Мысалы:

- «Жеке және топтық жоба» әдісі: Оқушылар жеке бастап, содан кейін топтық талқылауға және біріктіруге арналған жұмыс жүргізеді.

- «Өзара бағалау» әдісі: Топ мүшелері бір-бірінің жұмысын бағалап, өзара сындарлы пікірлер береді.

Жеке және топтық дағдыларды дамыту үшін тиімді әдістерді дұрыс пайдалану рдың оқудағы нәтижесін жақсартып, олардың әлеуметтік, коммуникативті

Волейболдағы физикалық дайындық және жаттығулар

Волейбол ойыншысы физикалық дайындыққа ерекше назар аударуы керек, себебі бұл ойын жылдамдықты, төзімділікті және күшті талап етеді. Ойыншылар әртүрлі бағыттарда жылдам қозғалып, жылдам шешімдер қабылдауы қажет, ал бұл үшін тек техникалық қабілеттер жеткіліксіз, дене дайындығы да маңызды. Осы мақсатта волейболда физикалық шыдамдылықты, жылдамдықты, күшті дамытуға арналған жаттығулар ерекше рөл атқарады. Бұл бөлімде біз волейбол ойыншылары үшін тиімді жаттығуларды қарастырамы

1. Физикалық шыдамдылық, жылдамдық және күш жаттығулары

1.1. Шыдамдылық жаттығулары. Шыдамдылық — волейбол ойыншысының басты қасиеттерінің бірі. Ойын барысында ойыншы алаңның барлық бөліктерінде қозғалып, жиі секіреді және жылдам реакцияны қажет етеді. Шыдамдылықты арттыру үшін келесі жаттығуларды орындауға болад- Жүгіру мен секіру жаттығулары:

- Ойыншыларды алаңның бір шетінен екінші шетіне жүгірту немесе әртүрлі бағытта жүріп, жылдамдықты арттыру.

- 20-30 метрлік қашықтыққа бірнеше рет серпілу жаттығулары (секірумен жүгіру).

- Интервальды жаттығулар:

- 30 секунд жүгіріп, 30 секунд демалу. Бұл жаттығу ойыншының максималды жүктемеге шыдамдылығын жақсартады.

- Лестница жаттығуы:

- Лестницамен немесе саты арқылы жүгіріп, жылдамдықты жақсарту. Бұл жаттығу аяқ бұлшықеттерін дамытуға да ықпал етеді.

1.2. Жылдамдық жаттығулары

Волейбол ойынында жылдамдық өте маңызды, өйткені ойыншы жиі қарсыластың қимылдарына дереу жауап беруі қажет. Жылдамдықты дамыту үшін келесі жаттығулар ұсынылады:

- Қысқа қашықтыққа жүгіріп, жылдамдықты арттыру:

- 10-15 метрлік қашықтықты жүгіріп өтеді, әрқашан максималды жылдамдықты көрсетіп.

- Әр жаттығудан кейін толық демалу кезеңі болуы керек, одан кейін жаттығуды қайталау.

- Реакция жаттығулары:

- Топпен жұмыс жасау кезінде жаттықтырушы немесе басқа ойыншы белгі береді, ойыншы сол белгіге сәйкес реакция жасап, ең жылдам қимыл жасау керек.

1.3. Күш жаттығулары. Волейболдағы күш жаттығулары аяқ бұлшықеттерін, қол мен арқаны дамытуға бағытталған. Күш — секіруді, соққыларды және қарсыласты блоктауды тиімді орындау үшін өте маңызды. Күшті дамыту үшін келесі жаттығулар ұсынылады:

- Аяқ бұлшықеттерін дамыту жаттығулары:

- Приседания (отырғызып тұру): Аяқ бұлшықеттерін дамыту үшін классикалық приседания.

- Секіру жаттығулары: Бір аяқпен немесе екі аяқпен секіру, көктен секіру.

- Секіру мен жүгіру: Серпілу жаттығуларын қолдана отырып, ұзақ қашықтыққа жылдам жүгіру.

- Қол бұлшықеттерін дамыту жаттығулары:

- Планка: Қол мен дене бұлшықеттерін нығайту үшін өте тиімді жаттығу.

- Тартылу (pull-ups): Арқаның жоғарғы бөлігін нығайту үшін тиімді жаттығу.

- Қолмен жүктемелер: Гантельдермен немесе басқа да салмақтармен жұмыс жасау.

- Жалпы күш жаттығулары:

- Өкшемен жүру: Бұл жаттығу аяқ бұлшықеттерін дамытуға көмектеседі.

2. Волейболға тән бұлшықет топтарын дамытуға арналған жаттығулар

Волейбол ойынында әр түрлі бұлшықет топтары жұмыс істейді, бірақ ең көп қолданылатын бұлшықеттер аяқ, қол, іш және арқа бұлшықеттері болып табылады. Осы бұлшықеттерді дамыту үшін төмендегі жаттығуларды орындауға болады.

2.1. Аяқ бұлшықеттерін дамыту жаттығулары

Аяқ бұлшықеттері волейболда қозғалыс пен серпілу үшін өте маңызды.

- Приседания (squats): Төмен түсіп, жоғары қарай серпілу, аяқтың бұлшықеттерін дамытуға арналған.

- Секіру жаттығулары: Қарапайым секіруден басқа, екі аяқпен жоғарыға секіру, бір аяғымен секіру және секіргеннен кейінгі қозғалыс жаттығулары.

2.2. Қол бұлшықеттерін дамыту жаттығулары

Қол бұлшықеттері волейболда пас беру, соққы жасау және блоктау үшін маңызды.

-Планка жаттығулары: Қол мен иық бұлшықеттерін дамытуға арналған.

- Тартылу (pull-ups): Жоғарғы дене бұлшықеттерін дамытуға арналған жаттығу.

- Гантельдермен жаттығулар: Қол мен иық бұлшықеттерін нығайту үшін.

2.3. Іш және арқа бұлшықеттерін дамыту жаттығулары

Іш және арқа бұлшықеттері волейболда тұрақтылықты қамтамасыз етеді және әртүрлі бағытта қозғалғанда, серпілу кезінде дененің дұрыс позициясын сақтауға көмектеседі.

- Планка: Бұл жаттығу іш және арқаның бұлшықеттерін нығайтуға арналған.

- Жатып көтеру: Арқаны жерден көтеру арқылы іш және арқа бұлшықеттерін дамыту.

- Арқаны көтеру жаттығулары: Арқаның бұлшықеттерін күшейту үшін әртүрлі жаттығулар.

Волейболдағы физикалық дайындық тек техникалық дағдылармен ғана шектелмейді, сонымен қатар шыдамдылықты, жылдамдықты және күшті дамытуға бағытталған жаттығуларды қамтиды. Бұл жаттығулар ойыншылардың физикалық қабілеттерін жақсартып, олардың ойын барысында тиімділігін арттырады. Әр түрлі бұлшықет топтарын дамытуға арналған жаттығулар да волейболдағы жеңістерге үлкен әсер етеді. Ойыншылар осы жаттығуларды жүйелі түрде орындап, өздерінің физикалық дайындықтарын жоғары деңгейге жеткізуі керек.

ҚОРЫТЫНДЫ

Волейболды оқытуда маңызды әдіс-тәсілдер мен ұсыныстар ойынның техникалық және тактикалық негіздерін меңгеруге, ойыншылардың дене дайындығын жақсартуға және командалық ынтымақтастықты арттыруға бағытталуы тиіс. Бұл жерде әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескеріп, тиімді әдістемелерді таңдау өте маңызды. Техникалық және тактикалық дағдыларды жетілдіру үшін оқу әдістемелерінің келесі аспектілерін ескеру қажет:

- Динамикалық жаттығулар: Әртүрлі динамикалық жаттығуларды енгізу арқылы ойыншылардың жылдамдықты, реакцияны және ойын жағдайында дұрыс шешім қабылдауды дамытуға болады.

- Шабуыл мен қорғаныс тактикалары: Оқушыларға түрлі ойын стратегиялары мен тактикаларын үйрету арқылы олардың командалық ойынын жетілдіру қажет. Оқушылардың жеке және топтық тактикаларын дамыту ойынның нәтижелілігін арттырады.

- Жаттықтырушының рөлі: Жаттықтырушы ойыншының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, нақты тапсырмалар мен жаттығуларды белгілеп, үнемі бақылап отыруы тиіс.

Волейбол спорт түрі ретінде оқушылардың физикалық, әлеуметтік және тұлғалық дамуына зор үлес қосады:

- Дене тәрбиесі: Волейбол дене шынықтырудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, өйткені ол барлық бұлшықет топтарын дамытады. Бұл ойыншылардың денсаулығын нығайтып, шыдамдылығын арттырады.

- Тәрбиелік маңызы: Волейбол командалық ойын болғандықтан, оқушылар арасында ынтымақтастық, топтық жұмыс, бір-біріне құрмет көрсету сияқты адамгершілік қасиеттерді қалыптастырады.

- Әлеуметтік маңызы: Оқушылар арасында қарым-қатынас дағдыларын жетілдіріп, олардың өзін-өзі көрсетуіне көмектеседі. Сонымен қатар, ойын барысында адамдар арасында достық, өзара түсіністік және ұжымдық рух қалыптасады.

Қорытындылай келе, волейбол – бұл тек дене тәрбиесіне ғана емес, адамгершілік қасиеттерді дамытуға да ықпал ететін тамаша ойын. Оқушылардың техникалық, тактикалық және әлеуметтік дағдыларын жетілдіруге бағытталған оқу әдістемелері оларды жоғары деңгейде дайындауға мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізім

1. Әбенова Г.Е. Волейболды оқыту әдістемесі. – Алматы: Рауан, 2015.

2. Данилов Н.А., Тихомиров В.И. Спортивные игры: теоретические основы и методика обучения. – Москва: Физкультура и спорт, 2010.

3. Барсуков В.В., Потапов В.Н. Волейбол. Учебник для вузов. – Москва: Академия, 2012.

4. Мельникова Л.П., Куликов В.Л. Современная методика преподавания спортивных игр. – Москва: ВЛАДОС, 2014.

5. Шаталов А.И. Методика преподавания волейбола в школе и вузе. – Киев: Здоров’я, 2009.

6. Казаков В.И., Соловьев А.М. Волейбол. Теория и методика обучения. – Санкт-Петербург: Питер, 2017.

7. Руднев А.Н. Психология в спорте: подготовка спортсменов к соревнованиям. – Москва: МГУ, 2011.

8. Иванов Ю.И., Морозов И.В. Спортивная тренировка и педагогика. – Санкт-Петербург: Лань, 2013.

9. Бирюков И.М. Основы спортивной педагогики. – Москва: Советский спорт, 2010.

10. Ковалев В.Н., Журавлева Е.В. Психология спортивной деятельности. – Москва: Физкультура и спорт, 2015.

11. Васильев Н.В., Горелова Л.В. Теория и методика физической культуры и спорта. – Санкт-Петербург: БХВ-Петербург, 2016.

12. Тихонов А.И. Волейбол: Теория и методика тренировки. – Москва: Физкультура и спорт, 2007.

13. Лобанов А.В. Практическая методика преподавания волейбола в образовательных учреждениях. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2018.

14. Жукова Т.В. Спортивная педагогика: теория и практика. – Киев: Высшая школа, 2008.

15. Смирнов В.Д., Полякова Л.А. Волейбол: тренировка и обучение. – Москва: Академия, 2014.